Το "Σουέλ" στη μεγάλη λίστα του βραβείου IMPAC

Ioanna Karystiani

SWELL

Translated from the Modern Greek by Konstantine Matsoukas

Europa editions 2010

Το μυθιστόρημα της Ιωάννης Καρυστιάνη «Σουέλ», που κυκλοφόρησε το 2006, μεταφράστηκε στα αγγλικά το 2010 και είναι προτεινόμενο από ελληνικές βιβλιοθήκες στη μεγάλη λίστα του Ιρλανδέζικου βραβείου IMPAC, ενός από τα σημαντικότερα και ακριβότερα λογοτεχνικά βραβεία του κόσμου.

Την ιστορία του τυφλού καπετάνιου Αυγουστή, που ζει δώδεκα χρόνια μακριά από την οικογένειά του πάνω στο Athos III και μέσα στις θάλασσες, έχει διαβαστεί και αγαπηθεί από το ελληνικό κοινό. Εκεί πάνω στο πλεούμενο σκαρί ο καπετάνιος αναμετριέται με τις μνήμες, το παρόν και τα μυστικά του. Το σουέλ, ο βουβός κυματισμός του ωκεανού, είναι η εξωτερικευμένη επωδός αυτού που έχει μέσα στο μυαλό και στη ψυχή του. Τρυφερό στο βάθος, πεισματάρικο στην όψη κείμενο, γραμμένο στους αναγνωρίσιμους τόνους της συγγραφέως, αποτελεί ένα μυθιστόρημα σταθμό στην εξέλιξή της. Βραβεύτηκε το 2006 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, προσθέτοντας στην Ιωάννα Καρυστιάνη ένα ακόμη βραβείο επί ελληνικού εδάφους.

Η αγγλική του μετάφραση έγινε από τον συγγραφέα, μεταφραστή και αρθρογράφο, Κωνσταντίνο Ματσούκα, που έχει ζήσει και σπουδάσει στις ΗΠΑ, στην Ελλάδα και στην Αυστραλία, όπου κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ.

Ο Ματσούκας κατάφερε να αποδώσει στα αγγλικά το ελληνικό κείμενο, διαφυλάσσοντας εν μέρει το ύφος του που απαλλάχτηκε ωστόσο από την έντονη κατά σημεία φόρτισή του (μια παρόμοια «ελάφρυνση» επιδέχτηκαν και τα βιβλία του Καζαντζάκη στην αγγλική τους απόδοση).

Το βιβλίο εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Europa Editions που έχει έδρα την Νέα Υόρκη και τα δύο τρίτα των τίτλων τους προέρχονται από μεταφρασμένη λογοτεχνία. Οι Ιταλοί ιδρυτές του εκδοτικού οίκου και κάτοχοι του ανεξάρτητου εκδοτικού οίκου Edizioni E/O στη Ρώμη, αποφάσισαν να επεκτείνουν την δραστηριότητά τους εκτός Ιταλίας. Δίνοντας πάντα έμφαση στην ποιότητα του έργου πράγματι έχουν καταφέρει να μεταφράσουν τα σημαντικότερα κείμενα της Ευρωπαϊκής και όχι μόνον λογοτεχνίας όπως του Ζαν Κλοντ Ιζό, της Λοράνς Κοσέ, της Αμελί Νοτόμπ, του Μάσιμο Καρλότο, του Ερίκ Εμανουέλ Σμιτ αλλά και της Μπέριλ Μπέινμπριτζ, της Φέι Γουέλντον, της Κρίστα Βολφ, του Λουίς Σεπούλβεδα κα.

Μια παρόμοια διευρυμένη αντίληψη για την διάδοση της λογοτεχνίας του κόσμου έχει και το Διεθνές Λογοτεχνικό Βραβείο IMPAC Dublin που απονέμεται κάθε χρόνο σε ένα μυθιστόρημα γραμμένο στα αγγλικά ή σε ένα ξένο μυθιστόρημα μεταφρασμένο στα αγγλικά. Εδώ είναι άξιο προσοχής ότι τα υποψήφια μυθιστορήματα προτείνονται από βιβλιοθήκες απ’ όλο τον κόσμο. Η πρωτοβουλία αυτή της πόλης του Δουβλίνου γίνεται με την οικονομική υποστήριξη του IMPAC, μιας κορυφαίας αναπτυξιακής εταιρείας και προσβλέπουν στην προώθηση της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η αξία του βραβείου ανέρχεται στο καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 100.000 λιρών. Εννοείται ότι αν αυτό το βραβείο είχε την έδρα του στο Λονδίνο, τότε θα γινόταν απείρως γνωστότερο και πιο συζητήσιμο.

Κάθε Δημόσια ή Δημοτική Βιβλιοθήκη προτείνει μέχρι τρεις τίτλους για την μεγάλη λίστα που να έχουν μεταφραστεί τη προηγούμενη χρονιά και να αφορούν βιβλία της τελευταίας πενταετίας. Οποιαδήποτε βιβλιοθήκη μπορεί να εγγραφεί και να συμμετάσχει στη διαδικασία αυτή και αυτό ακριβώς δίνει μια τεράστια ποικιλία λογοτεχνικών επιλογών, αν σκεφτεί κανείς ότι συμμετέχουν περίπου 170 βιβλιοθήκες από κάθε γωνιά της γης. Την τελική μικρή λίστα των προτεινόμενων μυθιστορημάτων κρίνει μια διεθνής επιτροπή απαρτιζόμενη αποκλειστικά από συγγραφείς, κριτικούς και πανεπιστημιακούς.

Ανάμεσα στις συμμετέχουσες βιβλιοθήκες υπερτερούν οι αγγλόφωνες, είναι και η γλώσσα ένα εμπόδιο για τις μη αγγλόφωνες χώρες, όπως και η ενημέρωση και η πρόσβαση που θα μπορούσαν να έχουν κάθε χρόνο στην παγκόσμια εκδοτική παραγωγή. Από την Ελλάδα συμμετέχουν οι Δημόσιες Κεντρικές Βιβλιοθήκες της Βέροιας και των Σερρών, που προτείνουν το «Σουέλ», και η Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης. Η δεύτερη επιλογή της Βιβλιοθήκης Σερρών (στην επιτροπή της οποίας συμμετείχε και ο υπογράφων). είναι η «Κάθαρση» της Φιλανδής Σόφι Όξανεν

Το βραβείο ξεκίνησε να απονέμεται το 1996. Από τους προηγούμενους νικητές αναφέρουμε όσους έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά: «Κι Άσε τον Κόσμο τον Μεγάλο να Γυρίζει» του Κόλουμ Μακ Καν (Ιρλανδία), «Το παιγνίδι του Ντε Νίρο» του Ράουι Χαζ (Λίβανος), «Κλέφτης αλόγων» του Περ Πήτερσεν (Νορβηγία), «Ο δάσκαλος» του Κολμ Τοιμπίν (Ιρλανδία), «Ο γνωστός κόσμος» του Έντουαρντ Τζόουνς (Αμερική), «Η εκτυφλωτική απουσία του φωτός» του Ταχάρ Μπεν Τζελούν (Μαρόκο), «Με λένε κόκκινο» του Ορχάν Παμούκ (Τουρκία), «Τα στοιχειώδη αντικείμενα» του Μισέλ Ουελμπέκ (Γαλλία), «Ο λυτρωτής πόνος» του Άντριου Μίλερ (Αυστραλία), «Καρδιά τόσο άσπρη» του Χαβιέρ Μαρίας (Ισπανία), «Αναπολώντας τη Βαβυλώνα» του Ντέιβιντ Μαλούφ (Αυστραλία).

Ανάμεσά τους υπάρχουν κάποιοι πρωτοεμφανιζόμενοι όπως ο Ράου Χαζ αλλά και Νομπελίστες που βραβεύτηκαν με το IMPAC προτού έρθει η ώρα τους για το μεγάλο σουηδικό βραβείο, όπως ο Ορχάν Παμούκ («Με λένε κόκκινο») και η Χέρτα Μίλερ με ένα μυθιστόρημα ακόμη αμετάφραστο στα ελληνικά. Ανεξάρτητα από την τύχη του μυθιστορήματος «Swell»της Ιωάννας Καρυστιάνη σημασία έχει ότι μια δημόσια ελληνική βιβλιοθήκη μπορεί να έχει λόγο σε ένα διεθνές λογοτεχνικό γίγνεσθαι.

Ωστόσο, αυτή την στιγμή, η ΔΕΗ με επείγουσα επιστολής της προειδοποίησε τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών για την πρόθεσή της να προβεί σε διακοπή της ηλεκτροδότησης ενώ δεν υπάρχουν χρήματα για διάφορες προμήθειες απαραίτητων υλικών για τη συντήρηση του εξοπλισμού αλλά και δεν προβλέπεται για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά η προμήθεια βιβλίων, με αρνητικό αντίκτυπο στον εμπλουτισμό της συλλογής της Βιβλιοθήκης και τις παρεχόμενες υπηρεσίες προς το κοινό. Πράγμα που σημαίνει ότι οι ελληνικές δημόσιες βιβλιοθήκες μπορεί να είναι και τα πρώτα θύματα της πρόσφατης οικονομικής κρίσης.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης

Συγγραφέας, συνεργάτης της ΔΚΒΣ

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο, Σάββατο 10 Δεκεμβρίου 2011.