Λάσλο Κρασναχορκάι "Η μελαγχολία της αντίστασης"

΄Ενα πολύπλοκο, πολιτικό και λογοτεχνικά απαιτητικό μυθιστόρημα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα.

=======================

Η κυρία Έστερ ενώ βάδιζε στην λεωφόρο Βένκχάϊμ μιας μικρής ουγγρικής πόλης “σκεφτόταν ικανοποιημένη πως η μη αναστρέψιμη διαδικασία καταστροφής, χάους και διάλυσης, προχωρούσε κανονικά, σύμφωνα με τους δικούς της απαραβίαστους νόμους, και μέρα με τη μέρα έσφιγγε ο κλοιός...”. Στο χάος και στη διάλυση συνηγορούσαν και άλλα φαινόμενα, εξωτερικά, κακοί οιωνοί που δεν ήταν παρά το “ακατέργαστο υλικό μιας νέας τάξης πραγμάτων”.

Γεγονότα και δεισιδαιμονίες οδηγούν σε μια Αποκάλυψη που κορυφώνεται με την άφιξη ενός παράξενου τσίρκου με την βαλσαμωμένη φάλαινα, στημένο στη μέση της πλατείας. Άνθρωποι και ποντίκια, η γη και ο υπόκοσμος μοιάζουν να περιμένουν μια τρομακτική αλλαγή με φόντο ένα μουντό τοπίο, το πλήθος ανυπόμονο και επιφυλακτικό, βυθισμένο στη σιωπή καθώς στην πόλη εισβάλλει μια ομάδα ταραξιών που αποδιοργανώνουν ό,τι έχει απομείνει στη θλίψη της, καίγοντας το σινεμά, γκρεμίζοντας αναίτια στο διάβα τους, κακοποιώντας τους ανήμπορους.

Ανάμεσα σε ανθρώπους και υπανθρώπους κυκλοφορεί ο Βάλουσκα, ο τρελός της πόλης, ο ταπεινός προφήτης που αφουγκράζεται τα αστέρια, που αδιαφορεί για τους εφήμερους τρόμους και φέρνει σε αμηχανία την αυταρχική κυρία Έστερ, την κολλητή του αστυνόμου. Ο άντρας της, έγκλειστος στο σπίτι, αρνείται να καταγράψει την διαταραγμένη κοινωνία, προσπαθώντας να κουρδίσει το πιάνο του σε νέες αρμονίες για να απαλλαχτεί τον θόρυβο του περιβάλλοντος κόσμου. Αυτουνού η αντίσταση είναι μουσική.

Ο κυρία Έστερ τελικά θα παραιτηθεί από κάθε προσφυγή στην λογική όπως και ο Βάλουσκα από την γειωμένη του πορεία, καθώς βυθίζεται σε μια υπαρξιακή έκσταση. Η κυρία Έστερ επωφελείται αφού η αταξία θα επιφέρει στην πόλη μια νέα τάξη, ενός πιο ολοκληρωτικού συστήματος με την εισβολή των τανκ στην πλατεία.

Όμως κι οι τρομοκράτες, άλογοι και ανελέητοι, έχουν εξαντλήσει πια όλες τις καταστροφικές τους ορμές και αντιλαμβάνονται ότι η φονική τους αποστολή έφτασε στο τέρμα. Η νέα αστυνομική τάξη ακριβώς αυτό περίμενε: το “χρήσιμο” πέρασμά τους. Ο Βάλουσκα θα καταλήξει σε ψυχιατρικό ίδρυμα ως κινηματίας ενώ η μάνα του και αντίπαλος της Έστερ, η κυρία Πφλάουμ, με την οποία ανοίγει το μυθιστόρημα πάνω σε ένα τρένο, θα κηδευτεί ως ηρωίδα.

Οι λιγοστοί χαρακτήρες του μυθιστορήματος βιώνουν τις αλλαγές μέσα τους και έξω με ένα βίαιο τρόπο ή σαν επιδέχονται μια επιφοίτηση πέρα από το καλό και το κακό. Κεντρικός αφηγητής είναι η ροή της συνείδησής τους. Ο κάθε χαρακτήρας εστιάζει με τη δική του ματιά, κάτοικοι, τρομοκράτες, ακόμη και οι απρόσωποι “αποδομητικοί παράγοντες” στο φινάλε του βιβλίου όπου περιγράφεται με εργαστηριακή ακρίβεια η βιολογική αποσύνθεση ενός νεκρού σώματος, η απονεκρωμένη συνείδηση της έμβιας κοινωνίας.

Τι απομένει; Μια μικρής έκτασης εξέγερση, μια αδικαιολόγητη εισβολή, η επιβαλλόμενη “τάξη” με φόντο μια πόλη τη δεκαετία του ογδόντα, στην Ουγγαρία. Η συμβολική αναφορά στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν της χώρας θα ήταν επιπόλαιος αλλά δεν μπορείς να την παρακάμψεις (το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1989). Ας αναλογιστούμε όμως ταυτόχρονα την προβολή του στην σημερινή Ουγγαρία των εθνικιστικών αναταραχών χωρίς να υπολείπονται άλλες ευρωπαϊκές και υπερατλαντικές υπερδυνάμεις.

Το μυθιστόρημα του Λάζλο Κρασναχορκάι είναι ένα κοινωνικό μυθιστόρημα, μια μαύρη κωμωδία, ασπρόμαυρα μεταφερμένη και στον κινηματογράφο από τον Μπέλα Ταρ με τίτλο “Αρμονίες του Βερκμάϊστερ” (από το ομώνυμο δεύτερο κεφάλαιο του μυθιστορήματος).

Τονίστηκε ότι το βιβλίο παραπέμπει στον Μέλβιλ λόγω της αποσυντιθεμένης φάλαινας που εμφανίζεται ανεξήγητα και έτσι παραμένει, ένας Δούρειος Ίππος του αλλόκοτου και του λογοτεχνικού αλλά θα προσθέταμε και λόγω μιας λοξής “αφηγηματικής επικότητας” που ενδυναμώνεται σταδιακά. Θυμίζει σκηνικά τον Κάφκα αλλά χωρίς την απροσδιοριστία του. Έχει την ασυδοσία και το ακαταλόγιστο των ηρώων του Μπερνχαρντ.

Όμως θυμίζει και τους “Δαιμονισμένους” του Ντοστογιέφκσι στη μικρή ρωσική πόλη, τους παράφορους μηδενιστές, την ματαιότητα της εξέγερσής τους. Ακόμη και τους στερεοτυπικούς χαρακτήρες, “νομάρχης” “αστυνόμος”, εκεί θα τους βρεις όπως και στην ατμόσφαιρα του κωμικοτραγικού, του μαύρου εφιάλτη.

Το μυθιστόρημα του Κραζναχορκάι είναι ένα απόλυτα λογοτεχνικό κείμενο, κάθε ξαναδιάβασμα το απογειώνει. Οι χαρακτήρες και η ιστορία παλεύουν να δομήσουν μια ρεαλιστική ιστορία ενώ δίνεται η εντύπωση ότι την αποδομούν. Είναι ένα απολαυστικό ανάγνωσμα γιατί είναι “ένα μυθιστόρημα που σκέφτεται” παρασύροντας σαγηνευτικά και τον αναγνώστη στον αλλόκοτο κόσμο του που δεν είναι παρά και ο δικός του.

Ο Λάσλο Κρασναχορκάι γεννήθηκε το 1954 στην πόλη Gyula της Ουγγαρίας. Σπούδασε νομικά και φιλολογία στα Πανεπιστήμια του Ζέγκεντ και της Βουδαπέστης. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ούγγρους συγγραφείς. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία (ανάμεσά τους το βραβείο Kossuth, που αποτελεί την πιο σημαντική διάκριση της Ουγγαρίας, και το γερμανικό βραβείο Bestenliste-Prize). Το 2015 τιμήθηκε με το βραβείο The Man Booker International Prize. Δύο βιβλία του Λάσλο Κρασναχορκάι («Το Τανγκό του Σατανά» και η «Μελαγχολία της Αντίστασης») έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο από τον φίλο του σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ, για τον οποίο έχει γράψει επίσης πρωτότυπα σενάρια.

Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ 2016

μετάφραση Ιωάννα Αβραμίδου

σελ.401

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ βιβλιοδρόμιο 4/02/17