James Wood "How Fiction Works"

Με είδε η ανιψιά μου, πρωτοετής φοιτήτρια Νομικής στην Κομοτινή, να διαβάζω το “How Fiction Works” του James Wood (Jonothan Cape, 2008) και της έκανε εντύπωση. «Χρειάζεται να διαβάζει ένας συγγραφέας τέτοια βιβλία;»

Η ερώτησή της μάλλον δικαιολογημένη, η απάντησή μου αφορμή για απλές σκέψεις. Μήπως αντί να διαβάζει κανείς τις θεωρίες ενός ειδικού, να ξαναδιαβάζει κλασικά μυθιστορήματα ή όσα δεν πρόλαβε ούτε θα προλάβει και είναι άπειρα της βιβλία της ζωής μας;

Από την άλλη ο James Wood είναι ένας κριτικός λογοτεχνίας που κι αν δεν έχει το εκτόπισμα ενός Bloom ή την πολυμάθεια ενός Steiner, το παλεύει, εκεί πέρα στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, στον New Yorker όπου μετακόμισε ύστερα από μια θορυβώδη «απόσπαση» από τον New Republic. Μάλιστα τις πρώτες μέρες εμφανίστηκαν εντελώς επιθετικά κείμενα για την παρουσία του στην «λογοτεχνική» Αμερική αφού ο Wood δεν χαρίστηκε ποτέ σε συγγραφείς-θηρία όπως ο Απντάικ, η Μόρισον, ο Ντον Ντελίλλο, ο Πύντσον κ.α

Το βιβλίο για την κατάσταση στο σημερινό μυθιστόρημα δεν προσθέτει τίποτε συνταρακτικό στα όσα ξέρουμε. Όμως περιλαμβάνει όμορφα διατυπωμένες θέσεις και απορίες πάνω στο τι είναι ρεαλισμός, πώς ορίζεται ένα χαρακτήρας (ας πούμε δεν θεωρεί τους flat χαρακτήρες του Φόρστερ τόσο επίπεδους), πώς λειτουργεί η λεπτομέρεια στην αφήγηση και άλλα πολλά. Η μεγάλη αγάπη δεν κρύβεται: Ο Φλωμπέρ είναι ο πρώτος μοντέρνος μυθιστοριογράφος που απελευθερώνει τις παλιές φόρμες, ακόμη και τις πιο ασφυκτικές συνθέσεις του Χένρι Τζέιμς.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θέση του για το «λογοτεχνικό ύφος» που πρέπει να εξαφανίζεται με λογοτεχνικά μέσα. Αυτά για όσους επιμένουν στην «λογοτεχνίζουσα» υφή της γραφής ως εξέχον διακεκριμένο στοιχείο της ποιοτικής γραφής-αρρώστια πολύ εξαπλωμένη στην σύγχρονη ελληνική πεζογραφία. Η μεγάλη του αδυναμία είναι ο Σολ Μπέλοου και δεν παραλείπει να δώσει στην Σκοτσέζα Μιούριελ Σπαρκ τα μεγάλα εύσημα για την συμπύκνωση της πλοκής και την εξόντωση της πολυλογίας-εδώ του απλώνω το χέρι ενθουσιασμένα-το φωνάζω χρόνια η Σπαρκ είναι η μεγάλη μου αδυναμία.

Χωρίς να είναι εκτεταμένο το κείμενο, είναι χωρισμένο σε μικρά κεφάλαια έκτασης δημοσιογραφικής κριτικής. Το βιβλίο του Wood διαβάζεται για τις εμμονές του με το μυθιστόρημα, τις τεκμηριωμένες απόψεις του και την χρήση διαφωτιστικών αποσπασμάτων από μυθιστορήματα. Ο ίδιος δεν αρνείται τις οφειλές στα δοκίμια του Κούντερα, του Μπαρτ, του Σκλόβσκι.

«Ελπίζω», λέει, «αυτό το βιβλίο να ήταν ένα βιβλίο που θα έθετε θεωρητικά ερωτήματα αλλά θα τα απαντούσε πρακτικά-ή για να το πω με διαφορετικό τρόπο, που θέτει ερωτήσεις ενός κριτικού αλλά δίνει απαντήσεις ενός συγγραφέα».

Ο ίδιος ο Wood έγραψε ένα μυθιστόρημα και πήρε χλιαρές κριτικές, ενώ η σύζυγός του Claire Messud μάλλον τα πάει καλύτερα με το τελευταίο της μυθιστόρημα «Τα παιδιά του Αυτοκράτορα» (εκδόσεις Πάπυρος 2007).

Προσωπικά, απαντώντας στην ανιψιά μου, της είπα ότι κάτι τέτοια βιβλία τα διαβάζω το πρωί, μου ξυπνάνε το μυαλό, και τα αντιμετωπίζω ως κείμενα λογοτεχνικά ή περί-λογοτεχνικά. Κάπως έτσι φαντάζομαι και την μυθοπλασία του μέλλοντος, σαν ένα δοκίμιο που διαπραγματεύεται το μυθιστόρημα.