Στο μυαλό του Άλφρεντ Ντέι
Ο ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΛΟΤΖ ΑΦΙΕΡΩΣΕ 4.550 ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ«ΝΕW ΥΟRΚ RΕVΙΕW ΟF ΒΟΟΚS» ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕ (ΑΠΟΘΕΩΤΙΚΑ) ΤΟ «DΑΥ» ΤΗΣ ΣΚΩΤΣΕΖΑΣΚΕΝΕΝΤΙ, ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ «ΝΟΤ ΑΝ ΕΑSΥRΕΑD, ΝΟΤ RΕΑDΕR FRΙΕΝDLΥ». ΑΝ ΚΑΤΑΦΕΡΕΤΕ ΝΑΤΟ ΔΙΑΒΑΣΕΤΕ, ΕΙΝΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟ ΟΤΙ ΘΑ ΚΑΜΑΡΩΝΕΤΕ ΜΙΑ «ΗΜΕΡΑ».
«Σε ποιο σημείο τρέλας σκοπεύεις να φτάσεις;», αναρωτιέται σε κρίση ο Άλφρεντ Ντέι που, με το επώνυμό του, δίνει και τον τίτλο στο μυθιστορήμα Day. Την ίδια κρίση έχεις υποστεί κι εσύ, ο αναγνώστης, διαβάζοντας το σκοτεινό και περίπλοκο μυθιστόρημα της Α.Λ. Κένεντι. Παίρνοντας όμως μια βαθιά ανάσα, αντιλαμβάνε- σαι ότι όσα τράβηξες στην ανάγνωση άξιζαν τον κόπο, όπως άξιζαν και τα τέσσερα βραβεία που έχει πάρει μέχρι στιγμής το Day.
Ο Άλφρεντ είναι μόλις δεκαπέντε χρονών όταν ξεσπάει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ζει σε ένα φτωχικό ψαροχώρι, σιχαίνεται τον πατέρα του που βρωμάει ψαρίλα και δέρνει τη γυναίκα του και τον μικρό Άλφρεντ. Πριν καν τον καλέσουν στον πόλεμο, καταφεύγει σμηνίας στη ΡΑΦ, γίνεται πυροβολητής και μέλος του επταμελούς πληρώματος ενός βομβαρδιστικού Λάνκαστερ. Αυτή θα είναι στο εξής η ζωή του. Μια ζωή ανάμεσα στην απογείωση, τον βομβαρδισμό, τη συντροφικότητα της ομάδας που πετάει διασχίζοντας σύνορα ακαθόριστα, βομβαρδίζοντας πόλεις- στόχους της ευρωπαϊκής ηπείρου, της ναζιστικής Γερμανίας. Κάποια στιγμή, που ο Άλφρεντ βρίσκεται στο έδαφος κατά τη διάρκεια ενός γερμανικού βομβαρδισμού, γνωρίζεται με την Τζόυς. Η Τζόυς, που ο άντρας της πολεμάει στην Ασία, διαβάζει την «Οδύσσεια» του Ομήρου- πάντως όχι του άλλου Τζόυς, η σκιά του οποίου βαραίνει τη 48χρονη Σκωτσέζα συγγραφέα.
Όταν καταρρίπτεται το βομβαρδιστικό τους, ο Άλφρεντ πέφτει με αλεξίπτωτο, αιχμάλωτος στα χέρια των Γερμανών και υπόκειται σε φρικτά βασανιστήρια. Μόνη του παρηγοριά η Τζόυς, ενώ πίσω η μητέρα του πεθαίνει κακοποιημένη από τον άντρα της για τον οποίο ο Άλφρεντ ετοιμάζει μια μοιραία εκδίκηση. Με τη λήξη του πολέμου θα δουλέψει σε ένα βιβλιοπωλείο, σημαδεμένος, τραυματισμένος ψυχικά και διανοητικά, έχοντας χάσει τη συντροφικότητα της ομάδας του πληρώματος, αλλά και τη γυναίκα που αγαπούσε, αφού εκείνη θα επιστρέψει στην αγκαλιά του συζύγου. Έτσι, όταν θα του δοθεί η αφορμή να ταξιδέψει στη Γερμανία, το 1949, για να πάρει μέρος σε μια βρετανική ταινία που θα αναπαριστά τα στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου, θα πάει ελπίζοντας ότι εκεί, ανάμεσα στους κομπάρσους και τα ψεύτικα σκηνικά, θα μπορέσει να προσομοιώσει και τη δική του ιστορία.
Κάπως έτσι έχει η πλοκή του μυθιστορήματος, η οποία ουδέποτε εξελίσσεται γραμμικά. Αντιθέτως, επειδή η αφήγηση είναι ασυνεχής, ακολουθεί την εσωτερική ροή της συνείδησης του «βαρεμένου» Άλφρεντ, καθώς πηγαινοέρχονται οι φάσεις της ζωής του, ενώ οι σκέψεις του, διατυπωμένες σε δεύτερο πρόσωπο, εναλλάσσονται με πρωτοπροσωπικές αλλά δίνουν χώρο και στην τριτοπρόσωπη αφήγηση. Όλο το κείμενο είναι γραπωμένο επάνω του, στο κοντό του σώμα, στο κουνημένο του μυαλό που δεν μπορεί να βάλει σε τάξη τις λέξεις του. Στοχασμοί τύπου, «Το άπειρο είναι η πηγή των πολέμων- του αφήνουν χώρο να εισβάλλει», θυμίζουν ήρωα μπεκετικού μονολόγου- άλλωστε ένας Ιρλανδός από το επταμελές πλήρωμα του βομβαρδιστικού λέγεται Μολλόυ. Ο Άλφρεντ παίρνει υπόσταση από τον πόλεμο, νιώθει μυθιστορηματικός ήρωας, μα το μυαλουδάκι του σέβεται περισσότερο τα βιβλία παρά τους ανθρώπινους στόχους κάτω στη γη. «Τι σημαίνει βομβαρδίζω; Τι πέφτω έξω για ένα μίλι; Βαράς με υπολογισμούς στα τυφλά. Να βρίσκεις τον εχθρό και αναχωρείς». Άσχετο αν ο εχθρός είναι η Έσση ή το Αμβούργο, με αθώους πολίτες που τρέχουν να κρυφτούν. ΄Εχοντας υπόψη την αντιπολεμική στάση της Κένεντι, μπορούμε να αποτολμήσουμε έναν σύγχρονο παραλληλισμό με τους άστοχους βομβαρδισμούς προς ανατολάς, το ίδιο ταξίδι στην άκρη της νύχτας.
Η Κένεντι, που διδάσκει δημιουργική γραφή και είναι μία stand up comedian, γράφει από το 1990. Το λογοτεχνικό περιοδικό «Granta» τη συμπεριέλαβε δύο φορές (!), το 1993 και 2003, ανάμεσα στους καλύτερους Βρετανούς συγγραφείς.
Τα βιβλία της δεν είναι ευπώλητα, αλλά χαίρουν ύψιστης λογοτεχνικής εκτίμησης. Στην Ελλάδα πέρασαν απαρατήρητα, η Αρχέγονη ευτυχία (Οδυσσέας), οι Ανεξίτηλες πράξεις και ο Παράδεισος (Εστία). Το Day είναι ίσως το πιο πυκνό και απαιτητικό βιβλίο της, σαν ταινία του Ντέιβιντ Λιντς, σαν τον «Άμλετ» του Wooster Group που είδαμε στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ο μεταφραστής Δημήτρης Αθηνάκης βούτηξε θαρραλέα στο κείμενο, αναδεικνύοντας την παραληρηματική ποιητικότητα της αφήγησης. Χαρά στο κουράγιο του και στο δικό σας, όσων το διαβάσετε μια μέρα. Όμως, αν ύστερα από χρόνια, το ανακαλύψουν με καθυστερημένο ενθουσιασμό κάποιοι νεοφώτιστοι (όπως τον Σελίν), εσείς θα καμαρώνετε γι΄ αυτήν την «ημέρα».
ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ 19 ΙΟΥΛΙΟΥ 2008
Ο Άλφρεντ είναι μόλις δεκαπέντε χρονών όταν ξεσπάει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ζει σε ένα φτωχικό ψαροχώρι, σιχαίνεται τον πατέρα του που βρωμάει ψαρίλα και δέρνει τη γυναίκα του και τον μικρό Άλφρεντ. Πριν καν τον καλέσουν στον πόλεμο, καταφεύγει σμηνίας στη ΡΑΦ, γίνεται πυροβολητής και μέλος του επταμελούς πληρώματος ενός βομβαρδιστικού Λάνκαστερ. Αυτή θα είναι στο εξής η ζωή του. Μια ζωή ανάμεσα στην απογείωση, τον βομβαρδισμό, τη συντροφικότητα της ομάδας που πετάει διασχίζοντας σύνορα ακαθόριστα, βομβαρδίζοντας πόλεις- στόχους της ευρωπαϊκής ηπείρου, της ναζιστικής Γερμανίας. Κάποια στιγμή, που ο Άλφρεντ βρίσκεται στο έδαφος κατά τη διάρκεια ενός γερμανικού βομβαρδισμού, γνωρίζεται με την Τζόυς. Η Τζόυς, που ο άντρας της πολεμάει στην Ασία, διαβάζει την «Οδύσσεια» του Ομήρου- πάντως όχι του άλλου Τζόυς, η σκιά του οποίου βαραίνει τη 48χρονη Σκωτσέζα συγγραφέα.
Όταν καταρρίπτεται το βομβαρδιστικό τους, ο Άλφρεντ πέφτει με αλεξίπτωτο, αιχμάλωτος στα χέρια των Γερμανών και υπόκειται σε φρικτά βασανιστήρια. Μόνη του παρηγοριά η Τζόυς, ενώ πίσω η μητέρα του πεθαίνει κακοποιημένη από τον άντρα της για τον οποίο ο Άλφρεντ ετοιμάζει μια μοιραία εκδίκηση. Με τη λήξη του πολέμου θα δουλέψει σε ένα βιβλιοπωλείο, σημαδεμένος, τραυματισμένος ψυχικά και διανοητικά, έχοντας χάσει τη συντροφικότητα της ομάδας του πληρώματος, αλλά και τη γυναίκα που αγαπούσε, αφού εκείνη θα επιστρέψει στην αγκαλιά του συζύγου. Έτσι, όταν θα του δοθεί η αφορμή να ταξιδέψει στη Γερμανία, το 1949, για να πάρει μέρος σε μια βρετανική ταινία που θα αναπαριστά τα στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου, θα πάει ελπίζοντας ότι εκεί, ανάμεσα στους κομπάρσους και τα ψεύτικα σκηνικά, θα μπορέσει να προσομοιώσει και τη δική του ιστορία.
Κάπως έτσι έχει η πλοκή του μυθιστορήματος, η οποία ουδέποτε εξελίσσεται γραμμικά. Αντιθέτως, επειδή η αφήγηση είναι ασυνεχής, ακολουθεί την εσωτερική ροή της συνείδησης του «βαρεμένου» Άλφρεντ, καθώς πηγαινοέρχονται οι φάσεις της ζωής του, ενώ οι σκέψεις του, διατυπωμένες σε δεύτερο πρόσωπο, εναλλάσσονται με πρωτοπροσωπικές αλλά δίνουν χώρο και στην τριτοπρόσωπη αφήγηση. Όλο το κείμενο είναι γραπωμένο επάνω του, στο κοντό του σώμα, στο κουνημένο του μυαλό που δεν μπορεί να βάλει σε τάξη τις λέξεις του. Στοχασμοί τύπου, «Το άπειρο είναι η πηγή των πολέμων- του αφήνουν χώρο να εισβάλλει», θυμίζουν ήρωα μπεκετικού μονολόγου- άλλωστε ένας Ιρλανδός από το επταμελές πλήρωμα του βομβαρδιστικού λέγεται Μολλόυ. Ο Άλφρεντ παίρνει υπόσταση από τον πόλεμο, νιώθει μυθιστορηματικός ήρωας, μα το μυαλουδάκι του σέβεται περισσότερο τα βιβλία παρά τους ανθρώπινους στόχους κάτω στη γη. «Τι σημαίνει βομβαρδίζω; Τι πέφτω έξω για ένα μίλι; Βαράς με υπολογισμούς στα τυφλά. Να βρίσκεις τον εχθρό και αναχωρείς». Άσχετο αν ο εχθρός είναι η Έσση ή το Αμβούργο, με αθώους πολίτες που τρέχουν να κρυφτούν. ΄Εχοντας υπόψη την αντιπολεμική στάση της Κένεντι, μπορούμε να αποτολμήσουμε έναν σύγχρονο παραλληλισμό με τους άστοχους βομβαρδισμούς προς ανατολάς, το ίδιο ταξίδι στην άκρη της νύχτας.
Η Κένεντι, που διδάσκει δημιουργική γραφή και είναι μία stand up comedian, γράφει από το 1990. Το λογοτεχνικό περιοδικό «Granta» τη συμπεριέλαβε δύο φορές (!), το 1993 και 2003, ανάμεσα στους καλύτερους Βρετανούς συγγραφείς.
Τα βιβλία της δεν είναι ευπώλητα, αλλά χαίρουν ύψιστης λογοτεχνικής εκτίμησης. Στην Ελλάδα πέρασαν απαρατήρητα, η Αρχέγονη ευτυχία (Οδυσσέας), οι Ανεξίτηλες πράξεις και ο Παράδεισος (Εστία). Το Day είναι ίσως το πιο πυκνό και απαιτητικό βιβλίο της, σαν ταινία του Ντέιβιντ Λιντς, σαν τον «Άμλετ» του Wooster Group που είδαμε στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ο μεταφραστής Δημήτρης Αθηνάκης βούτηξε θαρραλέα στο κείμενο, αναδεικνύοντας την παραληρηματική ποιητικότητα της αφήγησης. Χαρά στο κουράγιο του και στο δικό σας, όσων το διαβάσετε μια μέρα. Όμως, αν ύστερα από χρόνια, το ανακαλύψουν με καθυστερημένο ενθουσιασμό κάποιοι νεοφώτιστοι (όπως τον Σελίν), εσείς θα καμαρώνετε γι΄ αυτήν την «ημέρα».
ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ 19 ΙΟΥΛΙΟΥ 2008
Διάβασα σήμερα την κριτική σου στα "Νέα", φαντάζομαι πως έκανες μια συνειδητή προσπάθεια να βοηθήσεις τον αναγνώστη (παρότι επιμένεις πως είναι δύσκολο βιβλίο), δίνοντας ξεκάθαρα, ανάμεσα σε άλλα, μια περιγραφή της πλοκής. Έτσι μάλλον εξηγείται το ότι ξεκίνησα να διαβάζω το "Day" σήμερα και έφτασα μέχρι τη σελίδα 110 δίχως δραματική δυσκολία (επιφυλάσσομαι ωστόσο, δεν έχω ιδέα για το τι μπορεί να συμβεί στο διάβα της ανάγνωσης -- μπορεί να είμαι απλώς αλλόφρων!). Τον δε Σελίν τον παράτησα στη σελίδα 120 πριν από μερικούς μήνες αν και έχουν γραφτεί αρκετά για το βιβλίο. Τίποτα που να βοηθά ουσιαστικά τον φτωχό αγχώδη αναγνώστη. Χαίρομαι όταν βλέπω πως μια βιβλιοπαρουσίαση λαμβάνει υπόψη της κι εμάς. Για αυτό γράφεται άλλωστε ή έτσι θα έπρεπε. Σε συγχαίρω και σε ευχαριστώ. Η κριτική ήρθε και σε καλό τάιμινγκ. Αισιοδοξία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΥγρ.: Μετά από τέτοιες "αρρενωπές" αναγνώσεις εν τω μέσω του θέρους έχω μεγάλη περιέργεια να δω την κατάσταση της υγείας μου το Σεπτέμβη. Είναι και το "Σφαγείο 5" στη μέση.
Καλό καλοκαίρι!
Ευτυχία
Αν δεν κάνω λάθος, στα "Νέα" το κείμενο είναι πιο συνοπτικό. Κρίμα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλή μου ποιήτρια
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε ευχαριστώ για το μήνυμα. Η Κένεντι ανέκαθεν ήταν μία από τις εμμονές μου αλλά ποτέ δεν μπόρεσα να μιλήσω ή να πείσω κάποιον να τη διαβάσει. Τελικά έχει αρκετούς πιστούς αναγνώστες.
Όσον αφορά τις παρουσιάσεις στα ΝΕΑ, σαφώς διέπονται από την αίσθηση της διαμεσολάβησης τύπου "φίλοι αναγνώστες, διαβάζω αυτό το βιβλίο και σκέφτηκα να σας μιλήσω γι αυτό. Δεν θα έγραφα ποτέ για να εκθέσω τις "πολύ" προσωπικές μου θέσεις ή να φανώ "κριτικός". Παραμένω ένας ευνοημένος αναγνώστης με την έννοια ότι δημοσιεύονται τα κείμενά του.
Αρρενωπές αναγνώσεις; Μην ξεχνάς ότι σπάνια γυναίκα μπαίνει τόσο βαθιά στο μυαλό ενός άντρα. Άλλωστε η Κένεντι ανήκει στην παράδοση Βιρτζίνια Γουλφ, Μιούριελ Σπαρκ (συμπατριώτισσες) όπου η γυναικεία γραφή αφομοιώνεται στην λογοτεχνική εκφορά.
Γι αυτό και η Κένεντι απέχει από τις μετα-φεμινίστριες ή open lesbian συγγραφείς σαν την Σάρα Ουότερς και την Άλι Σμιθ.
Καλό καλοκαίρι και σε σένα.
Καταπληκτικό βιβλίο. Τώρα θέλω να διαβάσω όλα τα άλλα βιβλία της. Μερικές φορές ο μόνος τρόπος να αποδείξεις αυτό που είσαι και που μπορείς να κάνεις, σε μια εποχή γεμάτη θεωρίες για τη λογοτεχνία, είναι να αναδυθείς ως συγγραφέας (και μετά όλα τα άλλα) μέσα από τις πράξεις σου. Καλό καλοκαίρι, ξανά!
ΑπάντησηΔιαγραφή