Σάρα Ουότερς «Ανήλικος επισκέπτης»

Σάρα Ουότερς

«Ανήλικος επισκέπτης»

Μετάφραση: Αύγουστος Κορτώ

Καστανιώτης 2011, σελ.486

Μια ιστορία φαντασμάτων και ανθρώπινων εμμονών που διαδραματίζεται σε μια αγγλική ξεπεσμένη έπαυλη, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, θυμίζοντας παλιότερες gothic ιστορίες, από μια δεινή αφηγήτρια και μια από τις σημαντικότερες συγγραφείς της σύγχρονης αγγλικής λογοτεχνίας.

Για όσους-τυχόν- γνώριζαν την Σάρα Ουότερς από τα προηγούμενα βιβλία της ξαφνιάστηκαν όχι τόσο με το υπερφυσικό περιεχόμενο της ιστορίας του «Ανήλικου επισκέπτη» όσο με την απουσία λεσβιακών γυναικείων χαρακτήρων και σχέσεων. Η ίδια μάλιστα με άνεση και χαριτολογώντας ζήτησε δημοσίως συγγνώμη από το φανατικό της κοινό για την συγγραφική της «παραβατικότητα». Όμως μια υποψιασμένη ματιά στον «Ανήλικο επισκέπτη» μπορεί να ανιχνεύσει υποβόσκουσες λεσβιακές συμπεριφορές, ωστόσο ο « επισκέπτης» παραμένει μέχρι στιγμής η πλέον mainstream μυθοπλασία της.

Η Σάρα Ουότερς ξεκίνησε την συγγραφική της πορεία το 1998 με το «Βελούδινα χείλη» (Καστανιώτης) μια ιστορία παρενδυσίας και πορνείας στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα με ηρωίδα την μικρή Νάνσι, που από μια αθώα «Μανταλένα» των αγγλικών καπηλειών σε ένα αγγλικό ψαροχώρι, θα βρεθεί στην αγκαλιά της Κίτι μιας παρενδυτικής αρτίστας σε ένα Βικτωριανό καμπαρέ του Λονδίνου. Ατυχώς η καριέρα της μικρής μόνον λαμπερή δεν προμηνύεται ενώ γύρω της παλεύουν και άλλες γυναίκες για να απελευθερωθούν και να βιώσουν προσωπικά την ερωτική τους ελευθερία. Το βιβλίο μεταφέρθηκε σε μίνι σειρά στην τηλεόραση του BBC και στην Αμερική ελαφρώς λογοκρίθηκε.

Στο δεύτερο βιβλίο της Affinity (1999), που διασκευάστηκε σε σενάριο για τη μεγάλη οθόνη, οι ηρωίδες κυκλοφορούν μέσα σε μια φυλακή γυναικών. Το Fingersmith (2002), άλλη μια ντικενσιανής ατμόσφαιρας ιστορία, με ηρωίδα μια ορφανή κλέφτρα, βρέθηκε στις μικρές λίστες για το βραβείο Orange και Booker ενώ επίσης γυρίστηκε σε μίνι σειρά από το BBC. Με τα τρία πρώτα αυτά μυθιστορήματα εποχής ολοκληρώνει την βικτοριανή λεσβιακή τριλογία της. Το «Ξαγρυπνώντας» (2006) αναμετρήθηκε και πάλι στη μικρή λίστα για το βραβείο Booker και ετοιμάζεται να προβληθεί σε μίνι σειρά και πάλι από το BBC το φθινόπωρο. Εδώ, τέσσερις είναι οι βασικοί χαρακτήρες εκ των οποίων οι τρεις λεσβίες σε ένα καταθλιπτικό και διαλυμένο μεταπολεμικό Λονδίνο, μια ερωτική ιστορία με «πιντερικό» υπόβαθρο, που πηγαινοέρχεται αφηγηματικά μπρος πίσω μαζί με τις ζωές των ηρώων της.

Ήδη ο κόσμος της συγγραφέως διαγράφεται ορατά: Λονδίνο και αγγλική επαρχία από τις αρχές και μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα, ιστορίες και χαρακτήρες με εσωτερική βιαιότητα, ανομολόγητα πάθη, σκοτεινιασμένες ψυχές, φαντάσματα που εδρεύουν σε υστερικές και ψυχοπαθογικές προσωπικότητες.

Όμως η Σάρα Ουότερς είναι ξεκάθαρη: «Σε μια ιστορική εποχή που όλοι αναγνωρίζουμε βάζω να πρωταγωνιστήσουν οι λεσβίες ηρωίδες μου». Ευτυχώς που δεν ζει στην συντηρητική λογοτεχνικά Ελλάδα. Αντιθέτως κατόρθωσε σε λίγα χρόνια να δημιουργήσει χώρο στην λογοτεχνία για το λεσβιακό μυθιστόρημα, τον ανδρογυνισμό, την παρενδυσία, απολαμβάνοντας μεγάλη κριτική αποδοχή, κάτι αντίστοιχο με τον Άλαν Χόλινγκερστ και τα gay μυθιστόρηματά του: πιστοί στο δικό τους κοινό και αποδεκτοί στο ευρύτερο. Πουλάνε και διαβάζονται. Αμφότεροι φιγουράριζαν στις λίστες με τους καλύτερους νέους Βρετανούς συγγραφείς του περιοδικού Granta, ο Χόλινγκχερστ το 1993 και η Ουότερς το 2003.

Σήμερα η Σάρα Ουότερς είναι η ψυχή του York Lesbian Arts Festival, μια ζεστή και φιλική συγκέντρωση συγγραφέων και αναγνωστών με αποκλειστικά λεσβιακό χαρακτήρα. Ζει στο Λονδίνο με την φίλη της, δείχνει πιο νέα από τα σαρανταπέντε της και, παρακολουθώντας τις συνεντεύξεις της από το διαδίκτυο, βλέπουμε μια απροσποίητη αλλά δυναμική προσωπικότητα ενώ όσοι τη διαβάζουμε αναγνωρίζουμε μια δεινή αφηγήτρια που με το τελευταίο της μυθιστόρημα αποδεικνύει ότι μπορεί πια να περάσει σε οποιοδήποτε λογοτεχνικό είδος γραφής.

Η Σάρα Ουότερς μεγάλωσε στο Πήμπροκσάιερ στην Ουαλία, το 1966, με ζωντανές μνήμες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου από την πλευρά του στρατιωτικού πατέρα της. Όπως δήλωσε, από μικρή διάβαζε κόμικς με γερμανούς κατακτητές και έπαιζε με πολεμικά όπλα. Ίσως ο απόηχος του πολέμου να έφτασε διαθλασμένος στα αυτιά της αλλά θεματικά αρκούντως γοητευτικός. Στις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο του Κεντ ήρθε σε επαφή με την λογοτεχνία και με τον ερωτικό εαυτό της, εκεί ερωτεύτηκε μια συμφοιτήτριά της, την Κέτι, με την οποία μοιραζόταν ένα κρεβάτι τους παγωμένους χειμώνες δίπλα στη θάλασσα. Αυτές οι παθιασμένες σκηνές ενεργοποιούν τη δράση των πρώτων ιστοριών της. Αργότερα έρχεται στο Λονδίνο όπου εργάζεται σε ένα βιβλιοπωλείο και σε μια βιβλιοθήκη.

Στα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα η Σάρα Ουότερς ενεπλάκη μαχητικά με το λεσβιακό κίνημα και ό,τι συνεπαγόταν αυτό σε δράση και συμπεριφορά. Συνέχισε τις σπουδές της κάνοντας ένα μεταπτυχιακό και ένα διδακτορικό και ταυτόχρονα οργάνωνε το πρώτο της μυθιστόρημα. Το διδακτορικό της σχετιζόταν με την ιστορία και τον λεσβιασμό, πράγμα που την τροφοδότησε με υλικό για το πρώτο της μυθιστόρημα που απορρίφτηκε από δέκα εκδοτικούς οίκους. Στα πρώτα μυθιστορήματα είναι ολοφάνερο η προσπάθειά της να ξαναδεί την ταυτότητά της, να επαναπροσδιοριστεί κρατώντας αποστάσεις από το κορίτσι της μακρινής επαρχίας. Βασικά κίνητρα της μυθοπλασίας της παραμένουν οι κοινωνικές τάξεις, ο ερωτισμός και το φύλο και όπως αυτά διαμορφώθηκαν και μεταλλάχτηκαν τα τελευταία εκατό χρόνια στην Αγγλία.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στα πρώτα της βιβλία θυμίζει την πρώτη περίοδο των μυθιστορημάτων της Τζανέτ Γουίντερσον με το ιστορικό τους βάθος, σε αντίθεση πάντως με την Γουίντερσον που αρνήθηκε την λεσβιακή της ταυτότητα. Στο βάθος του χρόνου την σκιάζουν η Τζούνα Μπαρνς, η Ράντκλιφ Χωλ και η Δάφνη ντι Μωριέ με την οποία όλο και πιο πολύ την συγκρίνουν μετά τον «Απρόσκλητο επισκέπτη» καθώς με αυτό το μυθιστόρημα κατόρθωσε να αγγίξει τις πλατιές μάζες των αναγνωστών χωρίς να ρισκάρει την ποιότητα της γραφής της.

Ο «Ανήλικος επισκέπτης» καλλιεργεί το κλίμα των ιστοριών με φαντάσματα και ανεξήγητα φαινόμενα χωρίς όμως να τα επεξηγεί ή να τα ενστερνίζεται. Περισσότερο επιμένει σε αυτό που κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν σε υπερφυσικές δυνάμεις, δίνοντας βάρος στις ψυχώσεις και την ανθρώπινη υστερία. Η ίδια, σε μια της εξομολόγηση, θυμάται σε ένα λογοτεχνικό φεστιβάλ να ξυπνάει από μια κραυγή μέσα στην νύχτα και να βλέπει κάτι σαν οπτασία. Το ίδιο άσχημο όνειρο την ταλαιπώρησε για καιρό ώσπου να αποδεχθεί ότι θα μπορούσε να αποτελέσει το υλικό για ένα καινούργιο μυθιστόρημα.

Ο «Ανήλικος επισκέπτης» διαδραματίζεται τη δεκαετία του 1940, καθώς η Αγγλία προσπαθεί να επουλωθεί από τις πληγές του πολέμου και αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές ανακατατάξεις των Βρετανών, αλλαγές που γινόντουσαν δεκτές με ψυχολογικές επιπτώσεις τόσο στην συμπεριφορά των ιδιοκτητών τεράστιων εκτάσεων και ακινήτων της ανώτερης τάξης όσο και των φτωχών και εξαθλιωμένων κοινωνικών στρωμάτων. Η υστερία άλλωστε μπορεί να προσφερθεί απλόχερα χωρίς διακρίσεις.

Το Χάντρετς Χολ είναι μια έπαυλη που ξεψυχά σαν ζωντανός οργανισμός. Αυτό που απειλεί το ρημαγμένο σπίτι, όπου τίποτε και καμιά εγκατάσταση δεν λειτουργεί λόγω της παλαιότητας και της δεινής οικονομικής κατάντιας της οικογένειας Έιρις, δεν είναι ένα φάντασμα αλλά ένα πνεύμα που κάλλιστα μπορεί να ελλοχεύει μέσα σε μια καταπιεσμένη ψυχή των ιδιοκτητών. Η έπαυλη των Έιρις δεν κατοικείται από κακά πνεύματα αλλά από διαταραγμένες ανθρώπινες υπάρξεις. Μια μάνα καταβεβλημένη από την οικονομική και ταξική κατάπτωση, ο 20χρονος γιος, ο Ροντ, τραυματισμένος ψυχή και σώματι από τον πόλεμο, η γεροντοκόρη Καρολάιν, η 14χρονη μοναχική υπηρέτρια Μπέτι που πρώτη βιώνει παράξενα σημάδια στο σπίτι και ένας κοινωνικός περίγυρος που μεταλλάσσεται ραγδαία.

Ανάμεσά τους διεισδύει ο ντόπιος εργένης γιατρός Φάραντεϊ, , που σπούδασε γιατρός με τις θυσίες των γονιών του, αλλά ξέκοψε από τις ρίζες του και μαγεύτηκε από τους Έιρις. Η μητέρα του ήταν υπηρέτρια στην έπαυλη και αυτός πια ως γιατρός τους επισκέπτεται για ιατρική ή ψυχολογική στήριξη. Όταν ήταν παιδάκι, σε μια γιορτή, είχε σπάσει μια γύψινη προεξοχή, προεξοφλώντας ίσως την επερχόμενη φθορά. Τώρα, μέσα σε αυτούς τους σκοτεινούς διαδρόμους, πρέπει να βρει μιαν άκρη καθώς αρχίζουν να εκδηλώνονται αφύσικες μετατοπίσεις και ήχοι. Η αρχή γίνεται με το σκυλί τους που επιτίθεται σε μία γειτονοπούλα, ύστερα έρχεται η σειρά του αποτρελαμένου Ροντ που παρά λίγο να καεί μέσα στο δωμάτιό του, τρομοκρατημένος από την αδιόρατη περιφερόμενη απειλή, ενώ δεν θα αργήσει να έρθει και η σειρά της Καρολάιν και της μάνας της να έρθουν αντιμέτωπες τα μηνύματα του πνεύματος που χαράζει τα αρχικά του στους τοίχους και αναδύεται μέσα από μια ιστορία του παρελθόντος.

Σφιχτοδεμένη πλοκή, υπάκουη στις φόρμες μυθιστορημάτων μυστηρίου, όπως το «Στρίψιμο της βίδας» του Χένρι Τζέημς, των διηγημάτων τρόμου του Πόε αλλά και των μυθιστορημάτων φαντασίας της Μάργκαρετ Άτγουντ, με έναν πρωτοπρόσωπο αφηγητή που αν και δεν είναι και ο πιο συμπαθητικός και ο αξιόπιστος χαρακτήρας, σε εγκλωβίζει στο σκοτεινό του κλίμα, αφήνοντας να αιωρούνται πολλά διφορούμενα, μεταθέτοντας τις πιθανές εξηγήσεις περί «φαντάσματος» στους στοιχειωμένους ζωντανούς. Ο «Ανήλικος επισκέπτης» μπορεί να μην έχει την περιπλοκότητα και τον αισθησιασμό των προηγούμενων μυθιστορημάτων της Σάρα Ουότερς, εντούτοις τίποτε δεν μας εμποδίζει για μια απολαυστική αναγνωστική εμπειρία. Η μετάφραση στα ελληνικά όλων μυθιστορημάτων της Σάρα Ουότερς ανήκει ιδανικά στον Αύγουστο Κορτώ.

Ο «Ανήλικος επισκέπτης» έχει ήδη πουληθεί για να διασκευαστεί σε κινηματογραφικό σενάριο παρέχοντας στην συγγραφέα μοναδικό ρεκόρ για μία νέα συγγραφέα να έχουν μεταφερθεί όλα της τα μυθιστορήματα στην μικρή και την μεγάλη οθόνη.

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο, Παρασκευή 22 Απριλίου

Θεόδωρος Γρηγοριάδης