ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ 2010

Ξεχωριστές προσωπικότητες μας τείνουν το χέρι μέσα από ελκυστικές βιογραφίες ή αυτοβιογραφικές αφηγήσεις που δεν ρίχνουν λαθραίες ματιές από την κλειδαρότρυπα, αλλά προχωρούν σε ουσιαστικές αναπλάσεις της ζωής, των ιδεών και του έργου τους. Η επιλογή τους έγινε για δημοσίευμα στα ΝΕΑ.

Θεόδωρος Γρηγοριάδης

Λογοτεχνία

«Αλμπέρ Καμύ, Μια ζωή» (μετάφραση Ρίτα Κολαϊτη) είναι ίσως η πιο έγκυρη βιογραφία του Γάλλου συγγραφέα και εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Καστανιώτη που έχει και τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του. Πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του και με τον Σαρκοζί να θέλει να μεταφέρει τα λείψανά του στο Πάνθεον ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων, ο λόγος του μεγάλου αυτού ηθικού στοχαστή μπορεί ακόμη να ακτινοβολεί. Αναζήτησε έναν κανόνα ζωής, στο δημόσιο πεδίο αρνήθηκε το ψεύδος, την κυριαρχία, το δεσποτισμό. Η ογκώδης βιογραφία του δοκιμιογράφου και συγγραφέα Ολιβιέ Τοντ παρακολουθεί βήμα προς βήμα τη ζωή και το έργο του συγγραφέα του παράλογου από την στιγμή που γεννιέται το 1913 κάτω από το λαμπερό ήλιο του Οράν μέχρι τη μοιραία διαδρομή του αυτοκινήτου του το 1960. Ανέκδοτα κείμενα και αλληλογραφία προσπαθούν να φωτίσουν την πολύπλοκη και σκεπτόμενη προσωπικότητά του.

Και ποιος δεν θα ήθελε να βρίσκεται ανάμεσά τους όταν συνομιλούσαν! Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες και ο συμπατριώτης του Ερνέστο Σάμπατο συναντήθηκαν διαδοχικά, το 1975, με πρωτοβουλία του νεαρότερού τους, δημοσιογράφου και συγγραφέα Ορλάντο Μπαρόνε και αυτοί οι «πλατωνικοί διάλογοι» (όπως τους αποκαλέσανε με χιούμορ) καταγράφηκαν σε μαγνητόφωνο. Τι δεν είχαν να πούνε τα ιερά τέρατα της νοτιοαμερικανικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας: συγγραφική τέχνη, διακειμενικότητα, λογοκλοπή, φήμη, φαντασία, χρόνος, σύμπαν, φιλοσοφία, μουσική, γλώσσα, μετάφραση. Ατέλειωτες αναφορές που, μαζί με τις σημειώσεις, αποτελούν ένα ευφάνταστο εγκυκλοπαιδικό ευρετήριο. Το βιβλίο «Μπόρχες-Σάμπατο, Διάλογοι» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Printa, στην σειρά εκ βαθέων, σε μετάφραση Δήμητρας Παπαβασιλείου και με την παρεμβατική εισαγωγή του Ορλάντο Μπαρόνε.

Αν η αλληλογραφία αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο στη γραφή μιας βιογραφίας, τότε τα δημοσιευμένα γράμματα αποτελούν από μόνα τους ένα μερίδιο ζωής. Στο «Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, ερωτικά γράμματα στη Λίλια Μπρικ» (Οδυσσέας, μετάφραση Τασούλα Καραϊσκάκη) διαβάζουμε τα γράμματα του επαναστάτη ποιητή προς την αγαπημένη του Λίλια Μπρικ. Έζησαν μαζί δεκαπέντε χρόνια και παρά τις διαρκείς τους μετακινήσεις δεν έχασαν ποτέ επαφή. Ένα μέσο ήταν η αλληλογραφία και τα τηλεγραφήματα. Εκείνος υπέγραφε «Σκυλάκι» και στο τέλος έβαζε και μια ζωγραφιά. Είναι συγκινητικό να διαβάζεις όχι μόνον λόγια αφοσίωσης και αγάπης αλλά και τις ανησυχίες του για την πνευματική ζωή, αναφορές σε βιβλία, παραστάσεις, φιλολογικό υλικό. Τα γράμματα καλύπτουν την περίοδο 1917-1930 και με τις σημειώσεις της έκδοσης διευρύνουν το κείμενο.

Με ένα βιογραφικό κείμενο, ευγενικό και κατασταλαγμένο, το «Με τα χέρια σταυρωμένα» (εκδόσεις Πατάκης, η βιβλιοθήκη του συγγραφέα) η Αθηνά Κακούρη, ύστερα από μια σειρά δημοφιλών βιβλίων, επικεντρώνεται στο χρονικό της προσωπικής της εμπλοκής με τα γράμματα Γεννημένη στην Πάτρα το 1928, αντί των ναυτιλιακών γραφείων που την προόριζε ο πατέρα της, εντρύφησε στα γράμματα, στις μεταφράσεις, στις βιβλιοθήκης της Αμερικής. Οι μεταφράσεις τη βιοπόρισαν αλλά και την πλούτισαν με ένα προσωπικό γλωσσικό εργαλείο, προσεκτικό και ποικολόμορφο. Ακολούθησαν τα αστυνομικά μυθιστορήματα και στην συνέχεια τα ιστορικά, ένα είδος που υπηρετεί με μεγάλη επιτυχία εδώ και τριάντα χρόνια «ελπίζοντας μήπως, μέσα απ’ το ακύμαντο και αχανές πέλαγος του παγωμένου χρόνου, κάμεις επί τέλους κάτι να σαλέψει και ν’ ανασάνει»..

Φιλοσοφία

Μπορεί σήμερα να ακούγεται κάπως ξεχασμένος και γνωστός μόνον για το «Καντίντ» όμως, ο Βολταίρος (1694-1778) υπήρξε θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, φιλόσοφος και δεινός επιστολογράφος. Αγωνίστηκε ενάντια στην αυταρχική και βάρβαρη εξουσία του νομικού και ποινικού συστήματος, μίλησε πρώτος γι’ αυτά που αργότερα θα αποκαλέσουμε «ανθρώπινα δικαιώματα». Οι συγκρούσεις του με τον Λουδοβίκο ΙΕ΄ είχαν ως αποτέλεσμα να ζήσει στην εξορία τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια της ζωής του. Στα «Τελευταία χρόνια του Βολταίρου» (Μεταίχμιο, μετάφραση Νίκη Προδρομίδου) ο Βρετανός συγγραφέας Ίαν Ντέϊβιντσον εξηγεί πώς αυτή η εξορία αποτέλεσε ένα θεμελιώδης γεγονός για την ιστορία του Διαφωτισμού και ταυτόχρονα μας ταξιδεύει με συναρπαστικό και απροσδόκητο τρόπο στην ιδιωτική ζωή του Βολταίρου σκιαγραφώντας το πορτρέτο του μέσα από πλούσιο ερευνητικό υλικό.

Ο πατέρας Καρλ Βιτγκενστάιν κατέφερε να αποκτήσει πλούτη και παλάτια, αλλά η καταλυτική επιρροή που ασκούσε στα εννιά παιδιά του κατέληξε στη διαμόρφωση μιας γενιάς νευρωτικών και ανταγωνιστικών αδελφών. Τρεις από τους γιους του αυτοκτόνησαν• ο Πάουλ, ο τέταρτος, έγινε ο παγκόσμιας φήμης μονόχειρας πιανίστας, ενώ ο Λούντβιχ, ο νεότερος γιος, θεωρείται σήμερα ένας από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους του εικοστού αιώνα. Σε αυτό το δραματικό ιστορικό και ψυχολογικό έπος, «Βιτγκενστάιν, Μια οικογένεια σε πόλεμο» (Μεταίχμιο, μετάφραση Βασίλης Μανουσάκης) ο Αλεξάντερ Γουό, εγγονός του Βρετανού συγγραφέα Ίβλιν Γουό, καταγράφει τις εντυπωσιακές διακυμάνσεις της ζωής μιας οικογένειας που την κρατούσε ενωμένη η λατρεία της για τη μουσική, όμως τη χώρισαν τα χρήματα, η παράνοια, οι συγκρούσεις και οι κοσμογονικές αλλαγές που επέφεραν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι.

Κινηματογράφος

Σε πρώτο πρόσωπο ο «΄Ινγκμαρ Μπέργκμαν, Ο μαγικός φανός» υπογράφει την αυτοβιογραφία του (εκδόσεις Ποταμός, μετάφραση Γρηγόρης Κονδύλης). Ξεκινώντας το 1918, τη χρονιά της γέννησής του, αναφέρει την λατρεία για την παιδική προσωπική κινηματογραφική του συσκευή που θα τον οδηγήσει αργότερα στη θέση του σκηνοθέτη. Στο μεταξύ παρακολουθούμε την πορεία του από ερασιτέχνης του θεάτρου, σεναριογράφος και σκηνοθέτης σε Δημοτικό Θέατρο σε νεαρή ηλικία, στην πρώτη του ταινία την «Κρίση». Η γραφή του είναι ήρεμη, εμμένει πολλές φορές σε όμορφες λεπτομέρειες («με κέρασαν χυμό από φραγκοστάφυλα»), ενώ είναι εντυπωσιακές οι καταγραφές του ως σκηνοθέτης των μεγάλων του δημιουργιών, χωρίς ίχνος έπαρσης αλλά και χωρίς τη θλίψη ότι οι ιδέες έχουν κι αυτές ένα τέλος.

