Γόνιμη κατεδάφιση
Αιφνιδιασμός!Ο Μ.Καραγάτσης, ένας από τους δημοφιλέστερους παραμυθάδες που είκοσι χρόνια τώρα κέρδιζε την ολοένα και ευρύτερη αποδοχή της κριτικής, κατεδαφίστηκε μέσα σε δυο μέρες από τους ειδικούς, στο επιστημονικό συνέδριο που συνδιοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη (4-5/4)! Και μάλιστα, μπροστά στην ίδια του την κόρη Μαρίνα, που άκουσε τις λέξεις «ρατσισμός», «χιτλερισμός», «δημαγωγία». Και είδε να συζητιέται επισήμως μήπως η λογοτεχνία του δεν ήταν παρά μια βιτρίνα για την προπαγάνδιση βαθιά αντιδραστικών ιδεών· μήπως ο περίφημος αφηγηματικός οίστρος του και η επινοητική φαντασία του δεν υπηρέτησαν παρά τον κοινωνικό λαϊκισμό... Αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2008 κηρύχτηκε από το υπουργείο Πολιτισμού «Έτος Καραγάτση» για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή του (1908-1960), ότι φέτος ήταν η χρονιά της τηλεοπτικής κορύφωσης της υπόθεσης Καραγάτση με τις προσεγμένες μεταφορές του 10 και του Γιούγκερμαν, ότι οι πωλήσεις των μυθιστορημάτων του (Εκδ. Εστία) εκτινάχτηκαν στα ύψη, ότι το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου εγκαινίασε σειρά εκδηλώσεων για την προβολή του κυκλοφορώντας και ένα καλαίσθητο εργοβιογραφικό λεύκωμά του, τότε θα μπορέσει να καταλάβει καλύτερα γιατί αυτό το συνέδριο με θέμα την ιδεολογία και την ποιητική του, έκανε μια πραγματική τομή. Διότι έδωσε το σύνθημα της επαναδιαπραγμάτευσης ενός συγγραφέα που είχε γίνει κατεστημένο. Διότι έδειξε τι σημαίνει νέα προσέγγιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Κι αυτό όχι με πυροτεχνήματα, αλλά με ουσιαστικές παρεμβάσεις. Οι «αρχιτέκτονες» του συνεδρίου, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης από την πλευρά της Εστίας και ο Δημήτρης Αρβανιτάκης από το Μπενάκη, κάλεσαν μεν μεγάλα ονόματα από την παλαιότερη γενιά των μελετητών, αλλά έδωσαν την έμφαση στο νέο αίμα των φιλολόγων, των ιστορικών, και των κριτικών, εξασφαλίζοντας ανακοινώσεις πρωτότυπες, βασισμένες σε αδημοσίευτο υλικό. Παπαθεοδώρου, Πεχλιβάνος, Κοτζιά και Σακελλαρόπουλος, προκάλεσαν ανατριχίλα, αλλά οι προσεγγίσεις τους είναι σίγουρο ότι θα τροφοδοτήσουν έναν ευρύτερο προβληματισμό.
Γιατί ο Καραγάτσης γράφει το 1952 μια ιστορία που αναφέρεται στο 1870; Ο ιστορικός Τάσος Σακελλαρόπουλος ανέδειξε με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τη δυναμική που είχαν στην εποχή τους οι Λησταί στα πρόθυρα των Αθηνών, ένα μυθιστόρημα για τη σφαγή «των λόρδων» στο Δήλεσι, που πρωτοεκδόθηκε το 1999 αλλά είχε δημοσιευτεί σε συνέχειες στη «Βραδυνή» το 1952- όταν ο συγγραφέας του κάλυπτε ως δημοσιογράφος την περιοδεία του Παπάγου στην Πελοπόννησο. Εκκινώντας από τα ιστορικά συμφραζόμενα της εποχής των Ληστών, ο Σακελλαρόπουλος έδειξε πώς αυτό το αφήγημα αντιμαχόταν τα μέτρα επιείκειας που είχε εισηγηθεί ο Πλαστήρας απέναντι στους διωκόμενους αριστερούς, και στήριζε την πιο σκληρή γραμμή (που τελικά επικράτησε), του αποκλεισμού των ηττημένων του Εμφυλίου από την όποια διαμόρφωση της μεταπολεμικής καθημερινότητας και κοινωνίας. Οι ληστές του Καραγάτση παραπέμπουν στην ιδέα του «συμμορίτη» που εμφορείται όχι από πολιτικά κίνητρα αλλά από ποταπά ένστικτα. Και η αμνηστία που ζητούσαν εκείνοι προκειμένου να απελευθερώσουν τους Άγγλους ομήρους, παραπέμπει στο «συγχωροχάρτι» που δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να δοθεί στους αριστερούς σε μια εποχή μάλιστα που υπήρχε ρεύμα υπέρ της ΕΔΑ... Όπως το είπε πιο ευγενικά ο καθηγητής Ιστορίας Νίκος Καραπιδάκης, «ο Καραγάτσης έβλεπε τη λογοτεχνία του ως μία ευρύτερη παρέμβαση, ανταγωνιστική ως προς τη μαρξιστική ερμηνεία της ιστορίας και της κοινωνίας». Ανάλογο ενδιαφέρον είχε και η εισήγηση του Μίλτου Πεχλιβάνου, επ. καθηγητή Συγκριτικής Γραμματολογίας, ο οποίοςφέρνοντας στο φως μια αδημοσίευτη διάλεξη του Τσίρκα, επικριτική για τον Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου («χιτλερική κοσμοθεωρία» κ.λπ.), υπογράμμισε τις σιωπές του Καραγάτση. Η Φιλική Εταιρεία λ.χ. απουσιάζει από αυτό το μυθιστόρημα του ΄21 το οποίο γράφεται το 1944, «...οπότε τι να σκεφτεί κανείς για το ΕΑΜ». Αλλά και η ομότιμη καθηγήτρια Τζίνα Πολίτη υπογράμμισε την ιδεολογική σημασία που έχει στα 1960 η απουσία της εργατικής τάξης από τον λαϊκό πληθυσμό του 10! Προβληματικό όμως μπορεί να είναι και το σύστημα της σεξουαλικότητας όπως το χρησιμοποιεί ο Καραγάτσης, ιδίως όταν θέλει να αποτυπώσει λογοτεχνικά την παρακμή της «φυλής των Ελλήνων» όπως
στο τελευταίο ιστορικό του μυθιστόρημα Σέργιος και Βάκχος (1959). Διότι όπως υποστήριξε ο επ. καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας Γιάννης Παπαθεοδώρου, η προσέγγισή του «εγγράφεται ιδεολογικά στο ρεύμα του φυλετικού νατουραλισμού που απορρέει από τα σχήματα του θεωρητικού ρατσισμού». Η χαριστική βολή στον Καραγάτση ήρθε από την κριτικό Ελισάβετ Κοτζιά, που αναλύοντας τους αντιφατικούς χαρακτήρες του, τη μαγκιά και τον κυνισμό του, αμφισβήτησε την ίδια την ποιότητα της πεζογραφίας του. Και υποστήριξε ότι αναπαράγει την τραγελαφική πραγματικότητα την οποία υποτίθεται πως σατιρίζει, ότι βρίθει υπεραπλουστευτικών ιδεολογικών σχηματοποιήσεων και ότι συνειδητά ερεθίζει το αγοραίο μαζικό γούστο, όπως τα ευτελέστατα προϊόντα του σημερινού πνευματικού λαϊκισμού που γνωρίζουν μεγάλη εμπορική επιτυχία.
Οι νέες αντιρρήσεις και οι κριτικές επιφυλάξεις απέναντι στο έργο του Καραγάτση, δεν θα τον σκοτώσουν παρ΄ όλα αυτά, ακόμα. Η λογοτεχνία του αντέχει την κριτική, σημείωσε ο Στ. Ζουμπουλάκης, ενώ οι συγγραφείς που συμμετείχαν επέμειναν στο χάρισμά του να αφηγείται συναρπαστικά μια ιστορία. Αποδείχθηκε όμως περίτρανα ότι η σκληρή κριτική, όταν είναι γερά τεκμηριωμένη, είναι πάντα γόνιμη· είτε συμφωνεί κανείς είτε διαφωνεί. Άρα ο πήχυς γι΄ αυτά τα συνέδρια έχει πλέον ανέβει ψηλά. Πολύ ψηλά.
"TA NEA" Σάββατο, 12 Απριλίου 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου