Colm Toibin The story of the night

ΚΟΛΜ ΤΟΪΜΠΙΝ

Λίγο πριν την αυγή (The story of the night)

Μετάφραση: Βερίνα Χωρεάνθη

ΦΥΤΡΑΚΗΣ, 1999

Το 1999 ο Κολμ Τόιμπιν ήταν υποψήφιος για το βραβείο Booker με το μυθιστόρημα Blackwater Lightship. Είχε όμως δύο αντιπάλους: τον ήδη βραβευμένο νοτιοαφρικανό συγγραφέα Κούτσι και το AIDS από το οποίο αργοπεθαίνει ο ήρωας του δικού του μυθιστορήματος.

Το Λίγο πριν την αυγή είναι το προηγούμενο βιβλίο του. Κυκλοφόρησε το 1996 και όσοι είχαμε υπόψη τον Τόιμπιν ως έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς της νεότερης αγγλόφωνης γενιάς (γεν. 1955) μας άρεσε η ιδέα που μεταφράστηκε και αυτός στα ελληνικά. Αλλωστε από τα «Βιβλία» έχουμε κάνει αρκετές νύξεις για τον συγγραφέα, ειδικά όταν παρουσιάστηκε το πολυσυζητημένο «The Modern Library, The 200 best novels in English since 1950» (βλέπε «Βιβλία», 4.7.99), στο οποίο ο Τόιμπιν υπήρξε συνυπεύθυνος της έκδοσης.

Στο πρώτο του μυθιστόρημα The South (1990) ο Τόιμπιν ακολουθούσε την ιρλανδή ηρωίδα του Κάθριν στην Ισπανία του εμφυλίου και με αφορμή έναν άλλο εμφύλιο διαγραφόταν η ιστορία της Ιρλανδίας, η σύγκρουση του παρόντος με το παρελθόν. Στο δεύτερο μυθιστόρημα The Heather Blazing (1992), με ήρωα έναν δικαστικό, ο συγγραφέας προσπάθησε να ερμηνεύσει, μέσα από την ευαίσθητη και ανεπιτήδευτη αφήγηση, την απόγνωση του ήρωα ανατρέχοντας και στην παιδική του ηλικία. Μια ιστορία που παραπέμπει σε ιστορίες μιας άλλης ιρλανδής συγγραφέως: της Αϊρις Μέρντοκ.

Ο Τόιμπιν έχει γράψει επίσης σημαντικές μελέτες πάνω στην ιστορία και στον καθολικισμό: Bad Blood: Α Walk Along the Irish Border και The Sign of the Cross: Travels in Catholic Europe. Το 1999 επιμελήθηκε την ανθολογία The Penguin Book of Irish Fiction που προκάλεσε συζητήσεις για το αν θα έπρεπε να συμπεριληφθούν στο βιβλίο ορισμένοι μη ιρλανδοί συγγραφείς που έζησαν στην Ιρλανδία. Είναι συνεργάτης του «London Review of Books» ενώ έχει τιμηθεί από την Αμερικανική Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών με το βραβείο Ε. Μ. Forster.

΄Ηρωας και αφηγητής τού Λίγο πριν την αυγή είναι ένας νεαρός άντρας, ο Ρίτσαρντ. Ο Ρίτσαρντ, μισός Εγγλέζος και μισός Αργεντινός από πατέρα, ζει στο Μπουένος Αϊρες βυθισμένος στην προσωπική του σιωπή και στη σιωπή της νύχτας που καλύπτει την πόλη, τη χώρα και τις ψυχές των ανθρώπων. Η ομοφυλοφιλία του τον αναγκάζει να ζει κλειστά, αρνούμενος να δει τις πραγματικές διαστάσεις της χώρας όπου ζει: τη δικτατορία, τους βασανισμούς και τους φόνους. Μεγαλώνει με τη χήρα μάνα του και όταν εκείνη πεθαίνει θα ζήσει στο διαμέρισμά της με τη σκιά της να πλανάται παντού.

Απομονωμένος κυριολεκτικά από την κοινωνία αρχίζει να συχνάζει στα δημόσια λουτρά ενώ τις πρωινές ώρες διδάσκει αγγλικά. Μέσω ενός μαθητή του θα γνωρίσει την πλούσια οικογένεια Κανέτο και θα συναντήσει δύο Αμερικανούς, τη Σούζαν και τον Ντόναλντ Φορντ, οι οποίοι εργάζονται για την Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών. Αυτοί θα χρησιμοποιήσουν τον Ρίτσαρντ ως διερμηνέα και συνοδό τους και μέσα από τις δραστηριότητές τους βλέπουμε τις προσπάθειες της Αμερικής να ελέγξει τις εκλογές της Αργεντινής και να επιτύχει την εγκαθίδρυση των εμπορικών σχεδίων της.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο παρακολουθούμε τον Ρίτσαρντ ως το τέλος του πολέμου των Φόκλαντς, στο δεύτερο την εμπλοκή του με τους αμερικανούς φίλους, ενώ στο τρίτο μέρος ο Ρίτσαρντ ερωτεύεται τον Πάμπλο Κανέτο, αδελφό του μαθητή του. Η σχέση τους περιγράφεται άλλοτε ειδυλλιακά και άλλοτε με ένταση, ειδικά στις ερωτικές περιγραφές που θυμίζουν τα gay μυθιστορήματα της δεκαετίας του '70 (π.χ. Η πόλη της νύχτας του Τζον Ρέτσι). Στο φινάλε, τραγικό και κάπως μελοδραματικό, η ιστορία σταματάει απότομα. Αλλωστε το τέλος του ήρωα είναι ήδη προδιαγεγραμμένο. Για άλλη μία φορά αποδεικνύεται πόσο εύκολα οι περισσότεροι συγγραφείς χάνουν την ψυχραιμία τους όταν χρησιμοποιούν έναν gay χαρακτήρα ή αφηγητή.

Πάντως κανένα από τα τρία παραπάνω μέρη δεν ολοκληρώνεται. Ο Τόιμπιν θέλει να διηγηθεί μια ιστορία όπου ο σκληρός ρεαλισμός συνυπάρχει με τον λυρισμό. Η πολιτική δίνει θέση στην αλληγορία και η αρρώστια (AIDS) για άλλη μία φορά αποτελεί μεταφορά του κοινωνικού θανάτου και της δολοφονίας μιας κοινωνίας. Ο Τόιμπιν εγκαταλείπει τους ήρωές του χωρίς δικαιολογία μέσα στη νύχτα της Ιστορίας, στη στοιχειωμένη ιστορία της νύχτας τους (The story of the night: στην ελληνική απόδοση του τίτλου μάλλον θα προτιμούσαμε την κυριολεκτική μετάφραση του αγγλικού τίτλου). Η σιωπή, η απόκρυψη, η βαρβαρότητα αποτελούν τις τραγικές ρωγμές στον λυρισμό του βιβλίου, ενός βιβλίου δύσκολου να το χαρακτηρίσεις ή να το κατηγοριοποιήσεις.

Σίγουρα δεν είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα, παρά τις πολλές αναφορές στη χούντα της Αργεντινής, που παραπέμπουν στις πολιτικές ταινίες του Κώστα Γαβρά. Μπορεί να λείπει η κραυγαλέα καταγγελία, πίσω όμως από την απουσία αυτή με το αποφασιστικό ύφος του αφηγητή δηλώνεται ξεκάθαρα πόσο υπερευαίσθητος είναι όσον αφορά τις εγκληματικές πράξεις της χούντας και τα ερωτικά ταμπού.

Παρά τον ομοφυλόφιλο πρωταγωνιστή και τα ερωτικά φετίχ που λειτουργούν ως σημεία αναφοράς προς αυτή την κατεύθυνση, δεν θα το χαρακτηρίζαμε «gay μυθιστόρημα», μολονότι η πρόσφατη λίστα των «100 καλύτερων gay μυθιστορημάτων του αιώνα» το τοποθετεί 84ο, με πρώτο στη λίστα τον Θάνατο στη Βενετία.

Παραμένει όμως ένα λιτό, συγκινητικό μυθιστόρημα, χωρίς λογοτεχνικά φτιασίδια. Γεμάτο απόγνωση και θλίψη στην οποία οδηγεί οποιαδήποτε κοινωνική καταπίεση και απόρριψη της ερωτικής επιθυμίας. Σαν τραγωδία που προσπαθεί να αποφορτίσει την τραγικότητά της. ΄Αλλωστε τα θέματα του θανάτου, της αρρώστιας, της απώλειας, της θνητότητας είναι χαρακτηριστικά και των προηγούμενων βιβλίων του Τόιμπιν αλλά και της ιρλανδικής λογοτεχνίας γενικότερα. Ξεκινώντας από τους Νεκρούς του Τζόις και μέσω του Τζον Μακ Γκάχερν και της Εντνα Ο' Μπράιαν ο θάνατος και η σεξουαλική καταπίεση δεν έπαψαν ποτέ να απασχολούν τους ιρλανδούς συγγραφείς αψηφώντας τον λογοκριτή.

Και αν το Σκοτάδι του Τζον Μακ Γκάχερν (1965) απαγορεύτηκε στη χώρα του, σήμερα ο Πάτρικ Μακ Κέιμπ, ο Νιλ Τζόρνταν, ο Τζόζεφ Ο' Κόνορ, ο Ρόντι Ντόιλ, ο Κολμ Τόιμπιν προσδίδουν στην ιρλανδική λογοτεχνία μια ξεχωριστή και αυτόνομη παρουσία δημιουργώντας τη δική τους λογοτεχνική παράδοση. Πάντως ο νόμος της λογοκρισίας, που θεσπίστηκε το 1929 εμποδίζοντας την κυκλοφορία ακόμη και των Προυστ, Φόκνερ, Ναμπόκοφ κ.ά., παρ' όλο που σήμερα σπάνια τίθεται σε εφαρμογή, δεν έχει ακόμη καταργηθεί.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ |

BHMA, βιβλία, Κυριακή 6 Φεβρουαρίου 2000