Ο παλαιστής και ο δερβίσης Στα βιβλιοπωλεία

Περίμενα με γλυκιά αγωνία την κυκλοφορία του καινούργιου μου μυθιστορήματος και ένας φίλος με ενημέρωσε ότι το είδε στην βιτρίνα ενός βιβλιοπωλείου στο Θησείο. Εγώ οδηγούσα για Βόρεια Ελλάδα, Δευτέρα αρχίζει στις Σέρρες το σεμινάριο. Παρακάτω αναδημοσιεύω ένα κείμενο από την Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας σήμερα.

Παλεύοντας με την ιστορία

Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Ο παλαιστής και ο δερβίσης

μυθιστόρημα, εκδόσεις Πατάκη

Ενα καινούριο μυθιστόρημα, ύστερα από πέντε χρόνια, «Ο παλαιστής και ο δερβίσης». Ούτε θυμάμαι πότε άρχισε να διαμορφώνεται η ιδέα και με ποια ερεθίσματα. Το 1998, στο μυθιστόρημα «Τα Νερά της χερσονήσου» ένας Ελληνας και ένας Τούρκος ενώνανε τις μοίρες τους, στις αρχές του 20ού αιώνα, με μια καθοριστική σκηνή πάλης στο μυθιστόρημα και στο εξώφυλλο. Με αφορμή το βιβλίο οργανώθηκε στην Αθήνα μια έκθεση με φωτογραφίες παλαιστών. Επιστροφή στη βορειοελλαδίτικη επικράτεια. Τα καλοκαίρια, στα πανηγύρια της Μακεδονίας και της Θράκης, παρακολουθώ αγώνες πάλης. Ταξίδια στην Αδριανούπολη, τη δεκαετία του '80, ενόσω είμαι διορισμένος καθηγητής στα σύνορα του Εβρου. Αλλά και παλαιότερα, στη δεκαετία του '60, παιδί του Δημοτικού, ζώντας σε προσφυγομαχαλά, ακούω τους παππούδες μου να μιλάνε τουρκικά και μαθαίνω ότι η εκκλησία του Αγίου Θωμά, στην πλατεία του χωριού, μέχρι το 1922 ήταν τζαμί. Πίσω μας υψώνεται το μυθολογικό βουνό του Παγγαίου, η «σκαπτή ύλη».

Διάσπαρτες οι επιρροές και οι αφετηρίες ενός μυθιστορήματος. Ομως υπάρχει κάποιο έναυσμα, μια αφορμή: η γνωριμία μου, τη δεκαετία του '90, με μια παρέα στην Αδριανούπολη, που περιλάμβανε και έναν Τούρκο παλαιστή. Το κατέγραψα τότε, μια σημείωση, τρεις γραμμές, σε σημειωματάριο με κίτρινο εξώφυλλο.

Αρχίζω μαθήματα τουρκικών στο κέντρο της Αθήνας, το 2000. Η ιστορία του Τούρκου επανέρχεται καθώς ξανανοίγω το σημειωματάριο, που στο εξής θα αποτελέσει το ημερολόγιο του καινούριου βιβλίου: Το 2002 αναπτύσσω τις πρώτες σκέψεις για τη διάρθρωση της πλοκής. Ομως στο μεταξύ τρέχουν και άλλες μυθοπλασίες: το 2005 η «Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές» κλείνει τον κύκλο της μεσογειακής ανατολής. Ο «παλαιστής και ο δερβίσης» μετατοπίζεται ανατολικά των Βαλκανίων και της Ευρώπης.

Την ηρωίδα του βιβλίου την ονομάζω Μιρέλα, είναι φωτογράφος και παθιάζεται με τον παλαιστή Τζεμάλ. Χρειάζομαι έναν χαρακτήρα αντίβαρο σε αυτό το σαρκικό πάθος. Εναν που θα μπορούσε και να αφηγηθεί την ιστορία. Είναι ο Διονύσης, που ζει στην Αθήνα, ο δερβίσης που διαμορφώνει μια «σούφικη» επικράτεια στο διαμέρισμά του, προσπαθώντας να δει την εσωτερική όψη του. Ο Κομοτηναίος φίλος του, ο Χρήστος, καθηγητής Βαλκανικών Σπουδών, δεν εμμένει μόνο στις θεωρητικές παραμέτρους της συνάντησης των γειτονικών λαών. Είναι ένας εξίσου ερωτικός χαρακτήρας, που θα συμπαρασύρει τον Διονύση στο ξεπέρασμα των αναστολών του αλλά και να αρχίσει το γράψιμο.

Το κουαρτέτο, ο Διονύσης, ο Χρήστος, η Μιρέλα και ο Τζεμάλ συγκροτούν τον βασικό πυρήνα των χαρακτήρων. Γύρω τους μια δεκάδα άλλων προσώπων. Η Μόλι, που αναζητάει τον άντρα της, η σκηνοθέτρια Σάρρα, που ανήκει σε μια ομάδα γυναικών των οποίων οι άντρες εξαφανίστηκαν σε μυστικιστικές ομάδες, συγγενείς και φίλοι κάθε κοινωνικού επιπέδου και γεωγραφικής καταγωγής.

Η δομή του μυθιστορήματος με ταλάνιζε καιρό. Μια «στρωτή», ομογενοποιημένη αφήγηση, δεν μου αρκούσε. Και αν οι παλιές γραμμικές αφηγήσεις ακουμπούσανε στον καθωσπρέπει ρεαλισμό, οι αποσπασματικές και μοιρασμένες σε διαφορετικά πρόσωπα αποτελούν στοιχεία της μεταμυθοπλασίας. Η μυθοπλασία και η αληθοφάνεια κάθε μυθιστορήματος συγκροτούν μια εσωτερική πραγματικότητα που βρίσκεται πλησιέστερα στο αβέβαιο και χαοτικό πνεύμα της εποχής μας.

Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τέσσερα μέρη, σαν ανάποδη πυραμίδα: «Το βιβλίο της Μιρέλας», το «Βιβλίο του Διονύση», το «Βιβλίο του κανενός» και το «Κανένα βιβλίο». Στις 320 σελίδες του οι ήρωές μου μετακινούνται συνεχώς: από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη, στις Σέρρες, την Ξάνθη, την Αδριανούπολη, την Κωνσταντινούπολη. Οι συναντήσεις τους δημιουργούν μια φιλική και ερωτική γεωγραφική ενότητα, αδιάσπαστη στην ψυχή και στις επιθυμίες τους, βρίσκονται διαρκώς σε ανοιχτό διάλογο ή σε σύγκρουση. Συζητούν, καβγαδίζουν, ερωτεύονται, χορεύουν, παλεύουν, ρισκάρουν ακόμη και τη ζωή τους, κι αυτό το τελευταίο δίνει στην ιστορία και μια χροιά θρίλερ.

Αποφεύγοντας τα μηνύματα πιστεύω ότι αυτό το μυθιστόρημα αποτελεί μια πρόταση απελευθέρωσης από στερεότυπα ερωτικών, θρησκευτικών και ιδεολογικών εμμονών.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης