ΖΕΪΝΤΙ ΣΜΙΘ
(Επιμέλεια)
Το βιβλίο του Άλλου
Μετάφραση Αργυρώ Μαντόγλου
ΤΟΠΟΣ 2009
Είκοσι τρεις ιστορίες, γραμμένες από τους πιο νέους και δραστήριους αγγλόφωνους συγγραφείς και συγκεντρωμένοι σε έναν τόμο από την Ζέϊντι Σμιθ, συγκροτούν ένα διεγερτικό ανάγνωσμα και κίνητρο να τους γνωρίσουμε τον καθένα ξεχωριστά.
Η τριαντατετράχρονη Ζέϊντι Σμιθ, που τώρα τελευταία ανταγωνίζεται σε δημοσιεύσεις λογοτεχνικών κριτικών ακόμη και την Τζόις Κάρολ Όουτς, πρότεινε σε συνομήλικους συγγραφείς να σκεφτούν μια ιστορία γύρω από ένα όνομα έτσι ώστε να φανούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις στο χτίσιμο ενός «χαρακτήρα». Η επιλογή των συγγραφέων αποτελούσε από μόνη της μια πρόταση: οι περισσότεροι εκπροσωπούν σύγχρονα ρεύματα της αγγλικής λογοτεχνίας και ορισμένοι (συμπεριλαμβανομένης της ιδίας) του «υστερικού ρεαλισμού» (όπως τον επέβαλε ο κριτικός Τζέιμς Γουντ με τον οποίο η Ζέϊντι Σμιθ έχει ξεκινήσει μια λογοτεχνική αντιμαχία). Οι συγγραφείς κατέθεσαν τις ιστορίες τους που είχαν ως τίτλο ένα όνομα, ένα ονοματεπώνυμο ή ένα υποκοριστικό. Δύο από αυτές είναι υπό μορφή κόμικ και άλλες δύο δεν αντιστοιχούν σε ανθρώπινους χαρακτήρες, όπως «Το τέρας» του Τόμπι Λιτ που προσπαθεί να αποκτήσει υπόσταση γιατί «δεν είχε ιστορία, εκτός και αν το να είναι τέρας είναι από μόνο του μια ιστορία». Αλλά και ο «Θίο» του Ντέϊβ Έγκερς, είναι μια ασχημάτιστη μορφή, που αναζητά ταυτότητα μετά από έναν σεισμό, δίνοντας μιαν υπερρεαλιστική διάσταση στο διήγημα. Ο Ντέϊβ Έγκερς, εκτός από την λογοτεχνική του δραστηριότητα, δραστηριοποιείται στη μόρφωση παιδιών από 6-12 ετών μέσω του 826NYC, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού στον οποίο και αποδίδονται τα έσοδα της αγγλικής έκδοσης «του βιβλίου του άλλου», κατόπιν της δωρεάν παραχώρησης των διηγημάτων.
Ανάμεσα στις καλογραμμένες ιστορίες ξεχωρίζει η «Τζούντιθ Κάσελ» του Ντέιβιντ Μίτσελ, με ηρωίδα μια πενηντάρα που φλερτάρει μέσω του ίντερνετ ψευδόμενη για την ηλικία της, ο απελπισμένος και μοναχικός ήρωας «Φράνκ» της Α.Λ.Κένεντι και η «Σολέιγ» της Βεντέλα Βίντα, μια κυριαρχική τύπισσα που επεμβαίνει στην καθημερινότητα μιας παντρεμένης φίλης της, διήγημα που βαδίζει προσεκτικά στα βήματα του Ρέιμοντ Κάρβερ και του Τομπάις Γουλφ. Στις πολύ καλές ιστορίες θα συμπεριλαμβάναμε την «Λελέ» της Αϊτινής Εντβίζ Νταντικά, όπου μια γυναίκα, ζώντας στην τροπική φύση, προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο γύρω της, την φυσική φθορά και το άρρωστο παιδί που κουβαλάει μέσα της. Ο Τζόνοθαν Λέθεμ με τον «Πέρκους Τουθ» δημιουργεί τον πιο σπαρταριστό χαρακτήρα, βγαλμένο κατευθείαν απ’ τα φετίχ της σύγχρονης κουλτούρας. Ο ήρωάς του δεν αντέχει την γραμματοσειρά του περιοδικού New Yorker επειδή «το νόημα έβγαινε, σε ένα ασυνείδητο επίπεδο, κοιτάζοντας απλώς το περιοδικό…η γραμματοσειρά του New Yorker ασκούσε έλεγχο, ίσως και να έκανε επίθεση στον νου του Πέρκους Τουθ. Για να αμυνθεί, συχνά δακτυλογραφούσε τα άρθρα τους και τα τύπωνε σε απλή γραμματοσειρά Courier, μια προσπάθεια για να εξαφανίσει το αποπνικτικό περιεχόμενο του περιοδικού».
Ο Τζόνοθαν Λέθεμ μεταφράζεται σύντομα και στα ελληνικά (Ελληνικά γράμματα) ενώ άλλοι έντεκα συγγραφείς της συλλογής έχουν ήδη μεταφραστεί: Ο Ντέιβιντ Μίτσελ (Ελληνικά γράμματα), η Α.Λ.Κένεντι (Ίνδικτος), ο Άντριου Ο’ Χάγκαν (Πόλις), η Ζέιντι Σμιθ και ο Αλεκσάνταρ Χεμόν (Ψυχογιός), ο Νικ Χόρνμπι, ο Χάρι Κούνζρου, ο Τόμπι Λιτ και ο Άνταμ Θίργουελ (Πατάκης), ο Ντέϊβ Έγκερς (Μεταίχμιο), ο Κολμ Τόϊμπιν (Ωκεανίδα). Συμπαθητικό ποσοστό αλλά και ένα απογοητευτικό μήνυμα για τους νεότερους αγγλόφωνους συγγραφείς: οι περισσότεροι πέρασαν σαν αεράκι από την ελληνική αγορά και μάλλον δύσκολα θα διαβάσουμε ένα επόμενο έργο τους. Στις λίστες των ευπώλητων της ξένης λογοτεχνίας, κυριαρχεί η «έκλειψη» των αληθινών τάσεων της σύγχρονης ξένης λογοτεχνίας ενώ ο ανατέλλει ο παπαγαλίστικος μιμητισμός των life –style αναγνώσεων.
Το καλύτερο –ίσως- διήγημα της συλλογής «Το βιβλίο του Άλλου», είναι ο «Ντόναλ Γουέμπστερ» του Κολμ Τόϊμπιν. Ένας ώριμος Ιρλανδός άντρας ζει από χρόνια στην Νέα Υόρκη και με αφορμή το θάνατο της μητέρας του σπεύδει στη γενέτειρά του, αναπολώντας στιγμές του πρόσφατου παρελθόντος. Ταυτόχρονα οι σκέψεις του απευθύνονται σε κάποιον ανώνυμο αποδέκτη, έναν φίλο του, μια αινιγματική απουσία. «Καθώς ετοιμάζομαι να πάω για ύπνο σ’ αυτό το καινούργιο κρεβάτι, σ’ αυτήν τη σκοτεινή πόλη, διαπιστώνω πως είναι ήδη πολύ αργά, πολύ αργά για οτιδήποτε. Δεν θα μου δινόταν μια δεύτερη ευκαιρία. Τις ώρες που ξύπνησα, πρέπει να σου πω πως αυτή η σκέψη σχεδόν με ανακούφισε». Αφαιρετικό, ατμοσφαιρικό, με απόηχους από διηγήματα του Τζόις και του Τσέχωφ, αποδεικνύει ότι η μικρή φόρμα διατηρεί ακόμη σταθερές που ανάγονται στο παραδοσιακό είδος. Καθόλου τυχαία ο Τόϊμπιν είναι 52 ετών, ο μεγαλύτερος σε ηλικία συγγραφέας του βιβλίου.
Πολλές φορές σε μια συλλογή διηγημάτων αρκεί μία και μόνον ιστορία για να δικαιωθεί. Στο «βιβλίο του Άλλου» οι μισές τουλάχιστον ιστορίες είναι καλές, ενώ όλες μαζί δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα ανθρωπολογική τοιχογραφία. Οι χαρακτήρες προέρχονται από κάθε κοινωνικό υπόστρωμα, είναι μοναδικοί και ιδιότυποι, ο θρίαμβος της διαφορετικότητας αποτελεί και το επίτευγμα της συλλογής, καθώς απομένει έντονη η αίσθηση της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου, μέσα από ένα όνομα, από ένα βαρύγδουπο τίτλο ή και μέσω της αποδοχής τους από τους άλλους. Η επαναφορά του «ονόματος» ως καθορισμός της ταυτότητας, καταγράφει και την λογοτεχνική επαναδιαπραγμάτευση της παραδοσιακής μυθοπλασίας με μια πιο φρέσκια ματιά, συνδεμένη ταυτόχρονα με άλλους εκφραστικούς τρόπους και πρωτίστως με τον κινηματογράφο. Οι λογοτεχνικές διακηρύξεις που θέσπισαν ο Χένρι Τζέιμς, ο Ε.Μ. Φόρστερ και ο Άντον Τσέχωφ επανέρχονται: χωρίς ήρωα, χωρίς χαρακτήρα δεν επιβιώνει η αφηγηματική τέχνη στα πλαίσια της ρεαλιστικής γραφής.
ΤΟΠΟΣ 2009
Είκοσι τρεις ιστορίες, γραμμένες από τους πιο νέους και δραστήριους αγγλόφωνους συγγραφείς και συγκεντρωμένοι σε έναν τόμο από την Ζέϊντι Σμιθ, συγκροτούν ένα διεγερτικό ανάγνωσμα και κίνητρο να τους γνωρίσουμε τον καθένα ξεχωριστά.
Η τριαντατετράχρονη Ζέϊντι Σμιθ, που τώρα τελευταία ανταγωνίζεται σε δημοσιεύσεις λογοτεχνικών κριτικών ακόμη και την Τζόις Κάρολ Όουτς, πρότεινε σε συνομήλικους συγγραφείς να σκεφτούν μια ιστορία γύρω από ένα όνομα έτσι ώστε να φανούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις στο χτίσιμο ενός «χαρακτήρα». Η επιλογή των συγγραφέων αποτελούσε από μόνη της μια πρόταση: οι περισσότεροι εκπροσωπούν σύγχρονα ρεύματα της αγγλικής λογοτεχνίας και ορισμένοι (συμπεριλαμβανομένης της ιδίας) του «υστερικού ρεαλισμού» (όπως τον επέβαλε ο κριτικός Τζέιμς Γουντ με τον οποίο η Ζέϊντι Σμιθ έχει ξεκινήσει μια λογοτεχνική αντιμαχία). Οι συγγραφείς κατέθεσαν τις ιστορίες τους που είχαν ως τίτλο ένα όνομα, ένα ονοματεπώνυμο ή ένα υποκοριστικό. Δύο από αυτές είναι υπό μορφή κόμικ και άλλες δύο δεν αντιστοιχούν σε ανθρώπινους χαρακτήρες, όπως «Το τέρας» του Τόμπι Λιτ που προσπαθεί να αποκτήσει υπόσταση γιατί «δεν είχε ιστορία, εκτός και αν το να είναι τέρας είναι από μόνο του μια ιστορία». Αλλά και ο «Θίο» του Ντέϊβ Έγκερς, είναι μια ασχημάτιστη μορφή, που αναζητά ταυτότητα μετά από έναν σεισμό, δίνοντας μιαν υπερρεαλιστική διάσταση στο διήγημα. Ο Ντέϊβ Έγκερς, εκτός από την λογοτεχνική του δραστηριότητα, δραστηριοποιείται στη μόρφωση παιδιών από 6-12 ετών μέσω του 826NYC, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού στον οποίο και αποδίδονται τα έσοδα της αγγλικής έκδοσης «του βιβλίου του άλλου», κατόπιν της δωρεάν παραχώρησης των διηγημάτων.
Ανάμεσα στις καλογραμμένες ιστορίες ξεχωρίζει η «Τζούντιθ Κάσελ» του Ντέιβιντ Μίτσελ, με ηρωίδα μια πενηντάρα που φλερτάρει μέσω του ίντερνετ ψευδόμενη για την ηλικία της, ο απελπισμένος και μοναχικός ήρωας «Φράνκ» της Α.Λ.Κένεντι και η «Σολέιγ» της Βεντέλα Βίντα, μια κυριαρχική τύπισσα που επεμβαίνει στην καθημερινότητα μιας παντρεμένης φίλης της, διήγημα που βαδίζει προσεκτικά στα βήματα του Ρέιμοντ Κάρβερ και του Τομπάις Γουλφ. Στις πολύ καλές ιστορίες θα συμπεριλαμβάναμε την «Λελέ» της Αϊτινής Εντβίζ Νταντικά, όπου μια γυναίκα, ζώντας στην τροπική φύση, προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο γύρω της, την φυσική φθορά και το άρρωστο παιδί που κουβαλάει μέσα της. Ο Τζόνοθαν Λέθεμ με τον «Πέρκους Τουθ» δημιουργεί τον πιο σπαρταριστό χαρακτήρα, βγαλμένο κατευθείαν απ’ τα φετίχ της σύγχρονης κουλτούρας. Ο ήρωάς του δεν αντέχει την γραμματοσειρά του περιοδικού New Yorker επειδή «το νόημα έβγαινε, σε ένα ασυνείδητο επίπεδο, κοιτάζοντας απλώς το περιοδικό…η γραμματοσειρά του New Yorker ασκούσε έλεγχο, ίσως και να έκανε επίθεση στον νου του Πέρκους Τουθ. Για να αμυνθεί, συχνά δακτυλογραφούσε τα άρθρα τους και τα τύπωνε σε απλή γραμματοσειρά Courier, μια προσπάθεια για να εξαφανίσει το αποπνικτικό περιεχόμενο του περιοδικού».
Ο Τζόνοθαν Λέθεμ μεταφράζεται σύντομα και στα ελληνικά (Ελληνικά γράμματα) ενώ άλλοι έντεκα συγγραφείς της συλλογής έχουν ήδη μεταφραστεί: Ο Ντέιβιντ Μίτσελ (Ελληνικά γράμματα), η Α.Λ.Κένεντι (Ίνδικτος), ο Άντριου Ο’ Χάγκαν (Πόλις), η Ζέιντι Σμιθ και ο Αλεκσάνταρ Χεμόν (Ψυχογιός), ο Νικ Χόρνμπι, ο Χάρι Κούνζρου, ο Τόμπι Λιτ και ο Άνταμ Θίργουελ (Πατάκης), ο Ντέϊβ Έγκερς (Μεταίχμιο), ο Κολμ Τόϊμπιν (Ωκεανίδα). Συμπαθητικό ποσοστό αλλά και ένα απογοητευτικό μήνυμα για τους νεότερους αγγλόφωνους συγγραφείς: οι περισσότεροι πέρασαν σαν αεράκι από την ελληνική αγορά και μάλλον δύσκολα θα διαβάσουμε ένα επόμενο έργο τους. Στις λίστες των ευπώλητων της ξένης λογοτεχνίας, κυριαρχεί η «έκλειψη» των αληθινών τάσεων της σύγχρονης ξένης λογοτεχνίας ενώ ο ανατέλλει ο παπαγαλίστικος μιμητισμός των life –style αναγνώσεων.