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος καταθέτει τη δική του άποψη για τη ζωή και την τέχνη με τον κομψό τόμο «Από το καλάθι των αχρήστων», στην σειρά «Η κουζίνα του σκηνοθέτη» (σε επιμέλεια Μισέλ Φάις, εκδόσεις Πατάκης). Όπως γράφει ο σκηνοθέτης «δίνει την εντύπωση ότι γράφεται με τσαλακωμένα χαρτιά που έχουν ανασυρθεί από το καλάθι των αχρήστων της μνήμης». Όμως φαίνεται τελικά ότι η μνήμη έστω και επιλεκτικά καταφέρνει να βάλει στη σειρά γεγονότα και σκέψεις και να προκύψει ένα προσωπικό οδοιπορικό όπου ταυτίζεται η αγάπη του για τον κινηματογράφο, έτσι όπως εκείνος τον πίστεψε και τον υπηρετεί. Ο καθαρός του λόγος, η ανεμπόδιστη ειλικρίνειά του, το πλήθος των πολιτιστικών αναφορών και γεγονόταν, καθιστούν αυτό το κείμενο ένα λογοτεχνικό σενάριο, από έναν σκηνοθέτη του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου που δεν ξεχώρισε ποτέ την γραφή από την εικόνα.

Εικαστικά

Joseph Beuys «Η επανάσταση είμαστε εμείς» είναι μια προσωπική αναφορά της Ρέας Thonges-Στριγγάρη, αφιερωμένη στη ζωή και στο έργο του Γερμανού καλλιτέχνη (1921-1986). Η συγγραφέας και ιστορικός τέχνης υπήρξε συνοδοιπόρος του Μπόυς επί σειρά ετών αφότου τον γνώρισε στο Κάσελ στην documenta 5. Στο βιβλίο της παρακολουθεί την δημιουργική πορεία του στον 20^ο αιώνα, επιχειρώντας να συμπεριλάβει στοιχεία από την πολιτική και φιλοσοφική πλευρά του έργου του για τις σχέσεις τέχνης και κοινωνίας, αναλύοντας έργα και δρώμενα, παραθέτοντας συνεντεύξεις και συζητήσεις συμπεριλαμβανομένου του Μίκη Θεοδωράκη στο Βερολίνο το 1973. Το φωτογραφικό υλικό είναι πλούσιο και συνοδευτικό των κειμένων. Η έκδοση, άψογα επιμελημένη, περιλαμβάνει βιβλιογραφία, χρονολόγιο, καταλόγους, ευρετήρια καθιστώντας το μια φιλόδοξη πρόταση στην κατανόηση του οικουμενικού και ανατρεπτικού αυτού καλλιτέχνη.

Μαρτυρίες

Το όνομά της προέρχεται από την ηρωίδα της Τρισεύγενης, του Κωστή Παλαμά, φίλου του νονού της. Γεννημένη στη Βοστώνη από πατέρα Καρπενησιώτη και μητέρα Κωνσταντινουπολίτισσα, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που αγαπούσε τη γνώση. Παρά τις διαρκείς μετακινήσεις της οικογένειάς της και του συζύγου της, διπλωμάτη Γεώργιου Καψαμπέλη, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, δεν έχασε ποτέ την ελληνική της ταυτότητα αφού το 1966 ανέλαβε και το τμήμα εθνικών χορών του Λυκείου Ελληνίδων. Στο «FLASHBACK, αναδρομή σε χώρους και χρόνους» (εκδόσεις ΕΣΤΙΑ-μαρτυρίες-βιογραφίες) η Ποθούλα Κανούτα Καψαμπέλη αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο, σε ηλικία πια ενενήντα χρονών, όσα είδε και έμαθε από την μυθιστορηματική της ζωή, φτάνοντας το 1945 με στάση στην Πορτογαλία. Δεν πρόλαβε να δει τυπωμένο το βιβλίο της ούτε να αποτελειώσει το δεύτερο τόμο, σίγουρα όμως το γεμάτο χιούμορ και πάθος. πνεύμα της θα παραμείνει ολοζώντανο.

