Σόφι Όξανεν Κάθαρση

Μετάφραση: Μαρία Μαρτζούκου

Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ 2010

Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού μου στην Φινλανδία το περασμένο φθινόπωρο, γεμάτος εντυπώσεις για τη μικρή χώρα με τις μεγάλες δημοκρατικές και οικονομικές διακρίσεις, παρατηρούσα παντού, στα εκεί βιβλιοπωλεία το εξώφυλλο ενός μυθιστορήματος να κυριαρχεί. Ρωτώντας μια ευγενέστατη υπάλληλο στον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό ποιο είναι αυτό το μυθιστόρημα μου το έδειξε μεταφρασμένο στα αγγλικά. Ήταν το best seller της χώρας, γραμμένο από μια γυναίκα που στη φωτογραφία της θύμιζε ένα post punk φρικιό.

Η Σόφι ΄Οξανεν, γεννημένη το 1977, απέδειξε ότι είναι μια πολύ δυναμική συγγραφέας, με τρομερές ευαισθησίες πάνω σε θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων. Από πατέρα Φινλανδό και Εσθονή μητέρα η συγγραφέας αναζητάει απαντήσεις σε ερωτήματα που προκύπτουν από την πρόσφατη ιστορία της χώρας απ’ όπου κατάγεται κατά το ήμισυ αλλά και της ευρύτερης περιφέρειας. Η Εσθονία πολύ λίγα χρόνια τώρα απολαμβάνει απόλυτη ελευθερία και δημοκρατία και αυτό έχει φροντίσει να το κατοχυρώσει με την ένταξή της στην ΕΕ. Όμως η βασανιστική της προσάρτηση στην πρώην ΕΣΣΔ βαραίνει ακόμη το κλίμα στη χώρα και θα προκύψουν πολλές ακόμη προσωπικές αφηγήσεις γιατί μόνον μέσα από αυτές ενδυναμώνεται η ιστορική μνήμη.

Η συγγραφέας εκθέτει μια μικροϊστορία με επίκεντρο δύο αδελφές στην Δυτική Εσθονία. Η ιστορία ξεκινάει το 1992 και ξεδιπλώνεται προς τουλάχιστον εξήντα χρόνια πίσω στο παρελθόν. Βασική στιγμή το ξεκλήρισμα όσων Εσθονών είχαν αποδεχτεί τη Γερμανική Κατοχή το 1941-44. Κάπως έτσι η Αλίιδε βλέπει την αδελφή της Ίγκελ με την μικρή της κόρη να φεύγουν για τα στρατόπεδα αντιφρονούντων στη Σιβηρία ενώ πίσω μένει ο Χανς, ο πατέρας και σύζυγος της Ίγκελ, σε κρυψώνα. Η Αλίιδε ανέκαθεν ποθούσε τον άντρα της αδελφής της και μέσα από την αλλοπρόσαλλη και διεκδικητική προσωπικότητά της κατόρθωσε να συνωμοτήσει ώστε να καταδικαστεί η Ίγκελ κι ας είχαν βασανιστεί και βιαστεί και οι δύο αδελφές στην τοπική αστυνομία για να φανερώσουν πού κρυβόταν ο εθνικιστής Χανς. Όχι μόνον απόκρυψε η Αλίιδε τον βιασμό αλλά και τα φτιάχνει με τον κομμουνιστή τοποτηρητή Μάρτιν και λίγο μετά τον παντρεύεται, συνεχίζοντας ωστόσο να κρύβει τον Χανς και να μην του φανερώνει την τύχη των δικών του.

Η όλη ιστορία ξετυλίγεται όταν στο χωριό της Αλίιδε καταφτάνει μια ρακένδυτη και βασανισμένη κοπέλα, η Ζάρα, που την κυνηγάνε δύο Ρώσοι έμποροι λευκής σάρκας. Η Ζάρα μεγάλωσε στο Βλαδιβοστόκ όμως παρασύρθηκε από τις υποσχέσεις μια φίλης της και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα κατέληξε στο Βερολίνο, στο κύκλωμα των εμπόρων λευκής σάρκας με αποτέλεσμα να της φέρονται σαδιστικά και να την εκβιάζουν συνεχώς.

Η Αλίιδε και η Ζάρα ανιχνεύουν μέσα από τις αφηγήσεις, ιστορίες και περιστατικά και από ένστικτο αντιλαμβάνεται ακόμη και ο αναγνώστης ότι η Ζάρα είναι συγγενής τελικά της Αλίιδε. Όμως στο μεταξύ έχουν φανερωθεί φριχτά μυστικά και ιστορίες ανάμεσα στις δύο εποχές, τις δύο γυναίκες. Η εμφάνιση της Ζάρα δίνει την αφορμή στην Αλίιδε να αποζητήσει την κάθαρση. Η ιστορία διαιρείται σε πέντε μέρη και κάθε ένα χωριστά έχει διαφορετικά κεφάλαια με ημερομηνίες του αφηγηματικού παρόντος (δεκαετία ενενήντα) και του παρελθόντος που ανάγεται στην γερμανική κατοχή και ρωσική επέμβαση . Η γραφή είναι κινηματογραφική, βίαιη, χωρίς στολίδια, πορνογραφική όπου χρειάζεται ώστε να καταγγελθεί η λαθραία εκμετάλλευση της ανθρώπινης σάρκας. Παρεμβάλλονται αποσπάσματα από ημερολόγια και επίσημα έγγραφα ώστε στο τέλος, το ανθρώπινο δράμα να περνάει στην γραφειοκρατία θυμίζοντας τον άχαρο ρόλο της, τον αντιανθρώπινο χαρακτήρα της.

Το μυθιστόρημα ανοίγει πολλούς λογαριασμούς για μια σχεδόν νέα ευρωπαϊκή χώρα που όσο και να θέλει δεν μπορεί εύκολα να αποτινάξει τους εφιάλτες του παρελθόντος. Πάνω από όλα όμως τονίζει, πόσα αντιδημοκρατικά και αυταρχικά καθεστώτα ξεπήδησαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο, πόσες χιλιάδες ζωές πήγαν χαμένες στο όνομα άλλων, για τις ζωές των άλλων.

Η Όξανεν είναι αποφασισμένη να μην χαριστεί σε κανέναν που ανέχεται στο όνομα οποιασδήποτε θεωρητικής προοδευτικότητας την καταπάτηση της προσωπικότητας και της ατομικής ελευθερίας. Είναι προς τιμήν ότι με το βιβλίο που μεταφράστηκε σε 38 γλώσσες προσπερνά κάθε είδος «γυναικείας γραφής» και αναδεικνύεται συγγραφέας ενός καθολικού αιτήματος, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας χωρίς ωστόσο να χαλαλίζει και την τέχνη της γραφής.

Το μυθιστόρημα είναι σε μετάφραση της Μαρίας Μαρτζούκου και η μετάφρασή του στα ελληνικά επιδοτήθηκε από την Φινλανδία.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης για τη ΔΚΒΣ