ΑΪΡΙΣ Μ ΕΡΝΤΟΚ "μέσα στο δίχτυ"

Iris Murdoch

«Μέσα στο δίχτυ»

Εκδ. Χατζηνικολή 1988

Μετάφραση: Ιωάννα Χατζηνικολή

Γεννημένη στο Δουβλίνο το 1919 από Αγγλο-Ιρλανδούς γονείς η Άιρις Μέρντοκ σπούδασε κλασική φιλολογία στην Οξφόρδη και στο Κέμπριτζ και μέχρι το τέλος της ζωής της (άδοξο λόγω της νόσου του Αλτσχάιμερ) δεν σταμάτησε να γράφει μυθιστορήματα, ποίηση καθώς και φιλοσοφικά δοκίμια. Γνώρισε τον Σαρτρ και επηρεάστηκε μέχρις ενός σημείου από τον υπαρξισμό, και συνήψε σχέση με τον συγγραφέα Ελίας Κανέττι. Παντρεύτηκε τελικά τον καθηγητή και κριτικό Τζόν Μπέιλι που στάθηκε κοντά της, πιστός σύντροφος και μελετητής του έργου της. Η βιογραφία του «Ελεγεία για την Άιρις» που κυκλοφόρησε μετά το θάνατό της ήταν και το βιβλίο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε και η ταινία «Iris» (2001) του Ρίτσαρντ Έιρ με πρωταγωνίστριες την Τζούντι Ντέντς και την Κέιτ Γουίνσλετ σε αντίστοιχους ηλικιακά ρόλους.

Το μυθιστόρημα «Μέσα στο δίχτυ» (1954) κυκλοφόρησε το 1954 και δημιούργησε αίσθηση στους λογοτεχνικούς κύκλους γιατί δεν θύμιζε καθόλου μυθιστόρημα πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέως. Μάλιστα ήταν γραμμένο σε πρώτο ανδρικό πρόσωπο, κάτι ασυνήθιστο για γυναίκα συγγραφέα και εντυπωσιακό για την επιτυχία με την οποία απέδωσε τον χαρακτήρα του Τζέικ Ντόναχιου του νεαρού μεταφραστή που ζει τυχοδιωκτικά περιπλανώμενος από σπίτι σε σπίτι και από στέκι σε στέκι στο Λονδίνο βιώνοντας εμμονές και έρωτες με την ίδια αναποφασιστικότητα και αναβλητικότητα.

Πράγματι σε αυτό το μυθιστόρημα η γαλλική επιρροή είναι ολοφάνερη και καθόλου τυχαία αφού σε κάποια στιγμή της περιπλάνησης ο Τζέικ φτάνει και στο Παρίσι (το μυθιστόρημα είναι επίσης αφιερωμένο στον Raymond Queneau) για να ξενοκοιμηθεί κι εκεί και να αποδράσει και πάλι στοιχειωμένος με τα ονειροπολήματά του. Από τη μια ο Τζέικ θέλει να κατακτήσει πιο δημιουργικούς χώρους της τέχνης, από την άλλη όμως βρίσκεται σε μια διαρκή αμφισβήτηση του ρόλου και της ζωής του. Ο τύπος του ταιριάζει άλλωστε και με τον χαρακτήρα της ίδιας της συγγραφέως η οποία πάντως επέλεξε τον δρόμο της γραφής φέροντας σε πέρας ένα ανθεκτικό και σοβαρό λογοτεχνικό έργο.

Ξεκινώντας το μυθιστόρημα βλέπουμε τον συγκάτοικο του Τζέικ, τον Φιν, να του ανακοινώνει ότι μόλις τους πέταξε έξω από το σπίτι, που της ανήκε, η Μάντλεν, η οποία είχε και αρκετές συναισθηματικές βλέψεις για τον Τζέικ. Τότε θυμάται τον φίλο του, τον πανεπιστημιακό Ντέηβ, ο οποίος συνεχώς περιτριγυρίζεται από πνευματικούς ανθρώπους και καλλιτέχνες και ο οποίος πιστεύει ότι ο χαρακτήρας του Τζέικ παραμένει ανήσυχος, όσο δεν βρίσκει μια σταθερή δουλειά και δεν κατασταλάζει σε κάτι πιο δημιουργικό. Βρίσκοντας καταφύγιο στο σπίτι του Ντέηβ, εκείνος του αναφέρει μια παλιότερη γνωριμία του, την ΄Αννα, τραγουδίστρια και αδελφή της Σάντυ, ανερχόμενης ηθοποιού. Ξαναβρίσκοντας όμως την Άννα ο Τζέικ θα ξαναβρεί στα πόδια του έναν παλιό του φίλο, κατασκευαστή πυροτεχνημάτων, τον Χιούγκο Μπελφάουντερ που σκοπεύει να το γυρίσει σε κινηματογραφικό παραγωγό και να χρησιμοποιήσει ως πρωταγωνίστρια την Σάντυ με την οποία είναι ερωτευμένος. Όμως είναι η Άννα που ερωτεύεται τον Χιούγκο για το φιλελεύθερο και γενναιόδωρο χαρακτήρα του κι ας έχει πέσει πάνω της ο Τζέικ σαν να την ερωτεύτηκε για πρώτη φορά. Τα ζευγάρια μοιάζει να έχουν βγει μέσα από Σεξπηρικό έργο με τις συνεχείς ανατροπές και τα μπερδέματα.

Βέβαια εμείς παρακολουθούμε όλη την ιστορία μέσα από τη αφήγηση του Τζέικ, ακόμη και τα λόγια των άλλων είναι ό,τι μας μεταφέρει εκείνος. Αυτή η κλειστή οπτική βοηθάει από τη μια στην κατανόηση του βασικού ήρωα και από την άλλη μας βάζει να μαντεύσουμε πολλά περισσότερα απ’ ό,τι εκείνος μας δίνει. Μπορεί λοιπόν ο χαρακτήρας του ήρωα να θυμίζει Σαρτρική φιγούρα (αυτό θα το αρνηθεί αργότερα η ίδια σε μια συνέντευξή της αλλά οι αναγνώσεις στο πλαίσιο της εποχής μπορούν να το υποστηρίξουν), όμως είναι ο Βιτγκενστάιν που καθόρισε ίσως την τελική διαγραφή του, αφού το 1953 η Μέρντοκ ήρθε σε επαφή με το έργο του Αυστριακού φιλοσόφου καθώς υπήρξε μαθήτριά του σε ένα δικό του μεταπτυχιακό κύκλο. Αν οι φιλόσοφοι αυτά που λένε για τη ζωή είναι σχεδόν ανοησίες, είναι επειδή η ίδια η γλώσσα θέτει εμπόδια στη σκέψη.

Το «Μέσα στο δίχτυ» περιλαμβάνεται στα 100 καλύτερα μυθιστορήματα του περιοδικού ΤΙΜΕ όλων των εποχών, για την ενάργεια της σκέψης της συγγραφέως, την ελευθερία που αποπνέουν οι ήρωες που ενώ αναζητούν νέους τρόπους καλλιτεχνικής και πολιτικής έκφρασης (με δεδομένη μια αριστερή κλίση της ίδιας της Μέρντοκ στη δεκαετία του ’50 την οποία αμφισβήτησε το NewLeftReview) παραμένουν διαχρονικοί ήρωες μια ζωής που δεν θέλει να παραμείνει στάσιμη σε προκαθορισμένα σχήματα.

Να σημειώσουμε τέλος ότι η Μέρντοκ έχει βραβευτεί με το Booker to 1987 για το "Θάλασσα, θάλασσα" που θα το ξανα-διαβάσουμε επίσης. Κι αυτό όπως και μερικά ακόμη βιβλία της εκδίδονται χρόνια τώρα από τις εκδόσεις Χατζηνικολή-λογοτεχνικό οίκο με κύρος και σοβαρότητα.