Συνέντευξη στη Lifo

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

Losers στον ουρανό με διαμάντια

Εβδομήντα ιστορίες με ήρωες που ζουν στο περιθώριο, αλλά κάτι μυστήριο τους υψώνει.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ

Όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει λογοτεχνικοί ήρωες.

Οι Χάρτες -το καινούργιο βιβλίο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη από τον Πατάκη- δεν έχουν ορατά σύνορα. Παλινδρομούν ανάμεσα σε μοναχικές κωμοπόλεις και συνοικίες, σε υγρές σπηλιές με σκοτεινά νερά και ψυχρά ψηφιακά ερημητήρια. Κατοικούνται όμως από ανθρώπινα πλάσματα: τραγουδίστριες, φαντάρους, ποιητές, πρόσφυγες, ερωτικές γυναίκες, αλλόκοτα ζευγάρια και σιωπηλά αγόρια. Πλάνητες που έζησαν στο περιθώριο των γεγονότων και διεκδίκησαν τον έρωτα αλλά και το χαμό τους.

Οι Χάρτες, κατά το συγγραφέα, είναι η ιστορία μιας παρέας φίλων που περιφέρονται σε πόλεις, ερημιές και ξενιτιές στις ουτοπίες και στις δυστοπίες της φαντασίας τους. Πρόκειται για ιστορίες ευτράπελες, μελαγχολικές, απρόβλεπτες και γοητευτικές. Λίγες μέρες πριν από την εμφάνιση του νέου του βιβλίου -όγδοο στη σειρά- στα βιβλιοπωλεία, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης μας μιλά για την προσωπική του ανθρωπογεωγραφία.

Τι σας οδήγησε στη μικρή φόρμα, στην επιθυμία να αφηγηθείτε μικρές ιστορίες σαν ανάσες ζωής;
Κάποια στιγμή άρχισα να βλέπω γύρω μου πιο αποσπασματικά. Το παρελθόν και το παρόν σχηματίζονταν σε μικρές ιστορίες. Η μικρή και περιεκτική φόρμα έμοιαζε μια καινούργια αφηγηματική πρόκληση. Από την άλλη έβλεπα στα βιβλιοπωλεία «μυθιστορήματα-τούβλα» και ένιωθα να χτίζονται τείχη φλυαρίας γύρω μου.

Οι «χάρτες» σας περιέχουν χωριά και συνοικίες, ξένες χώρες και ουτοπικούς προορισμούς. Οι ιστορίες σας μοιάζουν την ίδια στιγμή φανταστικές και πραγματικές. Tο ίδιο και οι ήρωές σας. Έχει κάποια σημασία αυτή η παλινδρομική κίνηση από το φανταστικό στο πραγματικό;
Ποτέ δεν ξεχώρισα τις φαντασιώσεις και το όνειρο από την πραγματικότητα - αν έτσι αποκαλούμε τις καθημερινές μας κινήσεις. Ο καθένας χτίζει τη δική του πραγματικότητα, η λογοτεχνία οφείλει να καταγράψει όλες τις αποδράσεις μας. Δεν υπάρχει πια ρεαλισμός όπως εννοείτο παλιότερα.

Οι ήρωές σας, χωρίς να είναι περιθωριακοί, μοιάζουν ταπεινοί και «ηττημένοι». Είναι γεμάτοι αδυναμίες, κάνουν λάθη, «καίγονται» από πάθη, βασανίζονται από ματαιωμένα συναισθήματα, μυστικά και προκαταλήψεις. Σας γοητεύουν αυτού του είδους ήρωες ή μήπως θεωρείτε ότι, μοιραία κάποια στιγμή, όλοι βρισκόμαστε στην ίδια θέση;
Είστε πολύ διακριτικός, κύριε Καρουζάκη, με τις φράσεις σας. Οι ήρωές μου είναι κάτι ακόμη χειρότερο: νευρωτικοί, αρρωστημένοι, διαστροφικοί. Στις εβδομήντα ιστορίες δεν νομίζω να υπάρχει έστω και ένας που θα είχε πιθανότητα «αγιοποίησης». Κι αυτό έγινε χωρίς προσχεδιασμό. Όλοι οι άνθρωποι κουβαλάνε μια εξωτερική και κοινωνικά αποδεκτή εκδοχή του εαυτού τους και μια εσωτερική και μυστική πλευρά, με την οποία φαντασιώνονται τα καλύτερα και τα χειρότερα. Επομένως όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει λογοτεχνικοί ήρωες.

Γράψατε πρόσφατα ότι θέλατε να τους δώσετε «μια κουκίδα λογοτεχνικής γης». Αυτή, λέτε, να είναι και η μεγάλη δωρεά της λογοτεχνίας;
Όπως το λέτε. Η λογοτεχνία αποκαλύπτει ζωές και ιστορίες που κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα έβγαιναν στη φόρα. Παράδειγμα η ιστορία «Παρτουζίτσα», ένα τρυφερό ερωτικό τρίο, σε μια κωμόπολη της Κομοτηνής, όπου στο τέλος απομένουν οι δύο άντρες. Απέδωσα και στους δύο ένα παλιό χρωστούμενο από τη θητεία τους. Κανένας άλλος θεσμός, πλην της λογοτεχνίας, δεν θα τους παρείχε τέτοια ασυλία.

Επιθυμία σας ήταν ακόμα να κάνετε τον αναγνώστη να κλάψει, να γελάσει, να ερεθιστεί. Ποια ικανότητα επιτρέπει στο συγγραφέα να προκαλεί στους αναγνώστες τέτοιου είδους συναισθήματα;
Ο τρόπος που επιλέγεις να του πεις μια ιστορία, το ύφος της αφήγησης, ο τόνος σου, ο υπαινιγμός, το εύρος της αγκαλιάς σου. Ξεκίνησα να διαβάζω δώδεκα χρονών για να ανακαλύψω τον κόσμο και τα πάθη του. Ελλείψει μάλιστα ερωτικού υλικού (αρχές δεκαετίας εβδομήντα), αυνανιζόμουν με σκηνές από βιβλία του Ζολά και του Τσβάιχ. Αυτό με έκανε συγγραφέα, όχι τα αναγνωστικά με τις βλαχοπούλες και τα τσολιαδάκια. Μακάρι και τα δικά μου βιβλία να προσφέρουν ανακούφιση σε κάποιους αναγνώστες.

Οι περισσότερες ιστορίες σας είναι εσωστρεφείς, σκοτεινές, υπαινικτικές. Ποια είναι η σημασία αυτής της επιλογής;
Νομίζω ότι επιλέγω ανάλογα με τον κόσμο και τους ανθρώπους που με περιτριγυρίζουν. Ακούω και αφουγκράζομαι πάρα πολύ, κυκλοφορώ σε εντελώς διαφορετικούς χώρους και ζω ανάμεσα στην επαρχία και την πρωτεύουσα. Ο αδιόρατος ιστός που συγκροτεί όλα αυτά τα πρόσωπα και τις καταστάσεις είναι το υλικό μου. Δεν νομίζω ότι κυκλοφορώ σε διαυγείς ορίζοντες, εκτός αν πράγματι επέλεξα να βρίσκομαι σε ζώνες όπου σκοτεινιάζει κάπως η ψυχή και στρέφεσαι στα άδυτά της.

Mάλλον δεν σας γοητεύουν οι μητροπόλεις, ακόμα και λαμπερές αμερικάνικες πόλεις ή και το αχανές διαδίκτυο φέρουν, στο βιβλίο σας, τη μελαγχολία μιας κλειστής κοινότητας.
Πριν δέκα χρόνια ήθελα να ζω στο Λονδίνο ή στη Νέα Υόρκη. Ώσπου μια μέρα κλείστηκα στο μετρό του Λονδίνου και έπαθα ντελιριακή κλειστοφοβία. Διατηρώ ακόμη το εισιτήριο για να ανέβω κάποτε ως τουρίστας στην ταράτσα των Δίδυμων Πύργων. Καταρρέουν τα μητροπολιτικά συστήματα. Οι μητροπόλεις έδωσαν τόπο στους διαδυκτιακούς τόπους, όπου έχω μετοικήσει για τα καλά. Παρά τα πολυμέσα που συνοδεύουν τις πλοηγήσεις μου, στο τέλος βγαίνω εξοντωμένος. Πράγματι η μελαγχολία είναι απόρροια κάθε κλειστού συστήματος, κάθε καινούργιας πρότασης, γιατί τελικά δεν ευχαριστιέται η ψυχή.

Αν και οι ιστορίες είναι αυτοτελείς και τα πρόσωπα διαφορετικά, το βιβλίο μοιάζει να αφηγείται την ιστορία μιας ολόκληρης γενιάς. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;
Η γενιά μου μεγάλωσε τη δεκαετία του εξήντα σε μια Ελλάδα αγροτική και ημιαστική, αποβλακώθηκε τερατωδώς επί χούντας, απελευθερώθηκε λυσσασμένα στη μεταπολίτευση, φόρεσε προφυλακτικό τη δεκαετία του ογδόντα και βίωσε τη «βιοτεχνία» της μικροπολιτικής και παραοικονομίας σε ένα απολίτιστο περιβάλλον τη δεκαετία του ενενήντα. Τώρα ωριμάζουμε, άλλοι σε γραφεία, άλλοι με άτακτα παιδιά και άλλοι στην ορθοστασία σε ξεθυμασμένες συναυλίες, ξεγελώντας τον εαυτό μας.

Ανήκουν όλοι οι ήρωες του βιβλίου στην προσωπική σας ανθρωπογεωγραφία ή κάποιοι σας είναι εντελώς ξένοι;
Σχεδόν όλες οι ιστορίες μου είναι αληθινές και μερικές -αυτές του τέταρτου Χάρτη- θα περιμένω να πραγματοποιηθούν στο απώτατο μέλλον - εφόσον υπάρξει κάποια κλωνοποίηση...

Ποιοι θέλετε ν' αγαπήσουν τους ήρωές σας;
Όσοι αναγνωρίσουν κομμάτια ζωής στους ήρωές μου, πράγμα που σημαίνει αναγνώστες κάθε ηλικίας, ανήσυχοι, διορατικοί, έτοιμοι να κολυμπήσουν στα βαθιά χωρίς ναυαγοσώστες.

To βιβλίο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη "Χάρτες" κυκλοφορεί στις αρχές Νοεμβρίου

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ

ΧΑΡΤΕΣ

εκδόσεις Πατάκης