Ντένις Τζόνσον Δέντρο από καπνό

Ντένις Τζόνσον

Δέντρο από καπνό

Μεταφραστής : Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ 2011, σελ.745

«Οι Δαιμονισμένοι του Βιετνάμ»

Ένα βιβλίο ποταμός για τον πόλεμο του Βιετνάμ, ένας πόλεμος που διεξάγεται όχι μόνον στην χώρα της Άπω Ανατολής αλλά κυρίως στο μυαλό των ηρώων τους. Διαταραγμένες προσωπικότητες, μεταλλαγμένες συμπεριφορές, απεμπόληση κάθε ανθρώπινου κώδικα ηθικής.

Η ιστορία ξεκινάει το 1963 και φτάνει μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ογδόντα με ελάχιστους ακόμη ζωντανούς από τους ανθρώπους που πρωταγωνιστούν. Βασικός χαρακτήρας είναι ο συνταγματάρχης Σαντς, ένας άνθρωπος που καταφεύγει στον πόλεμο γιατί εκεί υπάρχει το απόλυτο κακό και η τέλεια δικαιολογία για να γυρίσει την πλάτη του στα υπόλοιπα. Εκκεντρικός, σκληροτράχηλος, ψυχωτικός, διευθύνει τις Στρατιωτικές Ψυχολογικές Επιχειρήσεις, υποθετικές ασκήσεις ψυχολογικού πολέμου. Αντίπαλός του ο κομμουνισμός και οι Βιετκόνγκ. «Αυτή η γη είναι ο μύθος τους. Εισβάλλουμε σ’ αυτή τη γη, εισβάλλουμε στην καρδιά τους, στον μύθο τους, στην ψυχή τους. Κι αυτή είναι η αποστολή μας: να διεισδύσουμε στο μύθο της γης».

Ο ανιψιός του ο Σκιπ, που εργάζεται στην CIA και πληρώνεται από το Ίδρυμα Παγκόσμιας Λογοτεχνίας, μια βιτρίνα της υπηρεσίας είναι ο κυρίως συνομιλητής του αλλά και αυτός που αναλαμβάνει να αποκωδικοποιήσει το πληροφοριακό υλικό του συνταγματάρχη καλά φυλαγμένο σε τρία μεταλλικά κιβώτια. Κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς περιέχουν, η αμφιβολία πλανάται διαρκώς όχι μόνον για το περιεχόμενο αλλά για τις προθέσεις των άλλων συνεργατών που αλληλοϋπονομεύονται διαρκώς. Ο Σκιπ συγκρούεται με τους προϊσταμένους του αλλά και με τον θείο του που χάνεται ξαφνικά ή σκοτώνεται ενώ ο μύθος του συντηρείται στο Σιδηρούν Τρίγωνο. Είναι άλλο ένα διπλό παιγνίδι του Σάντς; Στον περίγυρο κυκλοφορούν επίσης διπλοί ντόπιοι πράκτορες, ιεραπόστολοι που δολοφονούνται ανεξήγητα, κυρίες σε διφορούμενες ανθρωπιστικές αποστολές, αμερικανοί στρατιώτες που δοκιμάζουν την έξοδό τους στον κόσμο μέσα στην αδιάβατη ζούγκλα και στα λασπερά ποτάμια. Γιατί εκεί τους προσφέρεται μια «οικογένεια πιο βαθιά απ’ το αίμα».

Για τους Αμερικανούς στρατιωτικούς ο πόλεμος αυτός «είναι ένας ροκ εντ ρολ πόλεμος, το μέρος είναι η Ντίσνεϋλαντ με LSD». Μια ζώνη εμπόλεμη όπου δεν μετράει κανείς, όπου μερικοί δεν συνειδητοποιούν σε ποια χώρα βρίσκονται, αισθάνονται όμως σαν το σπίτι τους. Εδώ επικεντρώνεται και το μυθιστόρημα: όχι τόσο σε περιγραφές μαχών αλλά στις ενδιάμεσες εμπόλεμες ζώνες, σε ιδεολογικές φρεναπάτες όπου κυριαρχούν ιδεοληψίες και συμβολισμοί.. Οι σήραγγες, βαθιά στη γη, που χαρτογραφούνται με το «Σχέδιο Λαβύρινθος» από την Υπηρεσία του Σαντς είναι γεμάτες τέρατα και διαμελισμένα πτώματα. Ο λαβύρινθος όμως εξέρχεται και από την κόλαση της γης και εισέρχεται στις κατακόμβες του ανθρώπινου μυαλού. Το «δέντρο του Καπνού», η επιχείρηση ψυχολογικού πολέμου, δεν συγκεκριμενοποιείται ποτέ. Είναι μια φράση από την Γραφή, ο στύλος καπνού, η ατμίδα καπνού, η φωτιά της καταστροφής αλλά και το καθοδηγητικό φως για την λειτουργία μιας Υπηρεσίας που δεν έχει ούτε γραφείο ούτε πεδίο. «Είναι κάπου έξω στις ζούγκλες του ρομαντισμού και της ψύχωσης» Η ηθική των ηρώων αυτού του βιβλίου, η αμαρτία, η θυσία, η προδοσία κατακερματίζονται σε μια προσωπική αποκάλυψη με πολλές δόσεις θρησκοληψίας. Οι δαιμονισμένοι του Βιετνάμ είναι οι ίδιοι με εκείνους του Ιράκ και του Αφγανιστάν και κάθε πολέμου που ξεπερνάει τα γεωγραφικά και διανοητικά όρια που τους αντιστοιχούν.

Δαιδαλώδες και ατμοσφαιρικά αποπνικτικό σαν τον τόπο όπου διαδραματίζεται το μυθιστόρημα «Δέντρο από Καπνό» παραπέμπει θεματικά στο «Καρδιά του σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ, στις αμερικανικές ταινίες «Πλατούν», «Αποκάλυψη τώρα», «Ο ελαφοκυνηγός». Αναφέρεται συχνά στον «Ήσυχο Αμερικανό» ενώ οι ήρωές του είναι «φτιαγμένοι».μέσα από τις ψυχεδελικές αφηγήσεις του Ουίλιαμ Μπάροουζ. . Η λογοτεχνικότητα δένει με την αληθοφάνεια ενός δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ και οι διάλογοι μοιάζουν απομαγνητοφωνημένοι μέσα από αυθεντικούς χώρους (ηρωϊκή απόπειρα η μετάφραση του Μπαμπασάκη να τους αποδώσει στα ελληνικά). Από την άλλη οι αναφορές στον Μπατάιγ, στον Αρτώ, στον Σιοράν και άλλους δαίμονες της γραφής και της σκέψης είναι διάσπαρτες προσδίδοντας μια βιβλιοφιλία που αγκομαχά μέσα στην τροπική υγρασία. Ένα βιβλίο που αφήνει πίσω του το δικό του καπνό, που δεν γνωρίζεις αν ανήκει σε ανθρώπινη σάρκα ή μια ακατάληπτη οργανική ύλη, που σε τρομάζει για το πόσο οικεία μιλάει για το Κακό πετυχαίνοντας τον στόχο του: να σε συμπαρασύρει στην κόλαση των 750 σελίδων του.

Ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος ο Ντένις Τζόνσον γεννήθηκε το 1949 στο Μόναχο και μεγάλωσε στο Τόκιο, την Μανίλα και την Ουάσινγκτον. Είναι πτυχιούχος του Πανεπιστημίου της Αιόβα και έχει βραβευτεί από το περιοδικό Paris Review και άλλα λογοτεχνικά ιδρύματα. Στο πανεπιστήμιο της Αιόβα είχε δάσκαλο στη δημιουργική γραφή και στο ποτό τον Ρέιμοντ Κάρβερ. Ξεκίνησε άσχημα από μικρός, όταν ζούσε στις Φιλιππίνες με τον διπλωμάτη πατέρα του και στην συνέχεια βγήκε άσπιτος στους δρόμους και κατέφυγε στα ναρκωτικά. Προσωπικές περιπλανήσεις και περιπέτειες γραφής έφεραν τα γραπτά του στο New Yorker και στο Esquire.

Η συλλογή διηγημάτων «Jesus’s son” (1993) γυρίστηκε ταινία το 1999 και αναφέρεται σε εκείνες τις δύσκολες εμπειρίες, ο τίτλος μάλιστα προέρχεται από τραγούδι «Heroin» του Λου Ριντ. Συγγραφείς όπως ο Φίλιπ Ροθ και ο Τζόνοθαν Φράνζεν τον επαινούν. Ταυτόχρονα ο Τζόνσον έκανε και μια περιπετειώδη δημοσιογραφική καριέρα καλύπτοντας αποστολές σε πολύ αιματηρά σημεία του πλανήτη, όπως η Λιβερία τον καιρό του εμφυλίου και το Ιράκ. Το 2007 το «Δέντρο από καπνό» βραβεύτηκε με το National Book Award. Το βραβείο παρέλαβε η σύζυγός του Σίντι καθώς εκείνος έλειπε σε δημοσιογραφική αποστολή στο Ιράκ. Στα ελληνικά μεταφράστηκαν τρία μυθιστορήματά του, «Άγγελοι», «Τ’ αστέρια το απομεσήμερο», «Φισκαντόρο» (Ζαχαρόπουλος) ενώ στη συλλογή διηγημάτων «Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε» (Libro) που επιμελήθηκε ο Τζέφρυ Ευγενίδης περιλαμβάνεται ένα διήγημά του.

ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο, Σάββατο 2 Ιουλίου 2011

Θεόδωρος Γρηγοριάδης