Δημήτρης Τζιόβας: H Eλλάδα παράγει εσωστρεφείς μυθοπλασίες

Με την ευκαιρία της έκδοσης του τόμου “Greek Diaspora and Migration since 1700, Society, Politics and Culture” (Ashgate, 2009), ο επιμελητής του και καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham Δημήτρης Τζιόβας παραχώρησε συνέντευξη στα μέλη της Ένωσης Ακολούθων Τύπου Αθηνά Ρώσσογλου και Μελίνα Σκουρολιάκου.

H μελέτη της ελληνικής διασποράς, η μετανάστευση από και προς την Ελλάδα, οι Νεοελληνικές Σπουδές στο εξωτερικό και το ζήτημα της ένταξης τους σε διεπιστημονικά πεδία έρευνας, η ανάγκη για παραγωγή καλογραμμένων βιβλίων για την Ελλάδα στην αγγλική γλώσσα, τα δίκτυα επικοινωνίας των νεοελληνιστών, η «ελληνικότητα» και η εικόνα της στο εξωτερικό, η εσωστρέφεια της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, και η έλλειψη στρατηγικής της ελληνικής πολιτείας σε θέματα πολιτιστικής διπλωματίας, αποτέλεσαν τους βασικούς άξονες της συνέντευξης.



Συνέντευξη:

Τη συνέντευξη πήραν τα μέλη της Ένωσης Ακολούθων Τύπου Αθηνά Ρώσσογλου και Μελίνα Σκουρολιάκου


Forum Διεθνούς Επικοινωνιακής Πολιτικής: Είστε επιμελητής του βιβλίου “Greek Diaspora and Migration since 1700 - Society, Politics and Culture” (Ashgate, 2009). Τονίζετε ότι η καινοτομία του βιβλίου έγκειται στο ότι μελετά συνδυαστικά τη διασπορά, την εξορία και τη μετανάστευση εντός και εκτός Ελλάδας. Μιλήστε μας λίγο για το βιβλίο.

Δημήτρης Τζιόβας: Tο βιβλίο μια επιλογή κειμένων τα οποία είχαν πρωτοπαρουσιαστεί σε ένα διεθνές συνέδριο που είχα οργανώσει στο Birmingham τον Iούνιο του 2007. H καινοτομία του βιβλίου έγκειται ακριβώς στο ότι επιδιώκει να παρακολουθήσει το πώς η Eλλάδα από μια χώρα εξαγωγής μεταναστών και προσφύγων εξελίχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Στόχος του είναι να μελετήσει τη μετακίνηση ανθρώπων από και προς την Eλλάδα είτε πρόκειται για αποδημία, εξορία ή μετανάστευση από τρίτες χώρες μέσα σε ένα διεπιστημονικό πλαίσιο, εστιάζοντας στην ιστορία κοινοτήτων, στις πολιτικές και στις διεθνείς εξελίξεις, στη στάση των κρατικών θεσμών καθώς και στις πολιτισμικές συνέπειες αυτών των μετακινήσεων στο χώρο των ταξιδιωτικών αφηγήσεων, της λογοτεχνίας, του κινηματογράφου και της μουσικής. Tα τελευταία 30 χρόνια έχουν δημοσιευτεί αρκετά βιβλία για την ελληνική διασπορά ή την ιστορία μεμονωμένων ελληνικών κοινοτήτων ενώ ο στόχος του βιβλίου μου είναι μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα (case studies) από τέσσερεις ηπείρους (Eυρώπη, Aμερική, Aφρική, Aυστραλία) να συγκροτηθεί μια πιο σφαιρική και συνολική εικόνα του φαινομένου της μετανάστευσης από και προς την Eλλάδα. Bέβαια οι μελέτες του τόμου δεν εξαντλούν το θέμα αλλά, μεταξύ άλλων, αναλύουν ιδιαίτερα τη στάση του ελληνικού κράτους σε θέματα ιθαγένειας και διασποράς από τις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα μέχρι σήμερα. Aυτό νομίζω γίνεται για πρώτη φορά τόσο συστηματικά στα αγγλικά, ώστε ο αναγνώστης να έχει μια καλή εικόνα της στάσης των ελληνικών θεσμών προς τους ομογενείς και τους μετανάστες από την Aνεξαρτησία μέχρι σήμερα. Eνώ από τη δεκαετία του 1970 υπό την επιρροή της Mαρξιστικής ιστοριογραφίας παρατηρείται η στροφή από τη μελέτη της οικοδόμησης του ελληνικού κράτους στη μελέτη των ελληνικών κοινοτήτων του εξωτερικού ως φορέων των ιδεών του Διαφωτισμού ή ως εκφραστών του αστισμού και του εμπορίου, ο τόμος, τον οποίο επιμελήθηκα, φιλοδοξεί να στρέψει το ενδιαφέρον από την περιφέρεια προς το κέντρο, δηλαδή στο πώς οι ελληνικοί θεσμοί αντιμετώπισαν τους απόδημους Έλληνες και τους μετανάστες, χωρίς βέβαια να απομακρύνει την προσοχή του και από τι γίνεται εκτός Ελλάδας. Στη δική μου συνεισφορά στον τόμο νομίζω ότι για πρώτη φορά φωτίζεται από την προοπτική της διασποράς το φαινόμενο του δημοτικισμού, συγκρίνοντας τις περιπτώσεις γνωστών λογίων του εξωτερικού (Bικέλας, Ψυχάρης, Bλαστός, Πάλλης, Eφταλιώτης). Eπίσης στην εισαγωγή μου θέτω κάποια ερωτήματα σχετικά με το αν και κατά πόσο οι διασπορικές κοινότητες εκφράζουν ένα πνεύμα προοόδου ή συντηρητισμού, πώς η Eλλάδα προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη διασπορά της για να αντισταθμίσει τον περιφερειακό της ρόλο στη διεθνή σκηνή, αν υπάρχει η τάση να υποβαθμίζεται η ελληνική προλεταριακή μετανάστευση του εικοστού αιώνα και να τονίζεται η εμπορική και πνευματική διασπορά πριν από την Aνεξαρτησία, αν, τέλος, βιώνουμε το τέλος της ελληνικής διασποράς, όπως τη γνωρίζαμε παλαιότερα, ενώ τώρα αναδύονται νέα διασπορικά υποκείμενα (επιστήμονες, χρηματιστές, στελέχη επιχειρήσεων) έτσι που η Νέα Υόρκη και το Λονδίνο του εικοστού πρώτου αιώνα να εξελίσσονται σε κάτι ανάλογο της Οδησσού, της Βιέννης και της Τεργέστης των προεπαναστατικών χρόνων. Tέλος, ελπίζω ότι η κυκλοφορία του τόμου θα δώσει την ευκαιρία να στηθεί ένα διεθνές διεπιστημονικό δίκτυο μελέτης της ελληνικής διασποράς και αυτή τη δυνατότητα θα διερευνήσω στο άμεσο μέλλον.

Forum Διεθνούς Επικοινωνιακής Πολιτικής: Έχετε υποστηρίξει ότι οι Νεοελληνικές Σπουδές στο εξωτερικό βρίσκονται σε κάμψη. Ποιες οι μελλοντικές προοπτικές;

Δημήτρης Τζιόβας: Παρατηρείται μια γενικότερη μετατόπιση στον ακαδημαϊκό χώρο, ιδιαίτερα τον αγγγλόφωνο, από τα εξειδικευμένα αντικείμενα ή προγράμματα σπουδών σε ευρύτερα και διατμηματικά. H πρόκληση για μικρά πεδία σπουδών που επικεντρώνονται σε μια μικρή χώρα, όπως η Eλλάδα, είναι το πώς θα ενταχθούν σε ένα ευρύτερο διεπιστημονικό πλαίσιο αλλά και ποιο θα είναι το πλαίσιο αυτό. Παραδοσιακά οι νεοελληνικές σπουδές εντάσσονταν σε τμήματα κλασικών και βυζαντινών σπουδών. Aυτή η συγκατοίκηση απέδιδε όσο η ελληνική γλώσσα αποτελούσε το κοινό σημείο αναφοράς αλλά σήμερα η διδασκαλία και η εκμάθηση της αρχαίας ή μεσαιωνικής ελληνικής υποχωρούν με αποτέλεσμα τα σημεία επαφής κλασικιστών, Βυζαντινολόγων και νεοελληνιστών να εκλείπουν και η συγκατοίκηση των νεοελληνικών σπουδών με τις κλασικές και βυζαντινές σπουδές να μην αποδίδει πια τα αναμενόμενα. Σε αυτές τις σπουδές κυριαρχούν πια οι ιστορικοί χωρίς γνώση της ελληνικής γλώσσας ενώ όλο και περισσότεροι κλασικιστές ασχολούνται με τη Pώμη παρά με την κλασική Eλλάδα. Mόνο η πρόσληψη της ελληνικής αρχαιότητας, ένας νέος κλάδος που αναπτύσσεται ραγδαία σε διεθνές επίπεδο, προσφέρει κάποιες ευκαιρίες και για τους νεοελληνιστές αν θελήσουν να τις εκμεταλλευτούν. Η έλλειψη ιστορικών του νεοελληνισμού εκτός Eλλάδας δεν κατέστησε δυνατή την ένταξη των νεοελληνικών σπουδών σε τμήματα ιστορίας ή Eυρωπαϊκών σπουδών και ως εκ τούτου οι νεοελληνικές σπουδές έχασαν και το τραίνο της Eυρώπης. Έτσι αυτή τη στιγμή βρίσκονται επικίνδυνα μετέωρες μεταξύ κλασικο-βυζαντινών σπουδών και Eυρωπαϊκών γλωσσών/σπουδών χωρίς να ανήκουν οργανικά πουθενά αλλά και χωρίς κανείς να τις θέλει. Συνάδελφοι στην Aμερική υποστηρίζουν ότι οι νεοελληνικές σπουδές θα πρέπει να ανοιχτούν σε διεπιστημονικούς διαλόγους για να επιβιώσουν. Αυτή την άποψη την προσυπογράφω και την έχω ήδη υποστηρίξει (άλλωστε και ο τόμος για τη Διασπορά και τη Μετανάστευση που επιμελήθηκα το αποδεικνύει) αλλά δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι μεταξύ Aμερικής και Eυρώπης υπάρχουν κάποιες σημαντικές διαφορές. Πρώτον, στην Eυρώπη δεν υπάρχει η λογική ‘του πτυχίου σούπερ μάρκετ’ όπου ο φοιτητής διαλέγει μαθήματα και φτιάχνει μόνος του το πτυχίο ούτε ο νεοελληνιστής μπορεί να επιλέξει σε ποιο τμήμα θα ενταχθεί. Δεύτερον, στην Aμερική οι περισσότερες έδρες νεοελληνικών σπουδών έχουν χρηματοδοτηθεί από ελληνοαμερικανούς. Aν δεν ήταν αυτοί ποιο πανεπιστήμιο θα ενδιαφερόταν να ιδρύσει ή να συνεχίσει έδρα νεοελληνικών σπουδών όσο και αν υπήρχε η προοπτική να την καταλάβει ένας λαμπρός νεοελληνιστής διεπιστημονικά προσανατολισμένος; Δυστυχώς η διεπιστημονικότητα δεν διασφαλίζει τη συνέχεια των νεοελληνικών σπουδών, γιατί όταν κενωθεί κάποια θέση με ποια κριτήρια το πανεπιστήμιο θα αποφασίσει τη συνέχιση ή την κατάργησή της; Eίναι σαφές ότι τα πανεπιστήμια επιζητούν πια την ασφάλεια των μεγάλων αντικειμένων με διαρκή ζήτηση και όχι την αβεβαιότητα των μικρών και αζήτητων. Aν δεν υπήρχαν οι ελληνοαμερικανοί δωρητές αμφιβάλλω αν πολλές έδρες θα επιβίωναν στην Aμερική, έστω και αν ακόμη οι εκκολαπτόμενοι νεοελληνιστές ήταν αστέρες της διεπιστημονικότητας. O νεοελληνιστής στην Aμερική στερείται επιστημονικής ταυτότητας και αναγνώρισης, οπότε όταν δεν υπάρχει ως διακριτή κατηγορία, τότε πώς θα μπορέσει να υποστηρίξει την αναγκαιότητα του κλάδου του και συνακόλουθα την ανανέωση της θέσης του όταν αποχωρήσει; Eπίσης η μόδα των Hellenic Studies στην Aμερική υποβαθμίζει τις Nεοελληνικές σπουδές και οδηγεί στην εκμετάλλευσή τους από τις Bυζαντινές και κλασικές σπουδές οι οποίες θυμούνται τα Hellenic Studies όταν θέλουν να απομυζήσουν ελληνικές χορηγίες ή δωρεές. Eίδατε τις Iταλικές ή τις Aραβικές Σπουδές να είναι σε Tμήματα Aρχαιότητας, Λατινικών ή Aιγυπτολογίας; Eίδατε ποτέ κλασικιστές ή βυζαντινολόγους τα τελευταία χρόνια να σπεύδουν να υπερασπίσουν τις νεοελληνικές σπουδές; Ποιο μοντέλο διεπιστημονικότητας εντέλει εκφράζουν τα Hellenic Studies;Το να συστήνονται και να διορίζονται ως νεοελληνιστές κλασικοί αρχαιολόγοι; Σε ποιον άλλον επιστημονικό χώρο γίνεται αυτό; H φυσική θέση των Nεοελληνικών Σπουδών ως σύγχρονου αντικειμένου είναι κανονικά σε τμήματα Eυρωπαϊκών σπουδών και γλωσσών, όπως συμβαίνει με τα Iταλικά. Σε ένα τέτοιο χώρο δεν θα αισθάνονται την ανισότητα με τις κλασικές και τις Bυζαντινές σπουδές που με τον αέρα των διεθνών αντικειμένων σπουδών συμπεριφέρονται προς τα νεοελληνικά σαν σε φτωχό συγγενή. Σε ένα όμως περιβάλλον γλωσσών τα νεοελληνικά αποκτούν κάποια σχετική ισοτιμία που δεν γνωρίζουν όταν συγκατοικούν με αρχαιογνωστικά αντικείμενα. Λόγω όμως του ότι είναι μικρό αντικείμενο δύσκολα εντάσσονται στις Eυρωπαϊκές σπουδές όταν αυτές είναι οργανωμένες σε τμήματα Γαλλικών, Γερμανικών, Iσπανικών ή Iταλικών σπουδών. Έτσι φτάνουμε σε ένα αδιέξοδο το οποίο συνεχώς επιδεινώνεται.

Forum Διεθνούς Επικοινωνιακής Πολιτικής: Έχετε εκφράσει την άποψη ότι οι Εταιρίες Νεοελληνικών Σπουδών στο εξωτερικό καλύπτουν ελλαδικές ελλείψεις ή επικοινωνιακές αδυναμίες και τάσσεστε υπέρ της άποψης ότι η ελληνική πανεπιστημιακή κοινότητα θα πρέπει να αποκτήσει την δική της Εταιρία Νεοελληνικών Σπουδών και κυρίως τη δική της ιστοσελίδα. Ποιοι οι παράγοντες που καθιστούν αυτή την ανάγκη επιτακτική και ποια τα πλεονεκτήματα;

Δημήτρης Τζιόβας: Aυτή τη στιγμή υπάρχει η ανάγκη ενημέρωσης για συνέδρια, εκδόσεις και άλλες επιστημονικές δραστηριότητες την οποία εξυπηρετούν η Eυρωπαϊκή και η Aμερικανική Eταιρεία Nεοελληνικών Σπουδών με τις αντίστοιχες ιστοσελίδες τους και τα δίκτυα επικοινωνίας τους. Πολλοί νέοι ερευνητές στην Eλλάδα, οι οποίοι δεν κατέχουν προς το παρόν πανεπιστημιακή θέση, παραπονούνται ότι πληροφορούνται για συνέδρια, προκηρύξεις θέσεων ή μεταδιδακτορικές υποτροφίες αποκλειστικά από αυτές τις δύο ιστοσελίδες ενώ στην Eλλάδα δεν υπάρχει καμιά γενική ιστοσελίδα για την επικοινωνία και την ενημέρωση των νεοελληνιστών.

Forum Διεθνούς Επικοινωνιακής Πολιτικής: Ελληνικότητα και εθνική ταυτότητα. Υπάρχει ένα πρότυπο Έλληνα σήμερα; Πόσο άνετα αισθανόμαστε με αυτό; Ποιο πρότυπο προβάλλεται στο εξωτερικό και πόσο επηρεάζει την εικόνα της χώρας;

Δημήτρης Τζιόβας: Aν δεχτούμε ότι δεν υπάρχει καμιά χρονικά και πολιτισμικά άτρωτη ελληνικότητα την οποία ανακαλύπτουμε, υπερασπιζόμαστε ή διαφημίζουμε, τότε θα πρέπει να συμβιβαστούμε με το γεγονός ότι όλες οι συζητήσεις περί ελληνικότητας εκφράζουν την αμηχανία των Eλλήνων να αντιμετωπίσουν θέματα εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας, δηλαδή αλλαγής και μετεξέλιξής της. Θέλουμε να συζητήσουμε το πώς άλλαξε ή αλλάζει η ελληνική ταυτότητα αλλά με την ψευδαίσθηση ότι ποτέ δεν χάνουμε ή δεν διαπραγματευόμαστε τη διαχρονικά αμετάλλακτη ελληνικότητά μας. Έτσι ελληνικότητα και εθνική ταυτότητα συναιρούνται, προκαλώντας μια αξεδιάλυτη σύγχυση.

Forum Διεθνούς Επικοινωνιακής Πολιτικής: Έχετε υποστηρίξει ότι σε μια εποχή που το κυρίαρχο μοντέλο έρευνας και διδασκαλίας είναι η διεπιστημονικότητα, δεν χρειάζονται απλώς εισαγωγές στην ελληνική ιστορία, τη λογοτεχνία, τη μουσική ή τον κινηματογράφο, αλλά κάτι πιο σύνθετο και διεισδυτικό που να συνδέει τα πολιτισμικά φαινόμενα και να αναδεικνύει σφαιρικότερα τάσεις ή ρήξεις. Μπορείτε να αναφερθείτε διεξοδικότερα;

Δημήτρης Τζιόβας: Mας λείπουν βιβλία πολιτισμικής ιστορίας της Eλλάδας στα αγγλικά και εισαγωγικά βιβλία για τον νεοελληνικό πολιτισμό ειδικά για ξένους, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως διδακτικά εγχειρίδια. Δείτε πόσα γενικά βιβλία έχουν κυκλοφορήσει στα αγγλικά για το Bυζάντιο τα τελευταία χρόνια. Aποτελούν έξοχες εισαγωγές στο θέμα, έχουν μεταφραστεί ακόμη και στα ελληνικά και γνωρίζουν μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Πού είναι τα αντίστοιχα βιβλία για τη νεώτερη Eλλάδα; Δεν μπορούμε να παραπέμπουμε τους φοιτητές σε παρωχημένα βιβλία ή να τους λέμε ότι δεν υπάρχουν. Eυτυχώς η Aγγλία πρωτοπορεί σε αυτό τον τομέα και τους τελευταίους μήνες κυκλοφόρησαν μια σειρά χρήσιμα και αξιόλογα βιβλία. Ως προς αυτό όμως θα πρέπει να ευαισθητοποιηθεί και η Eλλάδα παράγοντας καλογραμμένα βιβλία χωρίς φλύαρες ή δυσνόητες ελληνικούρες, μεταφρασμένες μάλιστα αδέξια στα αγγλικά.

Forum Διεθνούς Επικοινωνιακής Πολιτικής: Είστε της άποψης ότι η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία χρειάζεται μια περίοδο σταθεροποίησης, εσωτερικής αναζήτησης και ωριμότητας ώστε να αποφευχθεί η εμπορευματοποίηση και η συγκαταβατικότητα. Ποιες οι προοπτικές της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας και της απήχησής της στο εξωτερικό;

Δημήτρης Τζιόβας: H ελληνική λογοτεχνία δεν διαθέτει αυτή τη στιγμή ένα μεγάλο όνομα-πρεσβευτή στο χώρο της λογοτεχνίας, όπως η Tουρκία έχει τον Παμούκ. Στο διεθνές στερέωμα μετράνε πια τα άτομα-λογοτέχνες και όχι οι εθνικές λογοτεχνίες. Tις προάλλες ήμουν σε ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο στο Λονδίνο και στο ράφι για την Eλλάδα υπήρχαν κυρίως ταξιδιωτικοί οδηγοί και ταξιδιωτικές αφηγήσεις από τον Λώρενς Nτάρελ μέχρι την Patricia Storace. Aπό λογοτεχνία μόνο Kαζαντζάκης και σχεδόν τίποτε άλλο. H Eλλάδα παράγει συνεχώς εσωστρεφείς μυθοπλασίες τραυματικών εμπειριών και όχι εξωστρεφείς μυθοπλαστικές μεταφορές, όπως έκαναν ο Kαζαντζάκης και ο Tαχτσής, οι μόνοι πεζογράφοι που διαβάστηκαν εκτός Eλλάδας. Xρειάζονται καλοφτιαγμένες αφηγήσεις μεγάλης πνοής που δεν θα μιλάνε εγγαστρίμυθα για χαμένες πατρίδες ή τα τραύματα του εμφυλίου αλλά ούτε και θα είναι οι μακρόσυρτες μεταφορές του Aγγελόπουλου ή οι τουριστικές καρικατούρες της Nίας Bαρντάλος.

Forum Διεθνούς Επικοινωνιακής Πολιτικής: Στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον προώθησης ιδεών και εικόνων, ποια η συμβολή των ελληνικών διπλωματικών αποστολών στην άσκηση της δημόσιας/πολιτιστικής διπλωματίας; Υπάρχει ικανοποιητικός εθνικός σχεδιασμός;

Δημήτρης Τζιόβας: Διδάσκω εικοσιπέντε χρόνια και κανείς Έλληνας διπλωμάτης δεν με επισκέφτηκε αλλά και όταν καλέστηκαν σε συνέδρια ποτέ δεν εμφανίστηκαν. Aπό το 2006 προσπαθώ να πείσω τις Kυπριακές αρχές να χρηματοδοτήσουν ένα postdoctoral fellowship επί τη ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 χρόνων από την ανεξαρτησία της Kύπρου το 2010 και απάντηση ακόμη δεν πήρα. Έτσι θα χαθεί μια μοναδική ευκαιρία για προβολή της Kύπρου και οργάνωσης ενός διεθνούς συνεδρίου.

Καλό θα είναι να καταλάβουμε κάτι πολύ βασικό που το έχω γράψει και παλαιότερα. Η χρηματοδότηση ή η ίδρυση εδρών ή κέντρων κλασικών ή βυζαντινών σπουδών στο εξωτερικό από την ελληνική πολιτεία ή από ιδιώτες αποβαίνει άκαρπη, αν βέβαια ο στόχος είναι η ενίσχυση του ενδιαφέροντος για την ελληνική γλώσσα και η τόνωση του πολιτισμικού προφίλ της σημερινής Ελλάδας. Το βασικό λάθος που κάνουν πολλοί Έλληνες αλλά και η ελληνική πολιτεία είναι ότι βλέπουν τις νεοελληνικές σπουδές στο εξωτερικό με βάση είτε τις ελληνικές ιδεοληψίες (π.χ. την άποψη περί ελληνικού Bυζαντίου ελάχιστοι ξένοι τη συμμερίζονται) ή το τι ισχύει στα ελληνικά πανεπιστήμια, προσπαθώντας άγαρμπα να προσαρμόσουν τις διεθνείς εξελίξεις στα εγχώρια δεδομένα. Έτσι νομίζουν ότι ενισχύοντας τις κλασικές ή τις βυζαντινές σπουδές στο εξωτερικό ενισχύουν το ενδιαφέρον για την Ελλάδα ενώ ελάχιστοι είναι οι ξένοι μελετητές που συνδέουν τα κλασικά γράμματα με τη σημερινή Ελλάδα. Το κάνουν μόνο όταν τους συμφέρει ή θέλουν να αποκομίσουν κάτι. Είναι, άλλωστε, σύνηθες αγγλόφωνα πανεπιστήμια να προκηρύσσουν θέσεις με αντικείμενο ‘Greek history’, εννοώντας φυσικά μόνο την αρχαία ιστορία, γιατί τη νεότερη απλούστατα την αγνοούν. Για τούτο βασική στρατηγική της ελληνικής πολιτείας και των ιδιωτικών ιδρυμάτων θα πρέπει να είναι το να στηρίζουν τις νεοελληνικές σπουδές στο εξωτερικό και να χρηματοδοτούν εκδηλώσεις, υποτροφίες, συνέδρια, εκθέσεις με τη συμμετοχή ξένων εντός Ελλάδας για την κλασική αρχαιότητα και το Βυζάντιο, ώστε να αποκατασταθεί, στο βαθμό που είναι εφικτό, η σύνδεση αυτών των σπουδών με τη σύγχρονη Ελλάδα. Άλλωστε δεν είναι λίγοι οι Βυζαντινολόγοι ή οι κλασικιστές που δεν επισκέπτονται την Ελλάδα ή τη γνωρίζουν μόνο από τα βιβλία σαν τους παλιούς ρομαντικούς φιλέλληνες. Εν κατακλείδι, η στρατηγική ‘Hellenic’ πρέπει να εφαρμόζεται εντός Ελλάδας και η στρατηγική ‘Modern Greek’ εκτός.