Στάθης Γουργουρής: Στοχάζεται η λογοτεχνία;

«Το ερώτημα δεν είναι αν απλά στοχάζεται η λογοτεχνία, αλλά αν στοχάζεται θεωρητικά-αν, δηλαδή, έχει την ικανότητα να θεωρητικοποιεί τις συνθήκες του κόσμου από τον οποίο αναδύεται και στον οποίο απευθύνεται».

Μια φράση από το βιβλίο του Στάθη Γουργουρή «Στοχάζεται η λογοτεχνία; Η λογοτεχνία ως θεωρία σε μια αντιμυθική εποχή». (εκδόσεις Νεφέλη 2006).

Πρόκειται για ένα ογκώδες βιβλίο πάνω στην σχέση λογοτεχνίας, γνώσης και η σχέση ανάμεσά τους. Ακόμη εξετάζει τους λόγους που η λογοτεχνία κρατάει μια καλή θέση στην κριτική θεωρία. «Είναι η ικανότητα, ακριβώς, της λογοτεχνίας να αντιστέκεται σε υπολογισμούς, να αψηφά τις πιεστικές ανάγκες της αγοράς και να φυλάει καλά κρυμμένο το κλειδί της κοινωνικής φαντασίας σε αυτούς τους αβέβαιους και ασταθείς καιρούς, που μας καλεί να ξανασκεφτούμε τη γνωστική και θεωρητική φύση της».

Απαιτητικό βιβλίο που το σπουδάζω με καθημερινό διάβασμα τις πρωινές καθαρόμυαλες ώρες, απαντάει και σε δικά μου προσωπικά ερωτήματα, όπως κατά πόσον πρέπει να είναι διαβασμένος θεωρητικά ένας συγγραφέας ή τι είναι εκείνο που δίνει σε κάποιο γραπτό την λογοτεχνική του διάσταση.

«… ή μήπως θα μπορούσαμε να πούμε, δίχως κανένα ίχνος κυνισμού, ότι η πραγματικότητα της λογοτεχνίας είναι ο αβυσσαλέος καθρέπτης του πραγματικού στο κείμενο, δημιουργημένος από την ιδιάζουσα εσωτερική αποστασιοποίηση που χαρακτηρίζει τον «εκπαιδευμένο» αναγνώστη;»

Για τα κλασικά κείμενα: «Η ύπαρξη ενός εσώτερου πυρήνα, που μπορεί να μεταβιβαστεί δια μέσου των γλωσσών, κοινωνικών συμφραζομένων και πολιτιστικών ευαισθησιών. Ο εσώτερος πυρήνας αποτελεί μια «μήτρα» που φέρει, αν μπορώ να διακινδυνεύσω αυτή τη μεταφορά, τον γενετικό κώδικα του λογοτεχνικού κειμένου».

Πέρα από τις θεωρητικές περιπλανήσεις σε κάθε εποχή υπήρξε και ένα σημαδιακό βιβλίο για δύο συγγραφείς που εκτιμώ αφάνταστα ή μάλλον για δύο βιβλία που διαβάζω τακτικά ως ανοιχτά κείμενα ή μισοσκότεινα αινίγματα. Είναι ο «Αιχμάλωτος του Έρωτα» (Εξάντας) του Ζαν Ζενέ, το τελευταίο του βιβλίο, όπου έρωτας και πολιτική αποτυπώνονται στην πληρέστερη θεωρητική τους σύλληψη στο εκτενές κεφάλαιο «Νηφάλια Μέθη».

Το άλλο βιβλίο είναι τα «Ονόματα» (Εστία) του Ντον Ντελίλλο, ένα μυθιστόρημα του 1982, που διαδραματίζεται στην Αθήνα της μεσογειακής ανατολής και επικεντρώνεται στη θρησκεία και τη σύγχρονη βία. Στο κεφάλαιο ο «Ντελίλλο στην Αθήνα» δίνεται «η βαβελική παράσταση στη σύγχρονη πραγματικότητα της εποχής μας».

Ο Στάθης Γουργουρής είναι καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες. Στα ελληνικά κυκλοφορεί και το «΄Εθνος-Όνειρο, Διαφωτισμός και θέσμιση της σύγχρονης Ελλάδας» (εκδ. Κριτική 2008) ενώ η τελευταία του ποιητική συλλογή βγήκε το 2005 στο Μελάνι με τίτλο «Εισαγωγή στη φυσική, Ποίηση σε τρεις φράσεις».