κριτική στο Highlights

Γιώργος Βέης*

Προσεγγίζοντας με σύνεση τον Άλλο

Θεόδωρος Γρηγοριάδης, χάρτες, εκδόσεις «Πατάκη», σελ. 267.

Η πραγματικότητα είναι σαφέστατη και μάλιστα ωμή. Οι προοπτικές απεμπλοκής από την επερχόμενη κατάρρευση της ύπαρξης ελάχιστες. Οι ξένοι στον τόπο μας είναι έτοιμοι να πληρώσουν το ακριβό εισιτήριο της ματαιότητας, ενώ οι «δικοί» μας αυτοβραχυκυκλώνονται μέσα στα πάθη τους, ανίκανοι, τις περισσότερες φορές, να προοικονομήσουν την υπαρξιακή τους αναβάθμιση. Η διαχείριση των δεδομένων του βίου υπονομεύεται σταθερά από παντού. Ο εχθρός είναι κυρίως η μερική ή η παντελής Άγνοια, συνεπικουρούμενη βεβαίως από την πανταχού παρούσα κακοδαιμονία, την ατυχία δηλαδή να γεννηθείς πένης στη χώρα των επαγγελματιών κυνηγών του απόλυτου κέρδους εδώ και τώρα.

Η οικονομία των εκφραστικών μέσων του δόκιμου αυτού πεζογράφου μάς προσφέρει πράγματι ολοκληρωμένα πορτρέτα του καθημερινού άγους. Παραθέτω ένα ενδεικτικό απόσπασμα: «Μιλάει εδώ και ώρα, μόλις τελειώνει η μία κάρτα, βάζει την άλλη και σχηματίζει ένα μακρόσυρτο υπεραστικό νούμερο, εκείνο της πατρίδας του ή μάλλον της παρά λίγο πατρίδας του, ή ακόμη της ακυρωμένης. Τι σημασία έχει αν η πατρίδα του δεν είναι οριοθετημένη, η οικογένειά του τουλάχιστον σχηματίζει εκεί ένα πλαίσιο, μια φωλιά, τους πεθύμησε, τέσσερα χρόνια τώρα μακριά τους. […]«Πότε θα ‘ρθεις;» Αυτή είναι η επωδός. Ο άντρας δακρύζει κι ευτυχώς που το κεφάλι του είναι χωμένο στο τετράγωνο κουβούκλιο, δεν θέλει να τον βλέπουν ούτε να συγκινείται ούτε να προσποιείται άλλοτε τον χαρούμενο και άλλοτε τον πετυχημένο μετανάστη. Εδώ και μήνες συνειδητοποιεί ότι στην πόλη αυτή δεν έχει να πάρει τίποτε, κάτι περιστασιακά μεροκάματα, χαμηλά κι αυτά, εκμετάλλευση όλη μέρα.. » (Βλ. σελ. 114 επ.).

Η ζωή σε εβδομήντα στιγμιότυπα ή «ιστορίες», όπως τις αποκαλεί ο ταλαντούχος συγγραφέας στο ένατο αυτό βιβλίο του, είναι εμπύρετη, γεμάτη αντιφάσεις, ήττες και πρόσκαιρες νίκες στον τομέα της ηθικής. Οι επαρκώς δομημένοι χαρακτήρες ανακαλούν ευθέως τόσο αυθεντικά μέλη της σύγχρονης αθηναϊκής κυψέλης, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο προηγούμενο έργο του, το απέριττο Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές, επίσης από τις εκδόσεις Πατάκη, (2004), όσο και υπάρξεις με σάρκα και οστά, οι οποίες περιφέρονται αενάως στην ευρύτερη σκηνή της υφηλίου. Από την πλευρά αυτή, θα έλεγα ότι η εξακτίνωση των περιγραφών και οι διαδοχικές εναλλαγές των εθνικών εστιών της αφηγηματικής δράσης υποστηρίζουν εδώ ενεργά την πρόθεση της συγκεκριμένης δημιουργικής γραφής να διερμηνεύσει τα αίτια και τα αιτιατά των ανθρώπινων παθών σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ευδιάκριτων διεθνών αναφορών και αυτοαναφορών.

Βεβαίως απομονώνονται αρκούντως και τεχνηέντως τα καίρια χαρακτηριστικά της ιδιοπροσωπίας των υποκειμένων, τα οποία συνήθως αντιδρούν σπασμωδικά, έρμαια όπως είναι των ορμεμφύτων τους. Συγκρατώ επίσης ότι αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στην επιλογική έκρηξη. Ο έρωτας, και μάλιστα σε πολλές παραλλαγές του, παραμένει η έσχατη δοκιμασία ή ο υπέρτατος βαθμός λύτρωσης των καθημαγμένων ατόμων. Σ’ αυτόν προστρέχουν εν τέλει όλες και όλοι, αναδεικνύοντας την παλαιά και ακήρατη θεά Αφροδίτη σημαίνοντα δείκτη των πράξεων, αλλά και των όποιων παραλείψεών τους. Οι αφηγηματικοί ήρωες, οι οποίοι θα ήθελαν ενδεχομένως να ακολουθήσουν την επικούρεια γραμμή, αυτοπαγιδεύονται μέσα στις εμμονές και τις αβελτηρίες τους. Ελπίδα διαφυγής από τη σκηνή των παθών υπάρχει αποκλειστικά για εκείνους τους λίγους, οι οποίοι μπορούν ακόμη να σκέφτονται απερίσπαστοι σε ικανό βάθος. Πάντως η ετερότητα προσεγγίζεται από τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη και πάλι με υποδειγματική συνέπεια κι άλλη τόση ευπρέπεια. Οι συναφείς αποτυπώσεις είναι καλώς συγκερασμένες, σταθεροί αρωγοί μιας απρόσκοπτης ανάγνωσης Οι δε ισορροπίες διατηρούνται ανέπαφες από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα.

* Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής.

Περιοδικό Highlights, τ. 35 (Ιούλιος-Αύγουστος 2008)