Fractal
Για την Ζωή
Γράφει ο Γεράσιμος Δενδρινός //
Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Ζωή μεθόρια, Πατάκης, Αθήνα 2015
Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης, ύστερα από μια σειρά πετυχημένων βιβλίων που έχουν ήδη αφήσει καίριο στίγμα στη λογοτεχνία μας, (αναφέρουμε αυτά που έχουμε διαβάσει), όπως το έξοχο μυθιστόρημα, Ο Ναύτης, Κέδρος 1993, Τα νερά της Χερσονήσου, Κέδρος 1998, (ίσως η πιο κορυφαία και στιγμή της πεζογραφίας του, λόγω του θέματος και της μοντέρνας δομής του), Το Παρτάλι, Πατάκης 2001, Χάρτες, Πατάκης 2007, Ο Παλαιστής και ο δερβίσης, Πατάκης 2010, και το επίσης σπουδαίο, Το μυστικό της Έλλης, Πατάκης Αθήνα 2012, (όπου περιγράφονται συγχρόνως η Ελλάδα της ύφεσης και ο έρωτας μιας πενηντάρας καθηγήτριας Γαλλικών με τον νεότερό της παντρεμένο Αντώνη που γνωρίζει τυχαία στο Ρουφ), επανέρχεται φέτος με ηρωίδα και πάλι καθηγήτρια, Αγγλικών αυτή τη φορά, την εικοσιπεντάχρονη Ζωή, η οποία, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, διορίζεται στη Β’ Έβρου, σε περιοχή μεθόρια. H αφήγηση αρχίζει όταν η καθηγήτρια, ξεκινώντας από τη Θεσσαλονίκη, πάει να παρουσιαστεί στο Γραφείο Δευτεροβάθμιας στην Αλεξανδρούπολη για να της δώσουν τοποθέτηση σε γυμνάσιο της Ορεστιάδας. Το επίθετο μεθόρια, συμβολικό άλλωστε, αποτελεί με το όνομα Ζωή ένα λεκτικό σύνολο, (εκπληκτικός τίτλος!), που μας χαρίζει μια θαυμάσια καταγραφή της ζωής της δεκαετίας του ’80 στη Μακεδονία και Θράκη αλλά και σποραδικά στην Αθήνα, επί της πολιτικής κυριαρχίας και νοοτροπίας του αριστεροφανούς, αλλά μάλλον αριστοφανικού, όπως αποδείχθηκε, ΠΑΣΟΚ. Στο βιβλίο παρουσιάζεται η παντελής αδιαφορία του κυβερνώντος κόμματος για τις γειτονικές περιοχές της μεθορίου, της Μακεδονίας και της Θράκης, αλλά και για τα ίδια τα σύνορα,( όπως αποτυπώνονται στα λόγια ενός φαντάρου, ο οποίος στηλιτεύει την ερημιά και τη μοίρα της συνοριακής φύλαξης), καθώς και το σοβαρό ζήτημα της μουσουλμανικής κοινότητας της Θράκης, η περιθωριοποίησή τους με τα λεγόμενα τα τσεκ πόιντς, που συνέβαλε σήμερα στην κατάσταση να δηλώνουν οι κάτοικοι, αντί γιαμουσουλμάνοι Έλληνες, ως καθαρόαιμοι Τούρκοι, όπως που τους αποκάλεσε και ο ίδιος ο Γιώργος Παπανδρέου πριν χρόνια, δίνοντας τους το ελεύθερο να αυτοπροσδιορίζονται.
Ο ρόλος της Ζωής, ως κύριο πρόσωπο, είναι καθοριστικός και η αφήγηση δεν είναι ευθύγραμμη, αλλά εμπλουτισμένη με αναδρομές. Η καθηγήτρια, αν και φοβισμένη κι άβγαλτη ερωτικά στην αρχή, γυναίκα αριστερών πεποιθήσεων, δεν έχει καμία σχέση με το καθιερωμένο γυναικείο πρότυπο, ειδικά της επαρχίας, και κατ’ επέκταση της εποχής της. Ενώ έχει μια ήδη αφυδατωμένη σχέση με τον Σύριο Ραΐντ, τον οδοντίατρο φοιτητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που θα αποδειχθεί στο τέλος και μοιραίος άνθρωπος της ζωής της και ο οποίος, αφού πάρει το πτυχίο, φεύγει στην αρχή του βιβλίου για τη Δαμασκό, συνάπτει ερωτική σχέση με ένα συνομήλικο μαθητή της στο φροντιστήριο ενηλίκων στη Θεσσαλονίκη, τον Καβαλιώτη ναυτικό Γιάννη Τσ., απόφοιτο της Σχολής Μηχανοδηγών της Νέας Μηχανιώνας, με τον οποίο διατηρούν αλληλογραφία. Το μυθιστόρημα ξεκινάει μ’ ένα τηλεφώνημα που του κάνει στην Καβάλα, επειδή χαλάει το λεωφορείο του ΚΤΕΛ ενώ πήγαινε στην Αλεξανδρούπολη.
Η Ζωή καταγράφει την πορεία και τους δισταγμούς της για τη σχέση τους σε ημερολόγιο και ζουν τον έρωτά τους, όποτε ο Γιάννης επιστρέφει στην Ελλάδα. Η ψύχωσή της όμως, ο κύριος φόβος της, που επαναλαμβάνεται στο βιβλίο, είναι αυτός: οι άντρες, που σχετίζονται μαζί της, δεν έχουν καλό τέλος. Η ηρωίδα κινείται σε πόλεις, όπως Διδυμότειχο, Ορεστιάδα, Ξάνθη (Πομακοχώρια), Αλεξανδρούπολη, Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Αθήνα κι ένα πλήθος προσώπων, φίλων και μη, σχετίζεται μαζί της συμβουλευτικά ή απλώς φιλικά: Ναταλία, ο Σύριος Ραΐντ, η θεία της Μάγδα που την συμβουλεύει, η καθηγήτρια φυσικός, Βίλμα, που συναντά στο Γραφείο Δευτεροβάθμιας της Ορεστιάδας, ο Βαγγέλης, ο στρατιώτης φίλος της τελευταίας, ο Άλκης, η Ματούλα, ο Άγγελος, ο ψυχίατρος γιατρός που την κουράρει μετά από ένα παρ’ ολίγον πνιγμό της σε τροχαίο και την αγαπάει μάταια, η Χρύσα, ο Στάθης, οι μαθητές της τ’ αγόρια της από το φροντιστήριο της Θεσσαλονίκης, κ.α.
Τελικά, όπως αυτή πιστεύει και ίσως να το επιβάλλει η ίδια στη μοίρα της, στην ερωτική της ζωή τίποτε δεν ευοδώνεται. Παρόλη όμως την ερημιά και την συναισθηματική της φόρτιση, η Ζωή αποδεικνύεται γυναίκα που αντιδρά, όταν αντικρίζει το άδικο: Υπερασπίζεται κάποιους φαντάρους σε μια ντίσκο και δεν ντρέπεται να πάει σε μία ταβέρνα που την έχουν τρεις αδελφές ελευθέρων ηθών, να έχει και φιλικές σχέσεις μαζί τους, αντιδρά έντονα για το θεατρικό που ανεβάζει με ερασιτέχνες ηθοποιούς και όχι μαθητές, που έχει θέμα δήθεν την αιμομιξία, όταν διαβάζει σχετική καταγγελία που της κάνουν σε τοπική εφημερίδα. Η ελευθεριότητα της καθηγήτριας συνάδει άριστα με την ευρωπαϊκή της κουλτούρα και ενημέρωση, (η μητέρα της μάλιστα γράφει κι εκδίδει ποίηση), προτιμά να βλέπει σπουδαίες ταινίες, όπως την Αυτοκρατορία των αισθήσεων, του Όσιμα, τον Φόβο τρώει τα σωθικά του Φασμπίντερ, να διαβάζει το βιβλίο του Λώρενς Ντάρελ, Αλεξανδρινό κουαρτέτο και του Μαρσέλ Προυστ, τοΑναζητώντας τον χαμένο χρόνο, και σκοπεύει να μεταφράσει το έργο του θεατρικού συγγραφέα Τζον Φορντ, συγχρόνου του Σαίξπηρ, Κρίμα που είναι πόρνη, των εκδόσεων Εγνατία, που διηύθυνε τότε ο Γιώργος Κάτος, ο εκδότης, λογοτέχνης και διευθυντής του λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού περιοδικού Τραμ. Το τοπίο της μεθορίου, ο καιρός, η απόγνωση των ανθρώπων, η μοναξιά, η εγκατάλειψη της υπαίθρου καταγράφονται με σαφήνεια και ειδικά η πόλη της Καβάλας, η γενέτειρα του Μοχάμεντ Αλί. Τραγούδια της εποχής με κυριότερο το περίφημο σόουλ μπλουζ, Why wecan’ t live together, το αγαπημένο της Ζωής και του Γιάννη, (σύνθεση του Τίμι Τόμας 1972 που το τραγούδησαν ο Μάικ Άντονι το 1982 και ειδικά τόσο εύστοχα η Σαντέ το 1984) διανθίζουν σποραδικά την αφήγηση.