Το καλύτερο –ίσως- διήγημα της συλλογής «Το βιβλίο του Άλλου», είναι ο «Ντόναλ Γουέμπστερ» του Κολμ Τόϊμπιν. Ένας ώριμος Ιρλανδός άντρας ζει από χρόνια στην Νέα Υόρκη και με αφορμή το θάνατο της μητέρας του σπεύδει στη γενέτειρά του, αναπολώντας στιγμές του πρόσφατου παρελθόντος. Ταυτόχρονα οι σκέψεις του απευθύνονται σε κάποιον ανώνυμο αποδέκτη, έναν φίλο του, μια αινιγματική απουσία. «Καθώς ετοιμάζομαι να πάω για ύπνο σ’ αυτό το καινούργιο κρεβάτι, σ’ αυτήν τη σκοτεινή πόλη, διαπιστώνω πως είναι ήδη πολύ αργά, πολύ αργά για οτιδήποτε. Δεν θα μου δινόταν μια δεύτερη ευκαιρία. Τις ώρες που ξύπνησα, πρέπει να σου πω πως αυτή η σκέψη σχεδόν με ανακούφισε». Αφαιρετικό, ατμοσφαιρικό, με απόηχους από διηγήματα του Τζόις και του Τσέχωφ, αποδεικνύει ότι η μικρή φόρμα διατηρεί ακόμη σταθερές που ανάγονται στο παραδοσιακό είδος. Καθόλου τυχαία ο Τόϊμπιν είναι 52 ετών, ο μεγαλύτερος σε ηλικία συγγραφέας του βιβλίου.
Πολλές φορές σε μια συλλογή διηγημάτων αρκεί μία και μόνον ιστορία για να δικαιωθεί. Στο «βιβλίο του Άλλου» οι μισές τουλάχιστον ιστορίες είναι καλές, ενώ όλες μαζί δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα ανθρωπολογική τοιχογραφία. Οι χαρακτήρες προέρχονται από κάθε κοινωνικό υπόστρωμα, είναι μοναδικοί και ιδιότυποι, ο θρίαμβος της διαφορετικότητας αποτελεί και το επίτευγμα της συλλογής, καθώς απομένει έντονη η αίσθηση της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου, μέσα από ένα όνομα, από ένα βαρύγδουπο τίτλο ή και μέσω της αποδοχής τους από τους άλλους. Η επαναφορά του «ονόματος» ως καθορισμός της ταυτότητας, καταγράφει και την λογοτεχνική επαναδιαπραγμάτευση της παραδοσιακής μυθοπλασίας με μια πιο φρέσκια ματιά, συνδεμένη ταυτόχρονα με άλλους εκφραστικούς τρόπους και πρωτίστως με τον κινηματογράφο. Οι λογοτεχνικές διακηρύξεις που θέσπισαν ο Χένρι Τζέιμς, ο Ε.Μ. Φόρστερ και ο Άντον Τσέχωφ επανέρχονται: χωρίς ήρωα, χωρίς χαρακτήρα δεν επιβιώνει η αφηγηματική τέχνη στα πλαίσια της ρεαλιστικής γραφής.
Το «βιβλίο του Άλλου» μας βάζει σε τέτοιες σκέψεις χωρίς να είναι από μόνον του Βίβλος ή Κανόνας, ενώ λειτουργεί και ως ενδεικτικός χάρτης των λογοτεχνικών διαφοροποιήσεων ανάμεσα σε αγγλόφωνους συγγραφείς από διαφορετικές χώρες. Η Αργυρώ Μαντόγλου έκανε εξαιρετική μεταφραστική δουλειά προσδίδοντας ύφος και τόνο σε τόσες εναλλακτικές φωνές. Ωστόσο, ενώ ο ελληνικός τίτλος δεν προδίδει το σκεπτικό του ξένου («The book of other people»), παραμερίζει τον «άνθρωπο» προς όφελος του «Άλλου».
Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο, Σάββατο 16 ΜΑίου 2009
Ζηλεύουμε το μάτι και το πνεύμα...
ΑπάντησηΔιαγραφή