Διαβάζοντας Τολστόι

Με ρωτάνε κάποιοι φίλοι γιατί δεν ανάρτησα λίστες βιβλίων που διάβασα είτε εγώ είτε αυτοί τη χρονιά που πέρασε παρά το γεγονός ότι είμαι λιστομανής. Μερικές φορές σκέφτομαι ότι η ανάρτηση βιβλίων που διαβάστηκαν είναι μια αποκάλυψη των όμορφων κρυφών μυστικών μας. Σαν να γράφουμε τι τρώμε, τι πίνουμε κάθε τόσο, με ποιους περνάμε καλά.

Όμως φέτος υπήρχε μια διαφορετική εξήγηση: Διάβασα Τολστόι.

Συνήθως με τους κλασικούς έχουμε μια δικαιολογία ότι τους διαβάσαμε στην εφηβεία μας και ότι θα τους δώσουμε μια δεύτερη ευκαιρία αργότερα. Με τον Τολστόι συνέβαινε το ίδιο. Όταν, πέρυσι, ξεφύλλισα μια χαρτόδετη «Άννα Καρένινα», που είχα στην εφηβική μου βιβλιοθήκη, ανατρίχιασα. Ήταν το μισό κείμενο, διασκευή του κερατά. Το «Πόλεμος και ειρήνη» (δανεισμένο τη δεκαετία του εβδομήντα από έναν γείτονα) το είχα παρατήσει στη μέση ΄ με κούραζε στα δεκαοκτώ. Έτσι. με τα χρόνια. μόνον κάποια σκόρπια διηγήματα έπεφταν στα χέρια μου.

Η χρονιά του Τολστόι δεν συμπίπτει ημερολογιακά με το τον Ιανουάριο μέχρι Δεκέμβριο. Άρχισε το καλοκαίρι με διηγήματα και νουβέλες, τον Σεπτέμβριο με το «Πόλεμος και ειρήνη», στην συνέχεια με την «Άννα Καρένινα» και συνεχίζεται τώρα με πολλαπλά κείμενά του. Τουλάχιστον 4.000 σελίδες-μέχρι στιγμής- που μου θύμιζαν βιβλική ανάγνωση.

Διάβαζα με το μολύβι στο χέρι και δεν προλάβαινα να σημειώνω. Το μέγεθος του Τολστόι είναι απέραντο. Δεν πρόκειται μόνον για έναν από τους πρώτους μοντερνιστές αλλά για τον θεμέλιο λίθο αυτού που ονομάζουμε σύγχρονο μυθιστόρημα. Απλόχερη αφήγηση γεμάτη ζωή σε κάθε έκφανσή της, μια μεγαλοπρεπής ματιά στην ανθρώπινη ύπαρξη, μια περιγραφικότητα υλικών και ψυχικών δεδομένων που αγγίζει την μικροσκοπική και μακροσκοπική παρατήρηση. Η μόνιμη αίσθηση που είχα ήταν του 3D, ότι δηλαδή βρισκόμουν μέσα στο κείμενο, συμμετείχα στην αφήγηση, έβλεπα μαζί με τον Θεό τα πάντα γύρω μου.

Θα μου πεις χρειάστηκε να περάσουν τριάντα χρόνια για να επιστρέψεις στις ιερές γραφές; Σίγουρα, ναι. Γιατί πάντα μοίραζα την λογοτεχνία σε ξένη και ελληνική, σε αγγλόφωνη και έτσι χανόταν μια φυσική συνέχεια είτε εννοιολογική είτε χρονολογική. Επίσης θέλει χρόνο και ψυχικό εφόδιο για να διαβάσεις τους κλασικούς με τον τρόπο τους. Και θέλει μπόλικο διαθέσιμο χρόνο, καθημερινό που τον απόκτησα φέτος αφού απαλλάχτηκα από το δημόσιο.

Στο μεταξύ, ανάμεσα σε κάθε έργο του Τολστόι, ως διάλειμμα, διάβαζα και κάποια πρόσφατα ελληνικά ή ξένα λογοτεχνικά έργα. Μερικά άντεχαν. Τα γονίδια της γραφής είναι διάσπαρτα στους ταλαντούχους. Όμως αυτό που διέβλεπα ήταν ένα γράψιμο συμμαζεμένο, άλλοτε αφαιρετικό και άλλοτε λογοτεχνίζον, με το άγχος, ωστόσο, να φανεί ως έχει. Δεν υπάρχει χειρότερο γραφή από εκείνη που θέλει να φαίνεται «παστρικιά» και «καλογραμμένη». Η εγγενής δημιουργικότητα δεν χρειάζεται να αποκαλύπτεται, είναι ήδη εκεί εγκατεστημένη στο κείμενο.

Με τον Τολστόι αισθάνθηκα και αισθάνομαι το ίδιο δέος μπροστά στην τέλεση ενός μυστηρίου, μιας γέννας, του θανάτου, του γάμου, του έρωτα. Τέλος, με τον Τολστόι είχα την αίσθηση ότι μετατοπίστηκε και ο ψυχισμός μου. Σαν να ήθελα να είμαι αν όχι ένας καλύτερος άνθρωπος και συγγραφέας, τουλάχιστον μου δόθηκε το έναυσμα και η επιθυμία να το έχω σαν αυτοσκοπό. Ποτέ δεν είναι αργά.

Νέα Σμύρνη 2011, Ιανουάριος