Από τις 5 έως τις 12 Μαρτίου ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης και εγώ ήμασταν καλεσμένοι στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης από το πρόγραμμα DIVA που υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού της Δανίας. Η επίσκεψή μας είχε ενταχθεί στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Βιβλίου που γίνεται κάθε Μάρτιο, και το οποίο φέτος είχε ως θέμα του «Το σώμα στη λογοτεχνία».
Το Φεστιβάλ ήταν απλωμένο σε διαφορετικά σημεία της πόλης, όπως τα γραφεία της Information -της παλαιότερης προοδευτικής εφημερίδας της Δανίας- και το πλωτό καφέ Liva που λειτουργεί κι ως κέντρο ενημέρωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην δημοφιλή περιοχή του Nyhavn. Στις εκδηλώσεις που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε με γυναίκες δημιουργούς από την Ευρώπη αλλά και χώρες όπως το Ιράν, το Κουρδιστάν και τη Σρι Λάνκα, η συζήτηση επικεντρώθηκε στο ρόλο της λογοτεχνίας για την ανάδειξη ζητημάτων εθνικής και έμφυλης ταυτότητας, στις νέες μορφές λογοκρισίας ή υπονόμευσης της καλής λογοτεχνίας, και στη θέση των διανοούμενων και των δημοσιογράφων τόσο σε πλουραλιστικά όσο και σε απολυταρχικά καθεστώτα.
Η Δανία επενδύει σημαντικά χρηματικά ποσά στην διεθνή προώθηση του πολιτισμού της με δύο κυρίως τρόπους: πρώτον, φροντίζοντας να οργανώνει στο εξωτερικό εκδηλώσεις για τους καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες της και, δεύτερον, προσκαλώντας για μικρά ή μεγάλα διαστήματα δημιουργούς από άλλες χώρες ώστε να τους προσφέρει την ευκαιρία να γνωρίσουν την κουλτούρα της χώρας. Οι επισκέπτες συγγραφείς και καλλιτέχνες που έχουν απολαύσει την υποδειγματική φιλοξενία του προγράμματος DIVA είναι μάλλον αναμενόμενο ότι επιστρέφοντας στη χώρα τους θα μιλήσουν θετικά για την εμπειρία τους, διαφημίζοντας την πολιτιστική πολιτική της Δανίας, με αιχμή της τη διαρκή ανανέωση μιας πολυφωνικής λογοτεχνικής κοινότητας.
Ενδιαφέρον για τη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα
Στην συζήτηση που ακολούθησε τις ομιλίες μας, είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε το έντονο ενδιαφέρον των Δανών για την σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, αλλά και για τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Αρκετοί από το πολυάριθμο κοινό συμμετείχαν στην συζήτηση μιλώντας ελληνικά, καθώς η εκμάθηση της νέας ελληνικής έλκει όλο και περισσότερους Δανούς οι οποίοι θεωρούν την σύγχρονη Ελλάδα ως τόπο πολιτισμικής δημιουργίας - περισσότερο ίσως απ' ό,τι φαίνεται να τη θεωρεί το δικό μας Υπουργείο Πολιτισμού.
Τόσο τη βραδιά της επίσημης παρουσίασης στο Τμήμα Πολιτισμικών Σπουδών, όσο και σε μετέπειτα ειδικές συζητήσεις που διοργανώθηκαν με αφορμή την επίσκεψή μας, εκδηλώθηκε από το κοινό ενδιαφέρον για σειρά θεμάτων που απασχολούν την Ευρώπη του σήμερα και αναδύονται στα γραπτά μας - αλλά και άλλων σύγχρονων Ελλήνων πεζογράφων: η ταυτότητα σε όλες τις εκφάνσεις της (πολιτική, κοινωνική, εθνική), η σωματική εμπειρία, η σωματική και ψυχολογική βία, η σεξουαλική διαφορετικότητα, η εικόνα του σώματος, η παρουσία της λογοτεχνίας στο εκπαιδευτικό σύστημα, η επίδραση του αστικού και του αγροτικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση του εαυτού.
Η Ελλάδα χαμένη στη μετάφραση
Ευχάριστη έκπληξη μου προκάλεσε το γεγονός ότι στις διάφορες συζητήσεις δεν υπήρξε καμία αναφορά στα ευπώλητα βιβλία ή τις λίστες των διεθνών μπεστ-σέλερ της παραλογοτεχνίας. Όπως διαπίστωσα, το ποιο λογοτεχνικό βιβλίο γίνεται γνωστό στην Κοπεγχάγη έχει να κάνει κυρίως με την άποψη των ειδημόνων, δηλαδή των κριτικών, αλλά και ενός αναγνωστικού κοινού που διαρκώς αναζητά νέα σοβαρή ποίηση και πεζογραφία. Αντίστοιχα, οι συναφείς φορείς επενδύουν στην προώθηση της τρέχουσας δημιουργίας, φροντίζοντας οι πεζογράφοι κι οι ποιητές τους να μεταφράζονται σε όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες. Η μεταφραστική πολιτική της Ελλάδας, αντίθετα, παραμένει εν πολλοίς ασύντακτη, επαφίεται ενίοτε στις προσωπικές γνωριμίες, ή συνεχίζει να παρουσιάζει ως τελευταίους Έλληνες δημιουργούς τον Καζαντζάκη και τον Καβάφη, αγνοώντας συχνά τους σύγχρονους συγγραφείς.
Ενδιαφέρον για τη γραφή του «άλλου»
yahya hassanΧαρακτηριστικό παράδειγμα της υποστήριξης που λαμβάνουν οι νέοι δημιουργοί στη Δανία είναι η περίπτωση του δεκαοκτάχρονου Yahya Hassan, του οποίου οι γονείς ήρθαν από την Παλαιστίνη ζητώντας πολιτικό άσυλο. Η ποιητική συλλογή του που στηλιτεύει εκ των έσω τις πρακτικές του σύγχρονου Ισλάμ, έχει πουλήσει 100.000 αντίτυπα. Ο προκλητικός τρόπος γραφής του ενδιαφέρει τους Δανούς οι οποίοι όχι μόνο δεν απαξιώνουν έναν μετανάστη ποιητή που γράφει στη γλώσσα τους, αλλά του προσφέρουν προστασία από όσους απειλούν τη ζωή του και τις κατάλληλες συνθήκες για να συνεχίσει τη δημιουργία του.
Μέσω των επισκέψεων σε γκαλερί και μουσεία, σε καφέ όπου γίνονταν πολιτικές συζητήσεις, στο κέντρο έρευνας έμφυλων σπουδών, το γεύμα και τη ξενάγηση στο Κοινοβούλιο, οι διοργανωτές του προγράμματος έδωσαν έμφαση στην ποικιλία των όψεων του σύγχρονου Δανέζικου πολιτισμού, όπου ο συγγραφέας δεν αντιμετωπίζεται ως κάτι απομονωμένο, αλλά ως οργανικό μέρος μιας πολυεπίπεδης και διαρκώς μεταβαλλόμενης κουλτούρας.
Μια μέρα πριν την αναχώρησή μας, άνοιξαν ειδικά για μας το σπίτι-μουσείο όπου η Κάρεν Μπλίξεν έγραψε κάποια από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πίνοντας τσάι στο σαλόνι της οικογένειας Ντίνεσεν συζητήσαμε με τους υπεύθυνους του αρχείου της για τις προκλήσεις της σύγχρονης μεταφραστικής εργασίας, και για το πώς η καλή λογοτεχνία αποτελεί ένα πεδίο επικοινωνίας για ανθρώπους από διαφορετικές χώρες, που αναζητούν την ουσιαστική κατανόηση τόσο των άλλων πολιτισμών, όσο και του δικού τους.
