Σάββατο 18 Ιουνίου 2016

Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Λέξεις σαν πρόκες για τις μάχες του παρόντος






18.06.2016,
efsyn

Συντάκτης: Μικέλα Χαρτουλάρη

Ο μυθιστοριογράφος Βλαντίμιρ Αρσενίεβιτς, ο θεατρικός συγγραφέας Γέτον Νέζιραϊ και οι πεζογράφοι Ερση Σωτηροπούλου, Θεόδωρος Γρηγοριάδης και Χρήστος Χρυσόπουλος διασταυρώνουν τις απόψεις τους για τη λογοτεχνία ως μορφή αντίστασης στην ευρωπαϊκή και διεθνή συγκυρία, αναλύοντας και τις σημαντικότερες προκλήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας. Αφορμή, ένα πρωτότυπο λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και παρεμβατικό τριήμερο που ξεκινά απόψε στον Πειραιά, κομβικό σημείο για τα γεγονότα που εξελίσσονται στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη

NOW, ΤΩΡΑ, σημαίνει δυστοπία στη λεγόμενη εποχή της «κρίσης», αλλά σημαίνει και κάλεσμα σε αντίσταση.

ΤΩΡΑ, NOW, σημαίνει προσφυγική κρίση, δαιμονοποίηση της ετερότητας και ανάδυση ενός νέου ευρωπαϊκού φασισμού. Σημαίνει, παράλληλα, ξεριζωμός και κλείσιμο των συνόρων, περιθωριοποίηση και εξαθλίωση, ισλαμοφοβία, τρομοκρατία και ευρωσκεπτικισμός. Σημαίνει απώλεια των κεκτημένων της δημοκρατίας και πολιτικές της λήθης, αδιαφορία, ηθικός πανικός και φόβος, συρρικνωμένα αισθήματα και σύγχυση. Αλλά σημαίνει και ότι είναι επείγον να πάρουμε θέση απέναντι σε όλα αυτά, προκειμένου να ξαναγράψουμε τον κόσμο αλλιώς.

ΤΩΡΑ, NOW, σημαίνει αμφισβήτηση της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των ευρωπαϊκών κοινωνιών, όμως σημαίνει και ανάγκη αναστοχασμού, κριτικής και διαλόγου.

ΤΩΡΑ, NOW, είναι ίσως η κρίσιμη στιγμή ώστε η λογοτεχνία και οι τέχνες να δείξουν την επιτελεστικότητά τους και τον πολιτικό τους αντίκτυπο. Να συνεισφέρουν στην κατανόηση και στην ερμηνεία των δύσκολων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών στην Ευρώπη -και ειδικότερα στα Βαλκάνια του «βαλκανικού δρόμου»- αλλά και να τις αντιπαλέψουν. «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις», έλεγε ο Μανόλης Αναγνωστάκης. «Ο,τι πονάει πρέπει να αποτυπώνεται», λέει σήμερα ο Βλαντίμιρ Αρσενίεβιτς.

Αυτή είναι η αφετηρία για το τριήμερο «NOW: πώς οι καλλιτέχνες αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν το επίκαιρο», που θα συμπεριλάβει συζητήσεις για τη λογοτεχνία, προβολές ντοκιμαντέρ, εικαστικές εγκαταστάσεις, περφόρμανς ή ηχητικά έργα, και θα πραγματοποιηθεί από σήμερα το απόγευμα μέχρι το βράδυ της Κυριακής στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (πληροφορίες στο http://festival.fairead.net/now). Διοργανώτρια η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Συγγραφέων με την επιχορήγηση του γερμανικού Πολιτιστικού Ιδρύματος Allianz.

Προσκεκλημένοι του NOW είναι συγγραφείς, καλλιτέχνες και επαγγελματίες του πολιτισμού από την Ελλάδα, τη Σερβία, το Κόσοβο, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Και εμπνευστές του είναι ο πεζογράφος και δοκιμιογράφος Χρήστος Χρυσόπουλος με την Κάτριν Τόμανεκ, μεταφράστρια και συντονίστρια της «Λίστας του Φίνεγκαν», ευρωπαϊκού προγράμματος για την ευρεία ανάδειξη των «σύγχρονων κλασικών». Το τριήμερο θα κλείσει με μια συζήτηση για την «πολιτική της τέχνης και την τέχνη ως πολιτική» όπου θα συμμετάσχουν οι: Νίκος Διαμαντής (Δημοτικό Θέατρο Πειραιά), Καμίγ ντε Τολέντο (Ευρωπαϊκή Εταιρεία Συγγραφέων), Μίκαελ Τος (Allianz Kulturstiftung), Ντένης Ζαχαρόπουλος (Δήμος Αθηναίων).

Με αφορμή το NOW η «Εφ.Συν.» κάλεσε τους πέντε συγγραφείς της διοργάνωσης να τοποθετηθούν σχετικά με τον ρόλο της λογοτεχνίας στις φανερές και στις συσκοτισμένες μάχες του παρόντος. Απαντούν: ο Σέρβος Βλαντίμιρ Αρσενίεβιτς, συγγραφέας, μουσικός, εκδότης, αρθρογράφος και πρόεδρος του δημοφιλούς λογοτεχνικού φεστιβάλ Krokodil, ο Κοσοβάρος Γέτον Νέζιραϊ, θεατρικός συγγραφέας και διευθυντής της θεατρικής ομάδας Qendra Multimedia στην Πρίστινα, και οι εκλεκτοί Ελληνες ομότεχνοί τους:

Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Ερση Σωτηροπούλου, Χρήστος Χρυσόπουλος. Είναι ενδιαφέρον το ότι στο λεξιλόγιό τους σπανίζει η ισοπεδωτική λέξη «κρίση». Διότι το 2008, λένε, τα πράγματα δεν άλλαξαν για όλους, και τις αλλαγές δεν τις βιώνουν όλοι στην Ευρώπη με τον ίδιο τρόπο

Βλαντίμιρ Αρσενίεβιτς:

Η Ε.Ε. δεν φρόντισε να σταματήσει τον νέο φασισμό

Βλαντίμιρ Αρσενίεβιτς
Η ανάδυση του νέου ευρωπαϊκού φασισμού στο εσωτερικό των δομών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και η ελεύθερη διάδοσή του στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, δεξιές και αριστερές, είναι αναμφισβήτητα το σπουδαιότερο ζήτημα στις μέρες μας.

»Γνωρίζουμε πως το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι το εάν υπάρχει φασισμός σε μια δεδομένη κοινωνία, αλλά το πόσος φασισμός υπάρχει σε οποιαδήποτε κοινωνία. Γνωρίζουμε επίσης ότι η νίκη των Συμμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν σήμανε και το τέλος του πολέμου κατά του φασισμού αλλά τη λήξη μιας μακριάς μάχης εναντίον του.

»Παρ’ όλα αυτά, πιστέψαμε αφελώς πως η Ε.Ε. κατά κάποιον τρόπο θα εισήγε κάποιους νέους και υψηλότερους δημοκρατικούς όρους που θα σταματούσαν οριστικά τη διαρκή άνοδο του φασισμού και των άλλων ακραίων ιδεολογιών στο ευρωπαϊκό έδαφος. Κοιτάξτε όμως τι συμβαίνει τελευταία τριγύρω μας.

»Στην Ουγγαρία, στην Αυστρία, στην Πολωνία, ακόμα και στη Γερμανία (ας μην προχωρήσω σε αναφορές στα Βαλκάνια), έγινε φανερό ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση. δεν διαθέτει λειτουργικούς μηχανισμούς για να εμποδίσει την επανεμφάνιση αυτού του νέου ευρωπαϊκού φασισμού που διεκδικεί πλήρη δημοκρατική νομιμοποίηση.

»Το να γράφει λοιπόν κανείς εναντίον του, και να συνεχίζει να γράφει έχοντας τον νέο ευρωπαϊκό φασισμό διαρκώς στο μυαλό του, είναι για εμένα, ως συγγραφέα, η πιο σημαντική πρόκληση σήμερα

Γέτον Νέζιραϊ:

Από τη μια οι εθνικιστές, από την άλλη οι φασίστες

Γέτον Νέζιραϊ
Αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή που απαντώ στην “Εφ.Συν.” δεν είμαι σίγουρος ότι θα πάρω τη βίζα Σένγκεν που χρειάζομαι για να ταξιδέψω στην Αθήνα. Η γερμανική πρεσβεία στην Πρίστινα, όπου έπρεπε να κάνω την αίτησή μου πριν από λίγες ημέρες, με προκαλεί. Κι όλα αυτά επειδή έγραψα και είπα πως είναι υπερόπτες - μια πολύ ήπια λέξη, διότι αυτό που έζησα το ονομάζω “φασισμό στην καθημερινή ζωή”.

»Ηδη σε ένα από τα θεατρικά έργα μου (Yue Madeleine Yue) υπήρχε ένα αντίστοιχο επεισόδιο που διαδραματιζόταν στη γερμανική πρεσβεία. Ορισμένοι το είχαν δει ως σουρεαλιστικό. Ενας αξιωματούχος της γερμανικής πρεσβείας έλεγε στον πρωταγωνιστή μου: “Σας παρακαλώ, σταματήστε να προσβάλλετε το γερμανικό κράτος. Η Γερμανία υπήρξε μάλλον θετική απέναντι στους Ρομά, καθώς σας επέτρεψε να παραμείνετε σε γερμανικό έδαφος στη διάρκεια του πολέμου στο Κόσοβο. Η χάρη αυτή που σας έκανε σας έσωσε μεν από τον πόλεμο αλλά κάτι τέτοιο δεν σας καθιστά αυτομάτως ‘Γερμανούς πολίτες’.

»Δεν μπορείτε να εκμεταλλεύεστε τη γερμανική βοήθεια που λάβατε με αυτόν τον τρόπο”. Κάτι παρόμοιο μου συνέβη την περασμένη εβδομάδα. Καθημερινά μας προκαλούν, από τη μια οι εθνικιστές και από την άλλη οι φασίστες. Το να γράφουμε γι’ αυτά είναι η μόνη ελπίδα για εμάς, και για μια πιο ευρύχωρη Ευρώπη

Θεόδωρος Γρηγοριάδης:

Τα συναισθήματα παγώνουν, η συντροφικότητα παρακάμπτεται

Θεόδωρος Γρηγοριάδης:
Μεταλλάξεις κοινωνικές και πολιτικές, συνοριακές εκτοπίσεις και αποκλεισμοί, πληθυσμιακές εκδιώξεις, σκοτεινές μεσαιωνικές εισβολές φανατισμένων ομάδων είναι οι σημερινές προκλήσεις. Νέες και παλιές ιδεολογίες αναμειγνύονται, οι θρησκείες μεταμφιέζονται σε επιθετικές σταυροφορίες, εθνικισμοί αναδύονται, η νοτιοανατολική Ευρώπη και η μεσογειακή Ανατολή επαναφέρουν παλιές αντιμαχίες και ο όλεθρος παρασύρει λαούς και μειονότητες.

»Ο κόσμος παγκοσμίως ξαναρχίζει να γίνεται άγριος, αδίδακτος από παλιότερα αμαρτήματα, ενώ βαδίζει σε μια εποχή που -υποτίθεται- έχει ταχύτερη ενημέρωση και πληροφόρηση. Οι άνθρωποι έχουν χάσει την καθημερινότητα ως απόλαυση του τυχαίου και της στιγμής, τα συναισθήματα παγώνουν, η συντροφικότητα και η αλληλεγγύη παρακάμπτονται.

»Ως συγγραφέας πώς να προλάβεις, όμως, να αντιληφθείς τόσες αλλαγές, σε ποια πλαίσια και σε πόσες συντεταγμένες; Δίνεις κάποια στίγματα, ίχνη, και αποκομίζεις στοιχεία. Καταγράφεις το καθημερινό, το δειλά ανείπωτο, τις τάσεις όπως αυτές μετασχηματίζονται. Αυτό που ζούμε είναι άραγε σύγχρονο ή ήδη ξεπερασμένο σαν τις μόδες που βλέπουμε με σαρκασμό ή νοσταλγία χρόνια μετά;

Ερση Σωτηροπούλου:

Το ένα φαινόμενο τροφοδοτεί το άλλο

Ερση Σωτηροπούλου:
Πέρα από τα τρέχοντα καυτά θέματα, όπως είναι το προσφυγικό, η άνοδος του νεοναζισμού στην Ευρώπη, η ύφεση και η βαθμιαία εξαφάνιση της μεσαίας τάξης, η σημερινή συγκυρία σε παγκόσμιο επίπεδο παρουσιάζει δύο φαινόμενα εκ πρώτης όψεως αντιθετικά: τον θρίαμβο μιας παγκοσμιοποίησης που ισοπεδώνει τα πάντα, ανέγγιχτη από σύνορα και φραγμούς, κι από την άλλη την αναζωπύρωση των ιδεολογικών, εθνικών και θρησκευτικών διαφορών.

»Επίσης, σε ένα άλλο επίπεδο: μια ραγδαία ανάπτυξη της επικοινωνίας, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ., την ίδια στιγμή που οι άνθρωποι δεν έχουν υπάρξει ποτέ τόσο μόνοι. Οι αντιθέσεις αυτές είναι σε έναν βαθμό επιφανειακές. Το ένα φαινόμενο τροφοδοτεί το άλλο, κι εδώ είναι ένα πεδίο πολύ ενδιαφέρον για να σκάψει ο συγγραφέας



Χρήστος Χρυσόπουλος:

Θέλω να δρω περισσότερο εξωστρεφώς

Χρήστος Χρυσόπουλος:
Η περιπλοκή αυτού που είναι η οικονομική κρίση, η πληθυσμιακή μετακίνηση και η υποχώρηση της ευρωπαϊκής ιδέας είναι κατά την άποψή μου η σημαντικότερη πρόκληση για τη δική μας περιοχή του κόσμου.

»Η απόφαση αν ένα τέτοιο ζήτημα εισέρχεται αυτούσιο στη γραφή είναι διαφορετικής φύσης, σε κάθε περίπτωση, όμως, επηρεάζει τη σκέψη και την πρακτική για έναν συγγραφέα, όπως και αν εκείνος σταθεί απέναντί του.

»Η γραφή και ο λόγος που αρθρώνουμε εντάσσονται στη συγκυρία της πρόσληψής τους. Προσωπικά, αυτή τη στιγμή θέλω να δρω περισσότερο εξωστρεφώς, κρατώντας τη γραφή στο στάδιο της προετοιμασίας για ένα επόμενο συγγραφικό εγχείρημα

Η αντίσταση των συγγραφέων

• Πώς αντιλαμβάνεστε την πράξη της αντίστασης μέσα από τη λογοτεχνία, παίρνοντας υπόψη σας τη δυστοπία της σύγχρονης ευρωπαϊκής συγκυρίας;

«Μία από τις μορφές αντίστασης είναι και η άρνηση να δεχτεί κανείς ότι οι παρούσες συνθήκες θα συρρικνώσουν τον ρόλο του πολιτισμού και τη δυνατότητα να αρθρώνεται κριτικός λόγος», επισημαίνει ο Χρήστος Χρυσόπουλος. «Η διοργάνωση NOW είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.

»Σε μια περίσταση αποθέσμισης, όταν κρατικοί θεσμοί καταργήθηκαν και δεν έχουν ακόμα ανασυσταθεί (λ.χ. για τη λογοτεχνία: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου-ΕΚΕΒΙ και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης-ΕΚΕΜΕΛ, ή το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-ΕΜΣΤ, κ.ά.), η πρωτοβουλία να διοργανωθεί ένα τέτοιο τριήμερο επιδιώκει όχι να υποκαταστήσει τους συλλογικούς θεσμούς που οφείλουν να υπάρξουν, αλλά να δώσει βήμα σε δημιουργούς, να ανοιχτεί έξω από τα κλειστά δικά μας σύνορα (προσκαλώντας ξένους συμμετέχοντες) και να αποτελέσει μια ευκαιρία να διατυπωθούν σκέψεις και (ίσως) να καταδειχτούν οι ρόλοι που αναλογούν στον καθέναν μας που συμμετέχει στη διαμόρφωση του πολιτιστικού πεδίου μιας κοινωνίας».


«Για εμάς που ζούμε στην επονομαζόμενη πρώην Γιουγκοσλαβία, τα πράγματα άλλαξαν δραματικά το 1989», εξηγεί ο Βλαντίμιρ Αρσενίεβιτς. «Διότι τότε τα Βαλκάνια βυθίστηκαν σε μια κατά τα φαινόμενα ατέλειωτη δίνη εθνικών και εθνοτικών συγκρούσεων, αιματηρών πολέμων και μόνιμης εξαθλίωσης. Και τότε άλλαξαν και οι απόψεις μας για τον ρόλο της λογοτεχνίας. Απλούστατα όφειλαν να αλλάξουν. Οι συγγραφείς ήσαν στην πρώτη γραμμή της “μάχης ενάντια στο ψέμα και στην αδικία” σε ολόκληρη την περιοχή, και ήταν σαφές πως η λογοτεχνία έπρεπε να γίνει το κατεξοχήν όπλο της. Ηταν λοιπόν ανάγκη να μάθουμε γρήγορα πώς να το χρησιμοποιούμε, στο όνομα τίνος και απέναντι σε ποιον.
»Ο περίφημος δοξασμένος κοινωνικός ρόλος της λογοτεχνίας ζυμώθηκε με το αίμα και τα σπλάχνα της καθημερινής μας εμπειρίας, και οι υψηλές λογοτεχνικές φιλοδοξίες χρειάστηκε να παρέχουν καίριες απαντήσεις στις θεμελιώδεις ανάγκες μας. Και έτσι μάθαμε πως ό,τι πονάει πρέπει να αποτυπώνεται με αμεσότητα, ευθύτητα και θάρρος. Αυτό είναι το μοναδικό μανιφέστο που γνωρίζω. Κι όλα τα άλλα δεν είναι παρά ρηχές φλυαρίες και φτηνή ρητορεία. Το ίδιο ισχύει και σήμερα, σχετικά με τη λεγόμενη “κρίση” στην Ευρώπη».

«Πιστεύω ότι ιδιαίτερα σήμερα χρειάζεται βάθος πεδίου», σχολιάζει η Ερση Σωτηροπούλου. «Οσο κι αν είναι πρόκληση για τον συγγραφέα να πιάσει τον σφυγμό της εποχής και να αντισταθεί καταγγέλλοντας αυτό το τσουνάμι κακοδαιμονίας, ανθρωπιστικής κρίσης και ηθικής ευτέλειας που μας πλήττει, δεν πρέπει να πέσει στην παγίδα της άμεσης επικαιρότητας. Η λογοτεχνία δεν είναι ρεπορτάζ. Η κρίση έχει διαποτίσει τα πάντα, δεν έχει μόνο ένα πρόσωπο, είναι ένα σύμπλεγμα από κρίσεις, φτάνει να παρατηρήσει κανείς πόσο απειλητικά είναι εκείνα τα μικρά γεγονότα που σε πρώτη ματιά φαίνονται ανώδυνα, απειροελάχιστα. Σ’ έναν κόσμο ξεκρέμαστο, σε σύγχυση, χωρίς όραμα για το μέλλον, μία από τις πρώτες συνέπειες είναι η απάθεια. Οι συγκινήσεις συρρικνώνονται. Ξεκινάει κανείς ηττημένος. Ο ρόλος μου ως συγγραφέα είναι ν’ αντισταθώ στην αδράνεια».

Από την πλευρά του ο Γέτον Νέζιραϊ τονίζει: «Θεωρώ πως πράγματι έχω μια κοινωνική και πολιτική ευθύνη ως πολίτης αλλά και ως θεατρικός συγγραφέας. Δεν μπορώ σ’ ετούτη την περίοδο της “κρίσης” να επιτρέψω στον εαυτό μου να “βολεύεται” ως δραματουργός με τη “φαντασία” μου και με τα “όνειρά” μου. Αισθάνομαι την ανάγκη να αναλάβω ενεργό ρόλο, γράφοντας έργα που να εκπροσωπούν τη δική μου φωνή και ταυτόχρονα τη φωνή των “άλλων”, εκείνων που δεν έχουν λόγο στην κοινωνία μας. Το θέατρο θα πρέπει να λειτουργεί ως τρίτη φωνή, να γίνεται η φωνή για όσα αποσιωπήθηκαν και αποσιωπώνται. Το να γράφεις θέατρο αλλά και το να ανεβαίνεις στη σκηνή είναι μια ουσιαστική πράξη αντίστασης ενάντια στην αδιαφορία, ενάντια σε όσους θέλουν να καταδυναστεύσουν την ελευθερία σου, τα πιστεύω σου, τις αξίες σου. Ομως ο προσωπικός μου θεατρικός στόχος, με δεδομένο το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο κινούμαι, είναι να αντιπαλέψω με τον πιο δυναμικό τρόπο τον εθνικισμό. Διότι στην περιοχή μας αυτός ήταν, και είναι, ο μεγαλύτερος εχθρός».

«Πόσο μπορούμε να παρέμβουμε λειτουργώντας μέσα στον μυημένο καλλιτεχνικό κύκλο, και πώς μπορούμε να απλωθούμε στο πλατύτερο κοινό που, εθισμένο στη βεβαιότητα, επιβραβεύει και αναδεικνύει το ήδη μπανάλ;» Αυτό προβληματίζει τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη. «Τουλάχιστον ας διασώσουμε το στιγμιαίο, το ανθρώπινο, τις χειρονομίες, και τα εναπομείναντα συναισθήματα. Ως συγγραφείς ας αποδώσουμε την εποχή μέσα από αυτούς που τους αφορά: τους ανθρώπους, τις ιστορίες τους και τα πάθη τους. Ομως χωρίς διδακτισμό και ευχολόγια. Αυτή η διπλή -καλλιτεχνική πια- αναπαραγωγή αν φτάσει και αγγίξει κάποιους, ίσως φέρει μια σκέψη παραπάνω, έναν διάλογο. Ας προστατέψουμε τον λόγο, τη γλώσσα και τη σκέψη πριν βρεθούν και γι’ αυτά καμικάζι αυτοκτονίας».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»

Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»  μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Lifo Books, 2023  Γράφει ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης Ένα σπαρ...