J. M. Coetzee

«Ατίμωση» (Disgrace)


Μετάφραση: Καλοφωλιάς, Αλέξανδρος
Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2002



Έχοντας εξασφαλίσει με το βιβλίο αυτό ένα δεύτερο Booker (κάτι που επίσης ο Αυστραλός Πήτερ Κάρεϊ έχει πετύχει) και ένα Nobel λογοτεχνίας, ο Κούτσι προχωράει γράφοντας περισσότερο προσωπικά και ίσως ακαδημαϊκά αν κρίνουμε από το «Ελίζαμπεθ Κοστέλο» και το «Ημερολόγιο μιας κακής χρονιάς».
Δεν ξέρω αν πράγματι η «Ατίμωση» είναι το αριστούργημά του αλλά σίγουρα πρόκειται για ένα έντονο συγκινησιακά βιβλίο που διαβάζεται απνευστί. Ο πενηνταδυάχρονος καθηγητής Ντέιβιντ Λούρι είναι χωρισμένος, αναζητά συνεχώς ερωτικές περιπέτειες πιστεύοντας ότι θα κατακτήσει και την ψυχή ακόμη και μια «συνοδού» με την περιπέτεια της οποίας αρχίζει το πρώτο κεφάλαιο. Έχοντας απορριφθεί από την γυναίκα αυτή στρέφεται σε μια φοιτήτριά του, η οποία κάπως αμήχανα αλλά και ανεξήγητα πέφτει στο κρεβάτι μαζί του. Ο φίλος της φοιτήτριας αλλά και η συντηρητική οικογένειά της σύντομα θα τον καταγγείλουν. Επίσης η πανεπιστημιακή κοινότητα ελάχιστη κατανόηση θα δείξει στις επιθυμίες του συναδέλφου τους. Αρχίζει η ατιμωτική περίοδος του καθηγητή Λούρι που ταυτίζεται με σπασμωδική μια πορεία προς την άγρια χώρα της Νοτίου Αφρικής. Ο Ντέϊβιντ επισκέπτεται την ανύπαντρη λεσβία κόρη του στο αγρόκτημά της, που το μοιράζεται μαζί με τη γη με μια οικογένεια ντόπιων και εκεί προσπαθεί να την επαναπροσεγγίσει και να επεξεργαστεί συναισθηματικά όσα του έτυχαν μέχρι τότε.
Η άφιξη του πατέρα της μάλλον αναστατώνει την Λούσι αλλά κι εκείνος δεν θα βρει καμιά ηρεμία ούτε εδώ αφού πατέρας και κόρη δέχονται την επίθεση τριών αντρών, ένας εκ των οποίων είναι σχεδόν παιδί. Όταν φύγουν, έχοντας κλέψει το αυτοκίνητο του Λούρι και τα τιμαλφή της Λούσι, θα αφήσουν πίσω τους έναν τραυματισμένο Ντέϊβιντ και μία βιασμένη Λούσι η οποία αρνείται πεισματικά να αναφέρει το συγκεκριμένο γεγονός στην ανάκριση.
Ο Ντέϊβιντ αδυνατεί να κατανοήσει την στάση της κόρης του αλλά και την υποταγή της στον «μαύρο» Πήτερ, ο οποίος μέχρι πρότινος δεν ήταν παρά ένα απλός επιστάτης, ένας «dog-man», που τώρα αναβαθμίστηκε σε ιδιοκτήτη γης. Να λοιπόν που οι δύο συγκρουόμενες κοινωνίες και πολιτισμοί αρχίζουν να αλλάζουν ρόλους και αυτό επιδεινώνεται όταν σε μια γιορτή του Πήτερ η Λούσι αναγνωρίζει τον νεαρό βιαστή της που αργότερα αποδεικνύεται ότι είναι και συγγενής του.
Εκείνη όμως, μόνη και φτωχή, και πάλι εναντιώνεται στην καταδίκη του νεαρού αφού ενδέχεται να είναι και ο πατέρας του παιδιού που κουβαλάει μέσα της. Αυτή η τελευταία ανατροπή τσακίζει τον πατέρα της Ντέιβιντ που σε ένα γράμμα του της τονίζει ότι επιθυμεί να ταπεινώσει τον εαυτό της μπροστά στην ιστορία και να ηττηθεί για πάντα. Τότε αποφασίζει να ζητήσει συγγνώμη από την οικογένεια της φοιτήτριας που ατίμωσε (σύμφωνα με εκείνους) με αποτέλεσμα να δεχτεί από τον συνομήλικο πατέρα της άλλη μια άσχημη προσβολή.
Υπάρχει θυμός, πίκρα και ένταση σε αυτό το μικρό σχετικά βιβλίο που επιβάλλεται και από τον μικροπερίοδο λόγο, ασθματικό και επιτακτικό. Το ύφος όμως κάποτε γίνεται και τροχοπέδη αφού δεν κλιμακώνεται ώστε να περιγράψει την συνειδησιακή ροή αλλά γοητεύεται από το συγγραφικό τόνο. Μερικές φορές πάλι είναι τόσο εμφανώς καλοδουλεμένες οι εντάσεις και οι συνεχείς ανατροπές που υπακούουν σε μια λογική του θρίλερ παρά σε ένα λογοτεχνικό έργο.

 Όμως η «Ατίμωση» είναι μια βουτιά στην σημερινή Νότια Αφρική, στις προκαταλήψεις, στις σύγχρονες υποδουλώσεις, στην αδικαίωτη επιθυμία για έναν έρωτα χωρίς όρια. Η ενασχόληση στο τέλος του Ντέϊβιντ με τα ζώα, σε μια κτηνιατρική κλινική, αλλά και το επανερχόμενο μοτίβο των σκοτωμένων ζώων κάθε είδους δείχνει μια καταδίκη της τελετουργίας του φόνου τους: στο μόνο που συμφωνούν όλοι οι άνθρωποι κάθε φυλής και χρώματος είναι ότι τα ζώα αποτελούν ένα υποδεέστερο είδος πάνω στη γη που πρέπει να τους υπηρετεί, να τους ταίζει και να τους προσφέρει εκείνα που οι άνθρωποι αρνούνται να αποδώσουν στους συνανθρώπους τους.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης (1001 και ένα βιβλία)