Χίλαρυ Μαντέλ: "Πέρα από το μαύρο"

ΕΝΑ ΠΑΧΥΣΑΡΚΟ ΚΑΙ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΟ ΜΕΝΤΙΟΥΜ,

Η ΑΛΙΣΟΝ, ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΑΤΣΑ

ΒΟΗΘΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΕΥΟΥΝ ΣΤΑ ΑΠΡΟΣΩΠΑ

ΠΡΟΑΣΤΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩΝΤΑΣ

ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΕΘΑΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ

ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΖΩΝΤΑΝΩΝ.

ΟΜΩΣ Η ΑΛΙΣΟΝ ΚΑΤΑΔΙΩΚΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ

ΔΙΚΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΑ, ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΛΥΤΡΩΣΗ

ΑΠΟ ΒΑΣΑΝΙΣΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

Στη μαύρη κωμωδία της Χίλαρι Μαντέλ, Πέρα από το μαύρο, νεκροί και ζωντανοί συνυπάρχουν σε έναν σύγχρονο κόσμο, εκείνον της δεκαετίας του Τόνι Μπλερ, δίνοντας έτσι μια αλληγορική διάσταση στη μαυρίλα και την απελπισία των ανθρώπων. Η αφράτη Άλισον αποφεύγει το Λονδίνο, ως κέντρο των επιχειρηματικών της δραστηριοτήτων, διαλέγοντας τα γκρίζα περίχωρα όπου βρίσκει φτηνές αίθουσες σε παρηκμασμένα ξενοδοχεία και πιο ευάλωτους ακροατές στο σόου που στήνει κάθε τόσο, στη σκηνή. Πρόκειται για μια Πυθία του 20ού αιώνα που καθηλώνει το κοινό της κατευθύνοντάς το προς τις απαντήσεις που αναζητούν και που «συνομιλεί» ακόμη και με την πριγκίπισσα Νταϊάνα, λίγες ώρες μετά τον θάνατό της. Η Άλισον πιστεύει ότι το Κακό κυβερνάει τον κόσμο και ότι οι κακοί δεν γίνονται καλύτεροι μετά θάνατον, όμως αποφεύγει να κατονομάζει τη λέξη. «Δεν θα ξεστόμιζε ποτέ τη λέξη ΄΄θάνατος΄΄, αν μπορούσε να το αποφύγει. Παρ΄ όλο που το τραβούσε ο οργανισμός τους, παρ΄ όλο που τους άξιζε να φοβηθούν, ποτέ της όσο ήταν με τους πελάτες της δεν θα έκανε την παραμικρή νύξη, ούτε θα τους εκμυστηρευόταν την πραγματικότητα για ό,τι βρίσκεται πέρα από το μαύρο».
Κουρασμένη από τα «Φεστιβάλ μέντιουμ» θα αναζητήσει μία βοηθό και έτσι η Κολέτ θα έρθει κοντά της, πάνω που επιθυμούσε κι εκείνη απαντήσεις για την κακή της τύχη στη χειρομαντεία και τον αποκρυφισμό. Ο Γκάβιν δεν είναι πια ο άντρας που είχε παντρευτεί, άσε που ισχυρίζεται ότι τα έφτιαξε με ένα μοντέλο- ο ανέραστος!

Ανάμεσα στις δύο γυναίκες αναπτύσσεται μια δυνατή σχέση εξάρτησης, αλληλοθαυμασμού αλλά και έντονων διαπληκτισμών. Η Κολέτ από τη μια προσπαθεί να τιθασεύσει τη βουλιμία και το ζάχαρο της Άλισον, από την άλλη αγωνιά για τα πνεύματα που την περιστοιχίζουν και τα οποία αποτελούν μια παράλληλη πραγματικότητα για την Άλισον. Στις σπαρταριστές στιγμές ανάμεσα στις δύο γυναίκες παρεμβάλλονται ένα τσούρμο ενοχλητικά πνεύματα, με επικεφαλής τον Μόρις, τον κοντοπίθαρο «οδηγόπνεύμα», βλάσφημο και επιδειξία που βάλθηκε να κάνει ακόμη πιο μαύρη τη ζωή της Άλισον.
Η εύστροφη και πραγματίστρια Κολέτ πείθει την Άλισον να γράψουν μια εκλαϊκευμέ νη βιογραφία όπου η Άλισον θα μιλάει για τις εμπειρίες της. Ελπίζει ότι έτσι θα την αναγκάσει να μιλήσει για το ταραγμένο παρελθόν της. Γιατί, η υπερευαίσθητη και χειμαρρώδης Άλισον δεν γνωρίζει καν τον πατέρα της, μεγάλωσε με ένα μέντιουμ που την αποκαλούσε γιαγιά, ενώ θυμάται σαν σκιές στη μαύρη νύχτα τη μάνα της να συνδιαλέγεται με πολλούς άντρες και να έχει μια φίλη- μια Γκλόρια - της οποίας το πτώμα βρέθηκε τεμαχισμένο στην μπανιέρα.

Η ηχογραφημένη συνέντευξη των δύο γυναικών εμποδίζεται από τις φωνές των πνευμάτων που θυμίζουν τα ξωτικά στα έργα του Σαίξπηρ (η Άλισον χρησιμοποιεί σαιξπηρικούς στίχους στις δικές της ατάκες σε ένα ετοιμόλογο και σαρκαστικό συμπίλημα). Οι δυο τους αναγκάζονται να μετακομίσουν σε μια νεόπλουτη και απρόσωπη περιοχή, γεμάτη ανασφαλείς και ενοχλητικούς γείτονες που τις περνάνε για λεσβίες. Εκεί, στην αποθηκούλα, η Άλισον θα βρει κρυμμένο έναν άστεγο αλήτη και θα τον φροντίσει με μυστικότητα, φοβούμενη την υπολογίστρια και αγριεμένη Κολέτ.

Οι δύο φίλες έχουν αρχίσει να διαφωνούν δυναμικά. Η Κολέτ δεν αντέχει τον αόρατο κόσμο της Άλισον και εκείνη δεν αντέχει άλλη μία καταπίεση στο κεφάλι της, που είναι ένας στρόβιλος παραισθητικών προβολών. Η επεισοδιακή αποχώρηση της Κολέτ θα σημάνει και την απαρχή της κατάρρευσης της Άλισον και της τελικής διαμάχης με τα πνεύματα. Για μία γυναίκα, που μπορούσε να επανασυνδέσει συγγενικές ρίζες και μισοξεχασμένες ιστορικές μνήμες στον ισχνό και ανιστόρητο ιστό της αγγλικής κοινωνίας, είναι απορίας άξιον πώς δεν κατάφερε τόσα χρόνια να ξορκίσει τα δικά της στοιχειά.

Κι εδώ εντοπίζεται η δεξιότητα του- καλομεταφρασμένου- μυθιστορήματος που, ενώ περιγράφει την Άλισον και τα φαντάσματά της με ρεαλιστικότητα, ουδέποτε παραδίνεται στο υπερφυσικό και στο αποκρυφιστικό ως μυθιστορηματικό είδος. Η Άλισον πράγματι περιφέρεται σαν ένα πνεύμα ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς. Τώρα όμως έφτασε η στιγμή να συγκρουστεί με τα φαντάσματα που την καταδιώκουν. Η παιδική ηλικία της αναπηδάει μέσα από αποσπασματικές μνήμες, όπου επαναφέρονται οι εραστές της μάνας της, οι δικοί της βιαστές, η εικόνα της ίδιας- μια εννιάχρονη μαθήτρια που δεν πατάει στο σχολείο- με ένα ψαλίδι στο χέρι, απειλητική και επικίνδυνη, σαν το κοριτσάκι στον «Εξορκιστή». Η Άλισον, ενεργοποιώντας τις ύστατες δυνάμεις της, συνειδητοποιεί ότι είναι μια μόνη, απελπισμένη γυναίκα, που θα πρέπει να ξανασκοτώσει τα καθάρματα και να καθαρίσει το ψαλίδι από το αίμα. Τώρα ξέρει τι σήμαιναν οι φωνές που παρεμβάλλονταν και τίνων γεγονότων προβολές ήταν οι εφιάλτες της.

Η Χίλαρι Μαντέλ, γεννημένη το 1952, σπούδασε νομικά και έζησε πολλά χρόνια στη Νότια Αφρική και τη Σαουδική Αραβία. Με εννέα μυθιστορήματα (στα ελληνικά Η αλλαγή κλίματος, Μπράιαν, ο γίγαντας στις Εκδόσεις Νεφέλη) και υποψήφια για πολλά βραβεία θεωρείται μια από τις πιο σοβαρές λογοτεχνικές φωνές της αγγλικής λογοτεχνίας, άξια συνεχίστρια της Μιούριελ Σπαρκ (την οποία λατρεύει) και του Γκράχαμ Γκριν. Παρά το γεγονός ότι το Πέρα από το μαύρο αγγίζει τις διαστάσεις ενός εθνικού αγγλικού μυθιστορήματος- τύπου Τι ωραίο πλιάτσικο του Κόου διατηρεί τις οικουμενικές διαστάσεις του, καθώς επικεντρώνεται στον ανθρώπινο ψυχισμό και πώς αυτός ταλανίζεται στις εύθραυστες δυτικές κοινωνίες.

Στην εισαγωγή του αφιερώματος του λογοτεχνικού περιοδικού «Granta» «Καλύτεροι Βρετανοί μυθιστοριογράφοι 2003» η Χίλαρι Μαντέλ, ως μέλος της κριτικής επιτροπής, ομολογεί ότι αυτό που περιμένει από ένα μυθιστόρημα είναι τα «νέα», φερμένα «από ξένα μέρη ή από άλλες εποχές, κατάλληλα μεταφερμένα στο χαρτί... ή ίσως να είναι νέα από το μη αρθρώσιμο, από αυτούς που δεν μπορούν να μιλήσουν με τη δική τους φωνή (ή από αυτούς που δεν μπορούμε να ακούσουμε)...». Έτσι και η ίδια μας φέρνει «νέα» από έναν ζοφερό κόσμο, φτιάχνοντας μιαν αξεπέραστη ηρωίδα σε ένα διαβρωτικό και διασκεδαστικό μυθιστόρημα που, παρά την έλλειψη εξωτερικής πλοκής, μας καθηλώνει σε μια υπερβατική πραγματικότητα που μόνον η λογοτεχνία μπορεί να αναδείξει πειστικά.


Θεόδωρος Γρηγοριάδης, ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο, 23 Φεβρουαρίου 2008