Δεν μας παραξενεύει καθόλου που η ηρωίδα, παρόλη της την παιδεία, καταφεύγει σε μια Πομάκα γριά μάντισσα, την Μπάμπω, στο χωριό Μύκη, (που προβλέπει τη ζοφερή τύχη της Ζωής υποδεικνύοντας το μέλλον των σχέσεών της, λέγοντας «Άντρας, δυο άντρες, ένα βουνό πολλές πέτρες, όχι εκεί»), γιατί, αν σκεφτούμε τη γεμάτη ζωή της από τραγικά γεγονότα, εμμονές και μεταφυσικές συμπτώσεις, η ηρωίδα δικαιώνεται απόλυτα με την απόφασή της να την επισκεφτεί στο χωριό της. Όπως μαθαίνουμε, η Ζωή κατάφερε να επιζήσει από ένα θανατηφόρο τροχαίο, στη συνέχεια γίνεται θύμα ενός δεύτερου τροχαίου μεθυσμένη και ο σωτήρας της, ο στρατιώτης Νίκος Δουρελέας, που τη βγάζει μισοπνιγμένη από το νερό, δίνοντάς της το φιλί της ζωής, θα σκοτωθεί σε τροχαίο. Ακόμα και ο ψυχίατρός της, ο Άγγελος, που αναλαμβάνει να την θεραπεύσει από το σοκ που υπέστη και που μάταια την αγαπάει, σκοτώνεται κι αυτός.
Οι συμπτώσεις της μοίρας αποτελούν τυχαία γεγονότα, αν σκεφτούμε πως η ζωή, πολλές φορές ξεπερνάει τη φαντασία, κι αυτό είναι που οφείλουμε να ξεχωρίσουμε στο βιβλίο του Γρηγοριάδη, ο οποίος αποδεικνύεται με το βιβλίο αυτό ως ο κύριος αναλυτής της γυναικείας αλλά και αντρικής ψυχής της δεκαετίας του ’80. Στους διαλόγους, ο συγγραφέας κατόρθωσε να αποδώσει πετυχημένα το ύφος και το χρώμα της γλώσσας της εποχής. Ο συγγραφέας πλάθει την πραγματικότητα και δεν την αντιγράφει. Την μετουσιώνει για να καταθέσει την αλήθεια του. Δεν καταγράφει ξερά ό,τι βλέπει γύρω του, μιλώντας για αυτονόητα, που ούτε ο πιο τυχάρπαστος δημοσιογράφος δεν θα καταδεχόταν να κάνει, όπως κάνουν αρκετοί συγγραφείς σήμερα, ούτε γράφει για κόσμους που δεν υφίστανται, αντιγράφοντας τα ξένα πρότυπά τους, αλλά γνωρίζει καλά τις διδαχές του ρεαλισμού και τις δυνατότητές του. Μιλάει όποτε έχει ανάγκη να μιλήσει και δεν γράφει δύο βιβλία το χρόνο, όπως πολλά σύγχρονα πρόσωπα της πεζογραφίας μας, παρασυρόμενα από τις επιταγές της φτηνής δημοσιότητας, που απαιτεί ως στόχο το ποθούμενο μπεστ σέλερ ακόμα και σε περίοδο ύφεσης…
Το επίμετρο του τέλους για την τύχη της ζωής, ο γάμος της με τον Ραΐντ και η απώλεια του Γιάννη Τσ., είναι ένα πετυχημένο εύρημα. Ίσως να προβληματίζει ο κοινός βίος της Ζωής και των άλλων προσώπων και να αφήνει αμήχανο τον αναγνώστη: συνεχής κίνηση της ηρωίδας, έρωτας ως διέξοδο και αναμονή, μπαρ με τα τραγούδια της εποχής, ταβέρνες, πολιτιστική ενημέρωση, ξενοδοχεία. Ποιος άλλος όμως θα μπορούσε να ξεφύγει και να απαρνηθεί μια τέτοια ζωή και δεν θα είχε μια παρόμοια συμπεριφορά; Κι εμείς, οι κρίνοντες, τα ίδια κάνουμε, αφού η καθημερινότητα είναι ένας κύκλος επαναλαμβανόμενος κι απελπιστικός.
Στην πορεία της αφήγησης πρωτοστατούν οι αναστολές των προσώπων, η ανείπωτη συγκίνηση και η ρέουσα, δουλεμένη γλώσσα. Χωρίς αμφιβολία, ο Γρηγοριάδης είναι συγγραφέας που εκδίδει εδώ και χρόνια σπουδαία βιβλία, γι’ αυτό άλλωστε τον ακολουθεί ένα σταθερό και ποιοτικό κοινό.
Το βιβλίο κοσμεί ένα πρωτότυπο εξώφυλλο σπάνιας αισθητικής και η επιμέλεια της έκδοσης οφείλεται σε έναν εύρωστο και ακμαίο εκδοτικό οίκο με πλούσια παράδοση και ιστορία για το καλό βιβλίο, όπως αυτός του Πατάκη.
Αύγουστος 2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου