Παρασκευή 21 Απριλίου 2017

O Αλεξανδρινός μεταφραστής Khaled Raouf

«Είμαστε καμωμένοι από το ίδιο χαρμάνι»

khaled_raouf.jpg

Khaled RaoufΟ Αλεξανδρινός μεταφραστής του, Khaled Raouf, σχολιάζει το εγχείρημα, υποστηρίζοντας ότι η λογοτεχνία μπορεί να χτίσει τις γέφυρες που δεν μπορούν να χτίσουν οι πολιτικοί


Χίλιοι και ένας μετανάστες από την αραβική Ανατολή, που συγκροτούν ένα ανδρικό χαρέμι σε μια Αθήνα με πολυεθνοτικό προσανατολισμό, έχουν ανάψει τις συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των βιβλιόφιλων μουσουλμάνων.
Είναι οι λογοτεχνικοί ήρωες του Θεόδωρου Γρηγοριάδη στο μυθιστόρημα Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2005 (Πατάκης), και μόλις εκδόθηκε στην Αίγυπτο, με κρατική επιχορήγηση για τη μετάφραση του δραστήριου Χάλεντ Ραούφ.
Εχοντας στο ενεργητικό του σπουδές Ελληνορωμαϊκής Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ, αλλά γνωρίζοντας και την Ελλάδα όπου έζησε για μια δωδεκαετία το ’90, ο Ραούφ εντόπισε την Αλούζα… και επέλεξε να τη μεταφράσει στη σημερινή συγκυρία.
Αυτό το μυθιστόρημα, λέει στην «Εφ.Συν.», «έπρεπε να ενταχθεί στην αραβόφωνη βιβλιογραφία κι ας είναι τολμηρό», διότι στοχάζεται αλλιώς τα πολιτιστικά και πολιτικά δρώμενα της εποχής μας, εστιάζοντας όχι στις αντιθέσεις μεταξύ ελληνικού και αραβικού πολιτισμού αλλά στις διασταυρώσεις και στους δεσμούς τους.
Οπως αναφέρει ο Γρηγοριάδης, η al-Uzza (Αλούζα) ήταν μία από τις τρεις γυναικείες θεότητες που διέγραψε ο Μωάμεθ από το Κοράνι, όταν απαγόρευσε τους «Σατανικούς Στίχους» -αυτούς που ενέπνευσαν τον Σάλμαν Ρούσντι. Αντιστοιχούσε στη θεά Αφροδίτη και την είχαν υιοθετήσει οι αρχαϊκοί πολιτισμοί της Ανατολής, κυρίως οι Αραβες, στην προχριστιανική-προϊσλαμική περίοδο. Μια απεικόνισή της έχει διασωθεί στην Πέτρα της Ιορδανίας, αλλά ίχνη της βρέθηκαν στη Δήλο και στην Κω.
Στο ομότιτλο μυθιστόρημα, το πανερωτικό πνεύμα της εκφράζεται από την πρωταγωνίστρια του βιβλίου, κόρη Ελληνα αρχαιολόγου και Αιγύπτιας, τη Νατάσα. Πρόκειται για μια πληθωρική 50άρα η οποία προσλαμβάνει μια νεαρή φιλόλογο, τη δυτικότροπη και ορθολογίστρια Μαριάννα, προκειμένου να τη βοηθήσει να αφηγηθεί την ιστορία της ζωής της.
Πρώτη ύλη της, οι εραστές της από την αραβική κυρίως Ανατολή, ο Χακάν, ο Αχμέτ, ο Ρασίντ, ο Ραφίκ και άλλοι. Αυτοί δίνουν στον συγγραφέα την αφορμή να αναστοχαστεί τον εμπλουτισμό της ελληνικής κοινωνίας με το εξ ανατολών μεταναστευτικό στοιχείο, θίγοντας ζητήματα ταυτότητας, ορίων και εξουσίας.
Ετσι «ακούει» τους διανοούμενους, τους καβαφιστές ή τους μεταμοντέρνους καλλιτέχνες και παράλληλα τις τραυματικές ιστορίες των Ιρακινών, των Κούρδων ή των Παλαιστίνιων μεταναστών και προσφύγων τόσο στις χώρες τους όσο και στη δική μας (απελάσεις, εργατική εκμετάλλευση κτλ), κατά την περίοδο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και αμέσως μετά. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτό το μυθιστόρημα περιλαμβάνεται στις ιστοσελίδες του migrantsingreece.org που αφορούν τους μετανάστες.
«Είναι καταπληκτικό το πώς η τέχνη και η λογοτεχνία μπορούν να χτίζουν τις γέφυρες που δεν μπορούν να χτίσουν η πολιτική και οι πολιτικοί» τονίζει.
Ποιο είναι λοιπόν το πολιτικό ζήτημα που θίγει η Αλούζα;
«Η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος εκπροσωπεί τη σύζευξη των πολιτισμών γύρω από τη Μεσόγειο» σημειώνει ο Ραούφ. «Και η περιπλάνησή της στην Ανατολική Μεσόγειο καταργεί κατά κάποιον τρόπο τα γεωγραφικά σύνορα, όπως συνέβαινε παλιά, τότε που οι άνθρωποι και οι μύθοι ταξίδευαν παντού και η Μεσόγειος ήταν η καρδιά του γνωστού κόσμου.
Μια τέτοια εποχή ήταν η ελληνιστική περίοδος που καθρεφτίζεται στην ποίηση του Καβάφη. Σήμερα πιστεύω κι εγώ ότι η θάλασσά μας, που γέμισε με βουλιαγμένες βάρκες προσφύγων, πρέπει να ξαναγίνει μια ανοιχτή θάλασσα όπου θα επικοινωνούν όλες οι χώρες της Μεσογειακής Ανατολής, γιατί έχουν πολλά κοινά στοιχεία, ιστορικά και πολιτιστικά. Θυμηθείτε ότι τις τελευταίες δεκαετίες διαβάζουμε και συζητάμε διαρκώς για τη “σύγκρουση των πολιτισμών” και μείναμε στο μπλα, μπλα, μπλα.
Ομως τώρα έχουμε προχωρήσει πέρα από αυτό το σημείο. Ολος ο κόσμος -κι όχι μόνο οι Ελληνες- δεν έχει άλλη επιλογή από το να ζει σε ένα πολυεθνοτικό περιβάλλον. Η λύση είναι αυτή ή το απόλυτο χάος. Αρα το ζητούμενο πλέον είναι εάν είμαστε πραγματικά ικανοί να αποδεχτούμε τον Αλλον και να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε καμωμένοι apo to idio “harmani”, opos leme ellinika».
Σε αυτό το τοπίο ένας ανήσυχος μεταφραστής, όπως ο Χάλεντ Ραούφ, δεν είναι απλός διαμεσολαβητής, αλλά θεμελιωτής μιας ουσιαστικής σχέσης ανάμεσα στον ελληνικό και στον αραβικό κόσμο.
Το μυθιστόρημα Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές, κυκλοφόρησε στην Αίγυπτο πριν από λίγους μήνες, σε 3.000 αντίτυπα. Απευθύνεται όμως σε ολόκληρη την αραβόφωνη αγορά, «που είναι στην πλειονότητά της μουσουλμανική», και ο αντίκτυπός του είναι έντονος στον Τύπο και στα social media, παρά το γεγονός ότι, όπως λέει ο Ραούφ, οι προ-ισλαμικές θεότητες του έρωτα «δεν πολυσυζητιούνται στην αιγυπτιακή ούτε στην ευρύτερη αραβική κοινωνία». Να λοιπόν μια απόδειξη ότι «οι αναγνώστες δεν έχουν θρησκεία όταν διαβάζουν».
Ο Χάλεντ Ραούφ ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση από το 2009. Και όπως εξηγεί, «ως μεταφραστής όφειλα να ακολουθήσω μια στρατηγική επειδή τις τελευταίες δεκαετίες είχαν μειωθεί πολύ οι μεταφράσεις βιβλίων από τα ελληνικά. Προσπαθώ λοιπόν να δώσω στην αραβική αγορά του βιβλίου μια πανοραμική ιδέα για την ελληνική λογοτεχνία από τη γενιά του ’30 μέχρι σήμερα. Εχω μεταφράσει Κοσμά Πολίτη, Καζαντζάκη, Ρίτσο, Τσίρκα αλλά και Δημήτρη Δημητριάδη και Πέρσα Κουμούτση κ.ά.
Οι μεταφραστικές μου επιλογές προσδιορίζονται από τα βιβλία που αγαπώ, από εκείνα που ζητούν οι εκδότες, και φυσικά από όσα πρέπει να μεταφραστούν γιατί είναι σημαντικά. Μέχρι τώρα ό,τι έχω μεταφράσει ικανοποιεί και τις τρεις κατηγορίες και βλέπω να μεγαλώνει το ενδιαφέρον για την ελληνική λογοτεχνία.
Τώρα μεταφράζω το μυθιστόρημα της Ερσης Σωτηροπούλου Ο,τι μένει από τη νύχτα (Πατάκης), όμως θέλω να μεταφράσω και βιβλία για τη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας, που είναι άγνωστο πεδίο για τον Αραβα αναγνώστη».
Τι έχει αλλάξει τελικά στο κοινωνικό επίπεδο για τους αραβικούς πληθυσμούς μετά την «αραβική άνοιξη»;
Τίποτα δεν άλλαξε προς το καλό» υποστηρίζει ο Χάλεντ Ραούφ. «Τα όνειρα που υπήρχαν είτε δεν ευοδώθηκαν είτε μετατράπηκαν σε μαζικούς εφιάλτες, όχι μονάχα για τους οραματιστές αλλά και για τον καθένα στην περιοχή. Μπορεί η “αραβική άνοιξη” να μην ήταν παρά μια περιπέτεια, ωστόσο είναι ακόμα πολύ νωρίς για να το κρίνουμε.
»Οι αλλαγές, ή οι συνέπειες όσων συμβαίνουν αυτή τη στιγμή, θα χρειαστούν τον χρόνο τους. Ετσι κι αλλιώς η οποιαδήποτε αλλαγή συνοδεύεται από πόνο, και μερικές φορές είναι φρικτός ο πόνος κι όποιος ζητά την αλλαγή, οφείλει να αντέχει. Για να δούμε…

Θεόδωρος Γρηγοριάδης: «Ζητούμενο ένα διαπολιτισμικό τόξο»

Θεόδωρος Γρηγοριάδης
Οταν έγραφε την Αλούζα, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης εργαζόταν στη Μέση Εκπαίδευση και έπαιρνε πολιτική θέση υποστηρίζοντας το πολυεθνοτικό πρόσωπο της Αθήνας.
Σήμερα, δεκαπέντε χρόνια αργότερα, η Αθήνα έχει αλλάξει και η ελληνική έκδοση της Αλούζα έχει εξαντληθεί. Ομως το ίδιο μυθιστόρημα ανανεώνει το μήνυμά του στην αιγυπτιακή του έκδοση και στα καινούργια συμφραζόμενα του προσφυγικού ζητήματος. Και ο Γρηγοριάδης, με 14 πλέον πεζογραφικά έργα στο ενεργητικό του (και υπό έκδοση την Καινούργια πόλη) σχολιάζει στην «Εφ.Συν.»:
«Η πρόσφατη μετάφραση του μυθιστορήματός μου Αλούζα στα αραβικά απέδειξε ότι κάθε κείμενο παραμένει ρευστό στις προθέσεις και στις ερμηνείες του. Οταν το έγραφα, πρότεινα μια Αθήνα της Μεσογειακής Ανατολής, αρχές του 2000 ήταν. Ταξίδευα τότε στην ανατολική Μεσόγειο, τα καλοκαίρια άραζα στην Τυνησία, η Ανατολή ήταν μια απόδραση στον Αλλο, τον διαφορετικό.
»Μια δεύτερη προσέγγιση μέσω του βιβλίου μου ήταν η καβαφική επικράτεια, η ελληνιστική, μια Ελλαδική Ανατολή. Σύχναζα στα καφέ του Κεραμεικού και της πλατείας Βάθη, στα πρώτα αιγυπτικά ναργιλετζίδικα, χτίζοντας μια αθηναϊκή εκδοχή του υποψιασμένου οριενταλισμού μου.
»Και μετά ήρθαν τα χειρότερα: η "αραβική άνοιξη", ο φανατισμός, η σφαγή στη Συρία και αίφνης όλες αυτές οι χώρες έγιναν επικίνδυνες. Το ίδιο το μυθιστόρημα και τα ταξίδια του στα λιμάνια της "αραβικής άνοιξης" έδειχνε μακρινό σαν ξεχασμένο παράπονο.
»Η Αθήνα είναι σήμερα μια προσφυγομάνα καθόλου γοητευτική για πολλούς και φοβιστική για άλλους, αλλά πιστεύω το ίδιο εύπλαστη να ξαναβρεί το καινούργιο της πρόσωπο. Είναι μια πόλη που, πρώτη στη Δύση, δέχεται τις συνέπειες των πολέμων και πρέπει να αντεπεξέρχεται προτείνοντας και υπομένοντας. Από αυτή την άποψη είναι η πιο φιλική και ήρεμη -να μην τη ματιάξω!
»Η μετάφραση της Αλούζα στα αραβικά ήρθε να δώσει μια νέα εκδοχή στο βιβλίο, να το επανεντάξει στα καινούργια δεδομένα. Τουλάχιστον όσοι μπορούμε, μαζί με άλλες χώρες ( όπως η Αίγυπτος, η Κύπρος;) να φτιάξουμε πρώτα ένα διαπολιτισμικό και φιλικό τόξο».

εφημερίδα ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 21/04/17

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»

Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»  μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Lifo Books, 2023  Γράφει ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης Ένα σπαρ...