* Η Εύα Στάμου είναι συγγραφέας και ψυχοθεραπεύτρια.
ΕΥΑ ΣΤΑΜΟΥ
Το Φεστιβάλ ήταν απλωμένο σε διαφορετικά σημεία της πόλης, όπως τα γραφεία της Information -της παλαιότερης προοδευτικής εφημερίδας της Δανίας- και το πλωτό καφέ Liva που λειτουργεί κι ως κέντρο ενημέρωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην δημοφιλή περιοχή του Nyhavn. Στις εκδηλώσεις που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε με γυναίκες δημιουργούς από την Ευρώπη αλλά και χώρες όπως το Ιράν, το Κουρδιστάν και τη Σρι Λάνκα, η συζήτηση επικεντρώθηκε στο ρόλο της λογοτεχνίας για την ανάδειξη ζητημάτων εθνικής και έμφυλης ταυτότητας, στις νέες μορφές λογοκρισίας ή υπονόμευσης της καλής λογοτεχνίας, και στη θέση των διανοούμενων και των δημοσιογράφων τόσο σε πλουραλιστικά όσο και σε απολυταρχικά καθεστώτα.
Η Δανία επενδύει σημαντικά χρηματικά ποσά στην διεθνή προώθηση του πολιτισμού της με δύο κυρίως τρόπους: πρώτον, φροντίζοντας να οργανώνει στο εξωτερικό εκδηλώσεις για τους καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες της και, δεύτερον, προσκαλώντας για μικρά ή μεγάλα διαστήματα δημιουργούς από άλλες χώρες ώστε να τους προσφέρει την ευκαιρία να γνωρίσουν την κουλτούρα της χώρας. Οι επισκέπτες συγγραφείς και καλλιτέχνες που έχουν απολαύσει την υποδειγματική φιλοξενία του προγράμματος DIVA είναι μάλλον αναμενόμενο ότι επιστρέφοντας στη χώρα τους θα μιλήσουν θετικά για την εμπειρία τους, διαφημίζοντας την πολιτιστική πολιτική της Δανίας, με αιχμή της τη διαρκή ανανέωση μιας πολυφωνικής λογοτεχνικής κοινότητας.
Ενδιαφέρον για τη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα
Στην συζήτηση που ακολούθησε τις ομιλίες μας, είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε το έντονο ενδιαφέρον των Δανών για την σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, αλλά και για τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Αρκετοί από το πολυάριθμο κοινό συμμετείχαν στην συζήτηση μιλώντας ελληνικά, καθώς η εκμάθηση της νέας ελληνικής έλκει όλο και περισσότερους Δανούς οι οποίοι θεωρούν την σύγχρονη Ελλάδα ως τόπο πολιτισμικής δημιουργίας - περισσότερο ίσως απ' ό,τι φαίνεται να τη θεωρεί το δικό μας Υπουργείο Πολιτισμού.
Τόσο τη βραδιά της επίσημης παρουσίασης στο Τμήμα Πολιτισμικών Σπουδών, όσο και σε μετέπειτα ειδικές συζητήσεις που διοργανώθηκαν με αφορμή την επίσκεψή μας, εκδηλώθηκε από το κοινό ενδιαφέρον για σειρά θεμάτων που απασχολούν την Ευρώπη του σήμερα και αναδύονται στα γραπτά μας - αλλά και άλλων σύγχρονων Ελλήνων πεζογράφων: η ταυτότητα σε όλες τις εκφάνσεις της (πολιτική, κοινωνική, εθνική), η σωματική εμπειρία, η σωματική και ψυχολογική βία, η σεξουαλική διαφορετικότητα, η εικόνα του σώματος, η παρουσία της λογοτεχνίας στο εκπαιδευτικό σύστημα, η επίδραση του αστικού και του αγροτικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση του εαυτού.
Η Ελλάδα χαμένη στη μετάφραση
Ευχάριστη έκπληξη μου προκάλεσε το γεγονός ότι στις διάφορες συζητήσεις δεν υπήρξε καμία αναφορά στα ευπώλητα βιβλία ή τις λίστες των διεθνών μπεστ-σέλερ της παραλογοτεχνίας. Όπως διαπίστωσα, το ποιο λογοτεχνικό βιβλίο γίνεται γνωστό στην Κοπεγχάγη έχει να κάνει κυρίως με την άποψη των ειδημόνων, δηλαδή των κριτικών, αλλά και ενός αναγνωστικού κοινού που διαρκώς αναζητά νέα σοβαρή ποίηση και πεζογραφία. Αντίστοιχα, οι συναφείς φορείς επενδύουν στην προώθηση της τρέχουσας δημιουργίας, φροντίζοντας οι πεζογράφοι κι οι ποιητές τους να μεταφράζονται σε όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες. Η μεταφραστική πολιτική της Ελλάδας, αντίθετα, παραμένει εν πολλοίς ασύντακτη, επαφίεται ενίοτε στις προσωπικές γνωριμίες, ή συνεχίζει να παρουσιάζει ως τελευταίους Έλληνες δημιουργούς τον Καζαντζάκη και τον Καβάφη, αγνοώντας συχνά τους σύγχρονους συγγραφείς.
Ενδιαφέρον για τη γραφή του «άλλου»
yahya hassanΧαρακτηριστικό παράδειγμα της υποστήριξης που λαμβάνουν οι νέοι δημιουργοί στη Δανία είναι η περίπτωση του δεκαοκτάχρονου Yahya Hassan, του οποίου οι γονείς ήρθαν από την Παλαιστίνη ζητώντας πολιτικό άσυλο. Η ποιητική συλλογή του που στηλιτεύει εκ των έσω τις πρακτικές του σύγχρονου Ισλάμ, έχει πουλήσει 100.000 αντίτυπα. Ο προκλητικός τρόπος γραφής του ενδιαφέρει τους Δανούς οι οποίοι όχι μόνο δεν απαξιώνουν έναν μετανάστη ποιητή που γράφει στη γλώσσα τους, αλλά του προσφέρουν προστασία από όσους απειλούν τη ζωή του και τις κατάλληλες συνθήκες για να συνεχίσει τη δημιουργία του.
Μέσω των επισκέψεων σε γκαλερί και μουσεία, σε καφέ όπου γίνονταν πολιτικές συζητήσεις, στο κέντρο έρευνας έμφυλων σπουδών, το γεύμα και τη ξενάγηση στο Κοινοβούλιο, οι διοργανωτές του προγράμματος έδωσαν έμφαση στην ποικιλία των όψεων του σύγχρονου Δανέζικου πολιτισμού, όπου ο συγγραφέας δεν αντιμετωπίζεται ως κάτι απομονωμένο, αλλά ως οργανικό μέρος μιας πολυεπίπεδης και διαρκώς μεταβαλλόμενης κουλτούρας.
Μια μέρα πριν την αναχώρησή μας, άνοιξαν ειδικά για μας το σπίτι-μουσείο όπου η Κάρεν Μπλίξεν έγραψε κάποια από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πίνοντας τσάι στο σαλόνι της οικογένειας Ντίνεσεν συζητήσαμε με τους υπεύθυνους του αρχείου της για τις προκλήσεις της σύγχρονης μεταφραστικής εργασίας, και για το πώς η καλή λογοτεχνία αποτελεί ένα πεδίο επικοινωνίας για ανθρώπους από διαφορετικές χώρες, που αναζητούν την ουσιαστική κατανόηση τόσο των άλλων πολιτισμών, όσο και του δικού τους.
* Η Εύα Στάμου είναι συγγραφέας και ψυχοθεραπεύτρια.
ΕΥΑ ΣΤΑΜΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου