Παρασκευή 17 Οκτωβρίου 2008

the DAY after

Το ιστορικό της παρουσίασης του μυθιστορήματος «DAY» της A.L.KENNEDY έχει ως εξής όσον αφορά την μετάφρασή του;

Πρώτα εμφανίζεται η δική μου παρουσίαση στα ΝΕΑ.

http://ta-nea.dolnet.gr/default.asp?pid=30&ct=19&enthDate=19072008

Στην συνέχεια η Αργυρώ Μαντόγλου γράφει στη «Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας» τη δική της κριτική:

http://www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=12/09/2008&id=75452248

Ακριβώς ένα μήνα μετά για το ίδιο βιβλίο και στο ίδιο ένθετο εμφανίζεται η παρακάτω:

http://www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=10/10/2008&id=45769968


Εντυπωσιακό το γεγονός της «αστυνομικής παρέμβασης» και πρωτοφανής η διπλή παρουσίαση.
Γιατί εδώ πρόκειται για κριτική της μετάφρασης όπου κάποια κάθισε και προσπάθησε να αντιπαραβάλλει λέξη-λέξη το πρωτότυπο με την μετάφραση. Ας πούμε ότι μερικά λάθη ισχύουν γραμματολογικά. Εκείνο, όμως που παντελώς είναι ανίσχυρο, είναι ότι ο μεταφραστής διάβασε ένα άλλο βιβλίο. Ποιο ακριβώς; Εκείνο που είχε η συντάκτρια στο δικό της μυαλό; Και πώς εκείνη μπήκε στο μυαλό του Άλφρεντ Ντέι και γιατί να πιστέψουμε την ίδια;
Προσωπικά είχα στα χέρια μου το πρωτότυπο αλλά το διάβασα ως «αγγλικό κείμενο». Η Κένεντι γράφει δύστροπα, δύσκολα, δεν χαρίζεται καν στους συμπατριώτες της. Χαίρει μεγάλης λογοτεχνικής εκτίμησης αλλά καθόλου αναγνωστικής. Με άλλα λόγια τα βιβλία της δυσκολεύουν ακόμη και τον εγγλέζο αναγνώστη.
Ο μεταφραστής Δημήτρης Αθηνάκης είναι νέος (μόλις το δεύτερο βιβλίο που μεταφράζει) και όλοι εμείς οι bloggers τον γνωρίζουμε από το blog του και από τις μεταφράσεις ξένων ποιημάτων καθώς και των δικών του.
Η μετάφρασή του είναι ΣΠΟΥΔΑΙΑ. Έχει τρέλα, ποίηση, οίηση, έχει δικό της ρυθμό, ιδίωμα, αναδεύει την σχιζοφρένεια του Ντέι, την ανδροπρέπεια της Κενεντικής γραφής, ενσωματώνει στίχους από ποίηση. Το κείμενο της Κένεντι μόνον έτσι μπορεί να διαβαστεί: ως μια αντίστοιχη «μεταγραφή της παράνοιας», αλλιώς δεν έχει ελπίδα-όπως και τα υπόλοιπα βιβλία της πήγαν κατευθείαν στους πάγκους της Κλαυθμώνος.
Η μετάφραση πρέπει να είναι σαν εκείνο που ο μεταφραστής πίστεψε ότι διάβασε και μπόρεσε να μας μεταβιβάσει. Και σίγουρα ένας μεταφραστής διαβάζει πιο "δημιουργικά".

Μια τέτοιου είδους παρουσίαση ΔΕΝ αφορά την λογοτεχνία παρά μόνον τις εμμονές της συντάκτριας. Όσο για τις υποδείξεις προς τον εκδοτικό οίκο ΙΝΔΙΚΤΟΣ, δείχνει απρέπεια.
Η λογοτεχνία προχωράει με καλές και κακές μεταφράσεις χρόνια τώρα. Παρ' όλα αυτά κάτι μαθαίνουμε. Με χειρουργικές επεμβάσεις πάντως όχι.
Περαστικά της.

3 σχόλια:

  1. Φίλε Θεόδωρε,

    Παρακολουθώ το blog σου εδώ και αρκετό καιρό σιωπηρά, αλλά με αυτό το πρόσφατο σχόλιό σου με προ(σ)καλείς σε παρέμβαση, γιατί διαφωνώ με πολλά από τα λεγόμενά σου.

    Αρχικά να αναφέρω τα σημεία όπου συμφωνούμε: είναι σίγουρα αξιοπερίεργο το γεγονός ότι δημοσιεύτηκαν στο ίδιο έντυπο δύο διαφορετικές κριτικές για το ίδιο βιβλίο. Αν δούμε, βέβαια, το περιεχόμενο των δύο κριτικών προσωπικά αυτό δεν το βρίσκω κακό, κι αυτό γιατί έχουμε δύο κριτικές διαμετρικά αντίθετες στα σχόλιά τους - καλύτερα λοιπόν για τους αναγνώστες και υποψήφιους αγοραστές του βιβλίου να έχουν περισσότερα στοιχεία στα χέρια τους. Κατά δεύτερο, συμφωνώ ότι η η Κένεντι είναι πάρα πολύ δύσκολη στην ανάγνωση και σίγουρα δεν ζηλεύω τον Δημήτρη για τη δουλειά που πρέπει να έριξε για τη μετάφραση του Ντέι.

    Ας πάμε, όμως, και στα σημεία όπου διαφωνούμε. Άποψή μου είναι πως ένας ολοκληρωμένος κριτικός μεταφρασμένης λογοτεχνίας, ειδικά στην Ελλάδα όπου η παραγωγή στον τομέα αυτό είναι σημαντική, θα πρέπει να έχει άποψη τόσο για το περιεχόμενο του βιβλίου όσο και για την ποιότητα της μετάφρασης - οι δύο αυτές διαστάσεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Αν, λοιπόν, έχουμε ένα βιβλίο που έχει λάβει βραβεία και καλές κριτικές στο εξωτερικό, λογικό είναι να περιμένουμε και τη μετάφρασή του στα ελληνικά. Η μετάφραση γιατί να μην κριθεί, όμως; Αν ήταν να κρίνουμε μόνο το περιεχόμενο και το στυλ της συγγραφέως, τότε θα μπορούσε η εκάστοτε κριτικός να μεταφράσει απλώς μία ξένη βιβλιοκριτική και να μην μπει καν στον κόπο να διαβάσει την ελληνική έκδοση - άτοπο αυτό από πολλές απόψεις. Τόσα χρόνια διαβάζω βιβλιοκριτικές ελληνικές και παράπονο το έχω που από κανένας έως ελάχιστοι κριτικοί στέκονται και στην ποιότητα της μετάφρασης.

    Όσον αφορά τώρα τη συγκεκριμένη βιβλιοκριτική, η δικιά μου ερμηνεία είναι πως δεν πρόκειται καθαρά και μόνο για αντιπαραβολή πρωτότυπου και μετάφρασης. Υπάρχει ξεκάθαρη διάθεση ανάλυσης του βιβλίου πρωτίστως, και στη συνέχεια ακολουθεί η απαρίθμηση κάποιων μεταφραστικών ζητημάτων. Η συγκεκριμένη κριτική μού κίνησε την περιέργεια και διάβασα το ελληνικό ξανά και πιο προσεκτικά και οφείλω να πω ότι από μεταφραστικής άποψης όντως το βιβλίο χωλαίνει, σε πολλά σημεία. Στην προκειμένη περίπτωση, άποψή μου είναι: don't shoot the messenger. Τα λάθη είναι εκεί και είναι αδιαμφισβήτητα, αυτό που θα ήταν χρήσιμο και για τον Δημήτρη (που όπως είπες είναι νέος μεταφραστής) και για όλους μας είναι να μάθουμε από αυτά τα λάθη. Από τη μία ο Δημήτρης θα μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτά τα σχόλια για να βελτιώσει την ποιότητα της δουλειάς του στην επόμενη προσπάθεια και από την άλλη εμείς θα μπορούμε ίσως να εξετάζουμε τη μεταφρασμένη λογοτεχνία με πιο κριτικό βλέμμα και όχι μόνο από τη σκοπιά του πρωτότυπου. Από τη στιγμή που (όπως υποθέτω) ούτε η κριτικός του συγκεκριμένου άρθρου γνωρίζει τον Δημήτρη ούτε εκείνος γνωρίζει εκείνην, τότε δεν υπάρχει ζήτημα εμμονών ή κακεντρέχειας, νομίζω.

    "Η μετάφραση πρέπει να είναι σαν εκείνο που ο μεταφραστής πίστεψε ότι διάβασε και μπόρεσε να μας μεταβιβάσει. Και σίγουρα ένας μεταφραστής διαβάζει πιο "δημιουργικά"."
    Εννοείται πως υπάρχει ένα υποκειμενικό στοιχείο στη δουλειά του μεταφραστή, αλλά το πρωταρχικό μέλημα του επαγγελματία μεταφραστή είναι η όσο το δυνατόν "αντικειμενική" μεταβίβαση του μηνύματος του πρωτότυπου, όχι το αντίθετο - και σίγουρα όχι εκούσια! Ο μεταφραστής ως ερμηνευτής έχει περιορισμούς τους οποίους κατά κανόνα οφείλει να λαμβάνει υπόψη - και οι περιορισμοί αυτοί βρίσκονται βασικά το πρωτότυπο κείμενο. Αν ένας μεταφραστής, και ειδικά της λογοτεχνίας, θέλει να είναι ελεύθερος στην απόδοση του περιεχομένου, του ύφους, της γλώσσας, όλων αυτών των στοιχείων που καθιστούν το πρωτότυπο αυτό που είναι, τότε γιατί να μεταφράσει και μην γράψει ένα δικό του; Η πρόκληση της διαδικασίας της μετάφρασης είναι το γεγονός ότι ο μεταφραστής έχει κανόνες που πρέπει να υπακούει - και παράλληλα να αναδείξει τη δικιά του δημιουργικότητα μέσα σε αυτό το στενό πλαίσιο. Όταν η δημιουργικότητα υπερβαίνει αυτά τα όρια, και όταν γίνονται και παρανοήσεις που δεν δείχνουν απλώς διάθεση ελευθεριάζουσα (όπως υπονοείς) αλλά πολύ απλά αδυναμία κατανόησης του πρωτότυπου, τότε το μετάφρασμα δεν είναι προϊόν μετάφρασης αλλά προσαρμογής/διασκευής. Καμία αντίρρηση, αυτό γίνεται συχνά στο χώρο της θεατρικής μετάφρασης και της δημοσιογραφίας. Στη μετάφραση της λογοτεχνίας, όμως, αυτή η πρακτική δεν (πρέπει να) έχει θέση.

    "Μια τέτοιου είδους παρουσίαση ΔΕΝ αφορά την λογοτεχνία"
    Για να κλείσω το σχόλιό μου, μία τέτοια παρουσίαση ΠΡΕΠΕΙ να αφορά τη ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ λογοτεχνία. Ο μεταφραστής δεν πρέπει να είναι αόρατος συντελεστής της εκδοτικής παραγωγής (όπως φαίνεται να είναι σε όλες αυτές τις κριτικές μεταφρασμένης λογοτεχνίας όπου δεν γίνεται καν αναφορά για το αν το τάδε βιβλίο είναι μεταφρασμένο), και ως ορατός συντελεστής πρέπει να λάμβάνει τον έπαινο που του αξίζει όταν κάνει επιτυχημένα τη δουλειά του, και ταυτόχρονα να είναι έτοιμος να αναλάβει τις ευθύνες του όταν η δουλειά του δεν είναι τόσο πετυχημένη.

    Ζητώ συγγνώμη για την έκταση, αλλά πιστεύω ότι πρόκειται για ένα θέμα που αξίζει τον χώρο και το χρόνο προς συζήτηση. Εννοείται πως θα περιμένω με ενδιαφέρον περαιτέρω σχόλια.

    Χαιρετώ!
    GG

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σεβαστές οι απόψεις σου. Εμένα μου έκανε εντύπωση η παρέμβαση.Έχω δουλέψει σε λύκεια είκοσι χρόνια και έχω μάθει να ενθαρρύνω τους ανθρώπους, λέγοντας προχώρα ακόμη και με τα λάθη τους. Έχω δει βιβλίο μου στα γαλλικά και μου ήταν παντελώς "ξένο" ενώ κάποιοι γάλλοι το λάτρευσαν. Τελικά δεν αντέχω τις ακάθεκτες παραμβάσεις, όπως και τις υπέρμετρες λατρείες (τύπου μετάφρασης Σελίν).
    Πράγματι σηκώνει το θέμα συζήτηση και η ανωνυμία σου κάπως με αποτρέπει. Δεν πειράζει ίσως βρεθούμε σε άλλα διαβάσματα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»

Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»  μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Lifo Books, 2023  Γράφει ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης Ένα σπαρ...