η θλίψη του Βελγίου

...είναι μεγάλη αφού έχασαν τον σημαντικότερο συγγραφέα τους, τον Ούγκο Κλάους. Πέθανε με ευθανασία. Ο Λουί Σαϊνάβε ο έφηβος του μυθιστορήματος, "Η θλίψη του Βελγίου", που μεγαλώνει εσώκλειστος σε μια καθολική σχολή καλογραιών ευτυχώς θα παραμείνει άφθαρτος. Επαναστάτης, αντισυμβατικός, ανήσυχος, θα φύγει από τη σχολή και θα επιστρέψει στην οικογένειά του, θα γνωρίσει μια πραγματικότητα που θα τον σοκάρει, περισσότερο και από τις σεξουαλικές του εμπειρίες: μια μάνα συνεργάτρια των Γερμανών, μια πατρίδα δωσίλογων, έναν κόσμο συγκεχυμένο, δύσκολο, ακατανόητο, στον οποίο ο Σαϊνάβε θα πρέπει να μεγαλώσει. Η θλίψη του Βελγίου, που καλύπτει τη χρονική περίοδο από το 1939 μέχρι το 1947, θεωρείται το αριστούργημα του Κλάους, ένα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά μυθιστορήματα του αιώνα.


Από την "Λογοτεχνική γεωγραφία" του Αναστάση Βιστωνίτη (εκδόσεις Μεταίχμιο) αντιγράφω κείμενο όπως είχε δημοσιευτεί στο ΒΗΜΑ.

ΣΤΑΘΜΟΙ KAI ΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑΣ

ΓΑΝΔΗ

Το ημίφως του Μεσαίωνα

ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

«Είδα πολλές μάχες / άκουσα πολλά κλάματα εραστών». Ηταν παράξενο που θυμόμουν τους στίχους του Ούγκο Κλάους μπαίνοντας στο φοβερό Gravensteen, το «κάστρο του κόμη», το οποίο έχτισε ο Φίλιππος της Αλσατίας στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα και βρίσκεται στο κέντρο της Γάνδης. Παραμένει σχεδόν ανάλλαχτο, ένα ογκώδες σύμπλεγμα τειχών και πύργων που το έχει καθηλώσει το φως πίσω από τη μεσαιωνική τάφρο. Τα απογεύματα ο ίσκιος του πέφτει βαρύς πάνω σε τούτη την πόλη που διαθέτει μερικές από τις εντυπωσιακότερες γοτθικές εκκλησίες της Ευρώπης.

Γάνδη. Το όνομα έπαιρνε μέσα μου μυθικές προεκτάσεις, όπως υποθέτω ότι θα είχε συμβεί με τον Νίκο Καχτίτση που έγραψε τον Ηρωα της Γάνδης, βιβλίο που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την πόλη. Για κάποιον ανεξήγητο λόγο θυμόμουν εκείνη τη μεσαιωνική δοξασία που έλεγε ότι οι έγκυες γυναίκες έπρεπε καθ' όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους να βλέπουν όμορφα πράγματα, αν ήθελαν να φέρουν στον κόσμο όμορφα παιδιά. Υποθέτω ότι περνώντας έξω από το Gravensteen θα έστρεφαν αλλού το κεφάλι για να αποφύγουν τη θέα του. Πάνω από 12 αιώνες πέρασαν από τότε που στήθηκε αυτό το απειλητικό κτίσμα και ο χρόνος δεν έχει αφαιρέσει σχεδόν τίποτε από την αγριότητά του. Και ίσως να μην είναι τυχαίο που από κατοικία του κόμη μετατράπηκε αργότερα σε φυλακή.

Περνώντας στο εσωτερικό του αντιλαμβάνεσαι αμέσως ότι υπήρξε πραγματικό κολαστήριο. Δίπλα στην αίθουσα του δικαστηρίου βρίσκεται η αίθουσα των βασανιστηρίων, όπου διατηρούνται όλα τα σύνεργα του τρόμου: τροχοί, καρέκλες με καρφιά, λαβίδες για το ξερίζωμα των νυχιών, λοστοί, πελέκεις αποκεφαλισμού, αλυσίδες. Οι κατηγορούμενοι, αφού πρώτα βασανίζονταν ώσπου να ομολογήσουν, αμέσως μετά περνούσαν στην αίθουσα του δικαστηρίου. Εκεί ομολογούσαν ξανά και τους απαγγελλόταν η καταδίκη τους, το φοβερό auto da fe, το οποίο θα διαβαζόταν εκ νέου σε λίγες ημέρες, όταν θα τους έκαιγαν δημοσία στην πυρά που στηνόταν στη διπλανή κεντρική πλατεία της πόλης.

Η Ιερά Εξέταση υπήρξε το φοβερότερο θέατρο του τρόμου, το καθεστωτικό βασανιστήριο από τις συνέπειες του οποίου δεν έμειναν ανεπηρέαστες η σκέψη και η τέχνη της Δύσης. Το δράμα ενός πολιτισμού που διέπραξε τα πιο ειδεχθή εγκλήματα στο όνομα του Χριστού σφραγίζει και τις σημερινές του εκφράσεις. (Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα θύματα της Ιεράς Εξέτασης ήταν πάνω από 250.000.) Σκέφτομαι ότι η πόλη αυτή (για μένα πολύ πιο ατμοσφαιρική και αυθεντική από την Μπρυζ), η αποκαλούμενη κάποτε και Γενεύη του Βορρά, εξαιτίας του ισχυρού προτεσταντικού ρεύματος που σάρωνε την Ευρώπη κατά την περίοδο της Μεταρρύθμισης, σφράγισε εν πολλοίς το έργο του σημαντικότερου φλαμανδού συγγραφέα: του Ούγκο Κλάους, ο οποίος γεννήθηκε στην Μπρυζ αλλά την εγκατέλειψε για να έλθει εδώ, να δουλέψει εργάτης σε ένα εργοστάσιο που παρασκεύαζε ζάχαρη και να σπουδάσει στην Ακαδημία της πόλης. Και ίσως δεν είναι τυχαίο που πηγαίνοντας αργότερα στο Παρίσι συνάντησε τον Αρτό, η επίδραση του οποίου υπήρξε αναμφισβήτητη τόσο στο ποιητικό όσο και στο πεζογραφικό του έργο, όπου η σκληρότητα είναι αναπόσπαστο τμήμα της εξέγερσης, όπως άλλωστε και η αφαίρεση.

Στον καθεδρικό, μια από τις ωραιότερες εκκλησίες της Ευρώπης, υπάρχει το λεγόμενο τρίπτυχο της Γάνδης, Η λατρεία του μυστικού αμνού, των αδελφών Βαν Αϊκ, ένα εικαστικό αριστούργημα. Πέρασα δύο ώρες μπροστά σε τούτο το μαγικό έργο, το οποίο, μολονότι είναι βέβαιο πως άρχισε να το ζωγραφίζει ο Ούμπερ Βαν Αϊκ και το ολοκλήρωσε ο Γιαν, δεν προσφέρει έστω και την παραμικρή ένδειξη ότι δεν είναι έργο ενός και μόνο ανθρώπου.

Εξω, οι τουρίστες φωτογράφιζαν το καμπαναριό της Γάνδης με τις σαράντα καμπάνες, καύχημα των συντεχνιών που άνθησαν για αιώνες σε τούτη την πόλη. Στην κεντρική πλατεία πίνοντας κανείς τον καφέ του δεν σκέφτεται ότι εδώ ακριβώς έκαιγαν κάποτε τους «αιρετικούς». Στη μετόπη ενός κτιρίου ακόμη φιγουράρει η επιγραφή που έμεινε από τον 19ο αιώνα της φτώχειας και της εξαθλίωσης: «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Ούγκο Κλάους: Ανολοκλήρωτο παρελθόν (εκδόσεις Καστανιώτη)

Ούγκο Κλάους: Η θλίψη του Βελγίου (εκδόσεις Καστανιώτη)

Ούγκο Κλάους: Ο πειρασμός (εκδόσεις Καστανιώτη)

Ούγκο Κλάους: Ο Ζιλ και η νύχτα (εκδόσεις Γαβριηλίδη)

Ούγκο Κλάους: Οι φήμες (εκδόσεις Καστανιώτη)

Dutch Interior. Postwar Poetry of the Netherlands and Flandres (Columbia Univercity Press)