Μόδα

Η Εντμόντ Σαρλ-Ρού, πρόεδρος σήμερα της Ακαδημίας Γκονκούρ και προσωπική φίλη της Σανέλ, συνέταξε τη βιογραφία της γυναίκας που κατέκτησε τον κόσμο με μια βελόνα στο χέρι. Στο βιβλίο «Η ατίθαση, Η Κοκό πριν τη Σανέλ» (Πάπυρος), η έρευνα της βιογράφου ξεκινά από τα βάθη της γαλλικής επαρχίας, από τη Σεβέν, τον τόπο καταγωγής μιας οικογένειας γυρολόγων και φτάνει μέχρι τις τελευταίες στιγμές της στο Παρίσι, φωτίζοντας όλες τις αντιφάσεις του φαινομένου Σανέλ, ζωντανεύοντας σελίδες μιας άλλης εποχής. Στο βιβλίο της Εντμόντ Σαρλ-Ρού βασίζεται και η ταινία της Αν Φοντέν «Coco avant Chanel», με πρωταγωνίστρια την Οντρέ Τοτού.

Πολιτική

Το τρίτο βιβλίο της πολιτικής βιογραφίας του Τρότσκι του Τόνυ Κλιφ «1923-1927, Η πάλη ενάντια στην ανερχόμενη σταλινική γραφειοκρατία» (μαρξιστικό βιβλιοπωλείο) χαρτογραφεί τους αγώνες και τις μάχες που δίνονταν μέσα στην Ρωσία ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Στάλιν με κέντρο το μέλλον της Ρωσικής Επανάστασης και της Κομμουνιστικής Διεθνούς και το πώς οι πολιτικές θέσεις του μεγάλου επαναστάτη, ενώ επαληθεύονταν σε κάθε βήμα, κατά τραγικό τρόπο ποτέ δεν μπόρεσαν να εφαρμοστούν στην πράξη εκείνη την περίοδο. Αυτή η περίοδος θα τελειώσει με την εξορία του Τρότσκι και την εδραίωση της γραφειοκρατίας. Ο συγγραφέας Τόνυ Κλιφ πέθανε το 2000 και υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Socialist Workers Party.

Ο « Λεωνίδας Κύρκος, Εκ Βαθέων » (Επίκεντρο), είναι μια συλλογή συνεντεύξεών της εμβληματικής μορφής της ανανεωτικής Αριστεράς στην Ελλάδα που δόθηκαν στον Πέτρο Παπασαραντόπουλο και μεταδόθηκαν από το «Ράδιο Παρατηρητής» της Θεσσαλονίκης. Οι συνεντεύξεις αρχίζουν το 1989, την εποχή της συνεργασίας Δεξιάς και Αριστεράς, τη διαμάχη με την Τουρκία και καταλήγουν στην «πολιτική παρακαταθήκη του Λεωνίδα Κύρκου» το 2009. «Το να είσαι αριστερός τον 21^ο αιώνα σημαίνει το να έχεις μια πλανητική όραση. Να μην κλείνεσαι στο στενό κύκλο του εγωισμού και της βλακείας, σαν αυτά που καλλιεργεί ο νεοφιλελευθερισμός, που σκοτώνει την ορμή της ανθρώπινης συνείδησης και το ταξίδια στα μεγάλα οράματα της εποχής». Σοφά λόγια και χρήσιμα σε ένα βιβλίο, ανοιχτός πολιτικός διάλογος.

Ο Lanza del Vasto (1901-1981), γιος αριστοκρατικής οικογένειας, φιλότεχνος και με σπουδές φιλοσοφίας ξεκίνησε να πάει στην Ινδία το 1936 και βρέθηκε στο Βάρντχα, στη σχολή του Γκάντι. Οι μαρτυρίες του κοντά στον άνθρωπο, σύμβολο και απελευθερωτή της Ινδίας είναι ιαματικές, οι ιδέες του τροφοδοτούν ακόμη την ανθρωπότητα-έστω και με ελπίδα. Οι καταγραφές του Λάνζα απηχούν τις ιδέες του Γκάντι, προτροπές ζωής και περάσματος σε μια ανώτερη πνευματική διάσταση όπου όμως δεν παραμελείται το σώμα και η χειρωνακτική εργασία. «Να φοβάστε να είστε μεγαλοπρεπείς χωρίς βάθος» διαβάζουμε στην έκδοση «Lanza del Vasto, Τρεις μήνες με τον Γκάντι» (micromega ΡΟΕΣ) σε μετάφραση Άγγελου Φιλιππάτου. «Οι μεγάλοι, οι κερδοσκόποι, οι πολιτικοί, γηγενείς ή ξένοι, δεν πρέπει να εκμεταλλεύονται τα προϊόντα από τα οποία εξαρτάται η επιβίωση του λαού». Τ’ ακούει κανείς;

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ βιβλιοδρόμιο 2010, Σάββατο 26 Ιουνίου 2010