Χένρι Ντέιβιντ Θορό : Walden ή η ζωή στο δάσος

Το είδα στα βιβλιοπωλεία και το χάρηκα. Ένα τέτοιο βιβλίο έκανε δεύτερη έκδοση. Καλά νέα για τους ψαγμένους αναγνώστες. Με την ευκαιρία ποστάρω την παρουσίαση που έκανα στα ΝΕΑ.

Ένα μαγικό κείμενο, μανιφέστο ήθους από τον Χένρι Ντέιβιντ Θορό

«Νa επενδύσουμε στην αγαθότητα»

Θέλοντας να υπακούσει στην αρμονία της φύσης, ο Θορό θεμελίωσε στα μέσα του 19ου αιώνα στη λίμνη Ουόλντεν ένα σπίτι που δεν κλείδωνε ποτέ και που λειτουργούσε σαν μια πνοή εσωτερικής ζωής

ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1840 ΚΑΙ 1850 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ ΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΤΟΣΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΡΑΦΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΣΟΥΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: ΤΟΝ ΧΟΘΟΡΝ, ΤΟΝ ΜΕΛΒΙΛ, ΤΟΝ ΓΟΥΙΤΜΑΝ, ΤΟΝ ΕΜΕΡΣΟΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΕΝΡΙ ΝΤ. ΘΟΡΟ. ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΜΕΤΑ ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΑΥΤΟΙ ΘΑ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΝ ΚΛΑΣΙΚΟΙ, ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΑΝΕΞΙΤΗΛΑ ΙΧΝΗ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ο Θορό γεννήθηκε το 1817 στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης και σπούδασε στο Χάρβαρντ. Καλός σπουδαστής και καλός δάσκαλος στη συνέχεια γνώρισε τον Έμερσον, που στο μεταξύ είχε εγκατασταθεί στο Κόνκορντ. Ο Θορό μετακόμισε στο σπίτι του Έμερσον και μαζί υπήρξαν οι βασικότεροι εκπρόσωποι του Υπερβατισμού, που ξεκίνησε στην Ευρώπη ως φιλοσοφικό κίνημα και στην Αμερική πήρε τα χαρακτηριστικά κοινωνικού κινήματος. Οι υπερβατιστές πίστευαν στην υπεροχή της βαθιάς γνώσης και της διορατικότητας έναντι του ορθολογισμού, στην έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου, στη μοναδική ένωση όλων των δημιουργημάτων με το Θείο και τη Φύση. Απομονωμένος στη φύση, ο άνθρωπος μπορεί να βιώσει τη μοναδική εμπειρία. Γι΄ αυτό εκεί, στη Νέα Αγγλία, στα κτήματα του Έμερσον το 1845 ο Θορό πήρε μια μικρή έκταση δίπλα στη λίμνη Ουόλντεν και άρχισε να κτίζει μια καλύβα και να καλλιεργεί τη γη, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει μόνος. Έζησε για περίπου δύο χρόνια μέσα στη φύση, εφαρμόζοντας απόλυτα τις ιδέες που τον εκπροσωπούσαν. Αποτέλεσμα του «πειράματος Ουόλντεν» ήταν ένα θεμελιακό κείμενο της παγκόσμιας σκέψης, το αριστούργημα του Θορό Walden,ή Η ζωή στο δάσος .

Όσο ζούσε στο δάσος, ο Θορό περισσότερο απορροφήθηκε στη δράση και την παρατήρηση παρά στην καταγραφή. Σαφώς και κρατούσε σημειώσεις με λεπτομερείς πληροφορίες για κάθε μορφή ενόργανης και ανόργα νης ζωής που παρατηρούσε με τη διεισδυτική ματιά του. Πάντως το βιβλίο εκδόθηκε το 1854, μια δεκαετία μετά, δουλεμένο πολλές φορές, αποσταγμένο. Η δομή και το ύφος του δεν είναι καθόλου τυχαία, αφού κάθε δοκίμιο αντιστοιχεί σε ένα ξεχωριστό θέμα και όλα μαζί ακολουθούν το βιολογικό ρολόι της φύσης και τον κύκλο των εποχών γύρω από τη λίμνη Ουόλντεν («Ολόγυρα στην λίμνη» θα έγραφε, 40 χρόνια αργότερα, ο Παπαδιαμάντης δίνοντας μια παρόμοια οργανική υπόσταση στον δικό του βιότοπο).

Αρχίζοντας με το κεφάλαιο ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ο Θορό καταδικάζει τη ζωή μας ως ψυχαναγκαστική, μας συμβουλεύει να μην αρκούμαστε σε έναν αποκλειστικό τρόπο ζωής, επισημαίνει τη χρεοκοπία και την άρνηση κάθε ευθύνης στις αστικές κοινωνίες. Μας προτρέπει να επενδύσουμε στα σπίτια με ομορφιά, στα σημεία όπου ερχόμαστε σε επαφή με τη ζωή, να απαλλαγούμε από τα περιττά είδη που εμποδίζουν ακόμη και την κίνησή μας εντός του σπιτιού. Τα λαξευμένα μνημεία είναι οι ταφόπλακες του έθνους αποφαίνεται ο ελεύθερος και ανατρεπτικός Θορό. Επιθυμεί έναν κόσμο με διαφορετικούς ανθρώπους και κατηγορεί τους φιλάνθρωπους που δεν αντιστρέφουν τα ποσοστά της φιλανθρωπίας υπέρ των μη εχόντων. Δίνει πρακτικές λύσεις μέσα από την προσωπική του εμπειρία για ελάχιστη ένδυση και συγκρατημένη διατροφή που να προέρχεται εξ ολοκλήρου από την προσωπική καλλιέργεια ή την ανταλλαγή προϊόντων, αφού η καλλιέργεια της γης κάποτε αποτελούσε τέχνη ιερή. «Οι άνθρωποι χτίζουν την καθημερινή, μονότονη ζωή τους πάνω σε θεμέλια ψευδαισθήσεων». Οι αναφορές και οι παραπομπές του Walden ανάγονται στις μεγάλες ανατολικές θρησκείες, στον Ινδουισμό, στον Κομφούκιο, στους Πέρσες ποιητές, ενώ δεν είναι λίγο και το μερτικό του Ομήρου, ειδικά της Ιλιάδας.

Αυτός ο τολμηρός σκεπτικιστής προτείνει να υπακούσουμε στους ανώτερους νόμους, ειδικά της φύσης, γιατί η φύση δίνει περίγραμμα στα αντικείμενα και τη ζωή μας και η αρμονία της πρέπει να εφαρμοστεί στον άνθρωπο. Να επενδύουμε στην αγαθότητα, τη μοναδική επένδυση από την οποία δεν χάνουμε ποτέ. Να πεθαίνει το ζώο μέσα στον άνθρωπο, να εδραιώνεται το θείο. Ακούστε τον: «Κάθε μέρα θα έπρεπε να γυρίζουμε σπίτι μας από μακριά, από περιπέτειες και κινδύνους και νέες ανακαλύψεις, με νέες εμπειρίες και νέο χαρακτήρα» (σ. 278). Έμφαση στο διάβασμα, στα κλασικά κείμενα, «στα μόνα μαντεία που δεν έχουν παρακμάσει και μέσα τους υπάρχουν απαντήσεις ακόμα και για τα πιο σύγχρονα ερωτήματα». Ο Θορό τόλμησε να μην πληρώσει φόρους σε ένα κράτος που πολεμούσε κατά του Μεξικού και διατηρούσε τον θεσμό της δουλείας. Βρέθηκε μια νύχτα στη φυλακή ως αντιρρησίας, την πιο διάσημη νύχτα της αμφισβήτησης («Civil Desobedience») που τόσο θα εκλείψει όταν θα αποκατασταθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί στην Αμερική.

ΘΑΥΜΑΣΤΕΣ ΤΟΥ ο ΤΟΛΣΤΟΪ ΚΑΙ ο ΓΚΑΝΤΙ

Είκοσι πέντε χιλιάδες βιβλία και πάνω από ένα εκατομμύριο τόποι στο Διαδίκτυο αναφέρονται στον φιλόσοφο και ποιητή Χένρι Ντέιβιντ Θορό. Θαυμαστές του υπήρξαν ο Τολστόι, ο Γκάντι, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, οι ιδέες του ενέπνευσαν κινήματα στη Νότια Αφρική, στην Ινδία, αντιστασιακά κινήματα, οικολογικές και ειρηνιστικές οργανώσεις. Ο Πολ Όστερ στα Φαντάσματα βάζει το Ουόλντεν βασικό κλειδί στη διαπλοκή της ιστορίας. Πάνω απ΄ όλα όμως το Ουόλντεν είναι ένα μαγικό κείμενο, ένα μανιφέστο ήθους, ένα βιβλίο που προσφέρει ανακούφιση, αναπτέρωση και μια ελπιδοφόρο αναχώρηση για μια λίμνη με ολοκάθαρα νερά που παίρνουν το χρώμα του ουρανού και της γης.

ΑΠΟΔΟΜΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜO

Ο Walden είναι ένα πολλαπλά σημαντικό βιβλίο. Μιλάει για τη φύση και την προσαρμογή του ανθρώπου στους οργανικούς νόμους που τη διέπουν. Εμπεριέχει τη φιλοσοφία του υπερβατισμού με κάθε είδους προεκτάσεις στον μικρόκοσμο, την καθημερινή επιβίωση, τη χειρωνακτική εργασία. Ασκεί κοινωνική κριτική και διαβάζεται ως σάτιρα, αφού περισσότερο αποδομεί τον κόσμο από τον οποίο αποσύρθηκε ο Θορό παρά τον επανασυγκροτεί. Κριτικάρει τον αιώνα της εκμετάλλευσης των ανθρώπων, της ανθρώπινης δουλείας, της πολιτικής διαφθοράς, της αποξένωσης από το φυσικό περιβάλλον. Αποτελεί μια αυτοβιογραφική κατάθεση των νεανικών χρόνων του Θορό, επεξηγώντας τους λόγους για τους οποίους επέλεξε να ζήσει μέσα στα δάση, πώς προσαρμόστηκε και πώς εμπλουτίστηκε πνευματικά από αυτή την εμπειρία. Πάνω απ΄ όλα, όμως, το Walden είναι ένα σύνθετο κείμενο, ένα καλλιτεχνικό επίτευγμα, μια ποιητική πρόζα σε μορφή δοκιμίων που τέρπουν, διδάσκουν και σίγουρα ωφελούν ακόμη και τον πιο σκληρόπετσο αναγνώστη.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 5/8/2007