Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας»

 

epohi.gr

Του έρωτα και της επιδημίας 

By epohi|Apr. 5th, 2020

Μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου, εκδόσεις Ψυχογιός, 2019

Άραγε τι θα έλεγε ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες αυτές τις μέρες της πανδημίας; Πόσο αντίδοτο θα ήταν ο έρωτας; Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας αρέσει περισσότερο και από τα Εκατό χρόνια μοναξιάς μιας και διατηρεί λιγότερες δόσεις «μαγικού ρεαλισμού», δηλαδή για τον ίδιο λόγο που δεν θεωρείται επαρκές «μαγικό» για όσους θεωρούν τα Εκατό χρόνια μοναξιάς το αριστούργημά του. Το 1985, «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας» ήταν ένα βιβλίο που το ανέμενε πολύ ο κόσμος. Όπως δηλώνει και ο τίτλος του μυθιστορήματος εμπεριέχει δύο αντιθετικά στοιχεία: τον έρωτα και την επιβίωση. Διαδραματίζεται από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού σε μια ανώνυμη παραλιακή πόλη, λιμάνι της Καραϊβικής. Mετά το θάνατο του γιατρού Ουρμπίνο, η σύζυγός του, Φερμίνα Δάσα, μια κομψή και απόκοσμη γυναίκα, ορκίζεται να τον ακολουθήσει. Στην κηδεία, ανάμεσα στον κόσμο, ο Φλορεντίνο Αρίσα ένιωσε μια μαχαιριά στο πλευρό του. Δεν είχε σταματήσει να σκέφτεται την Φερμίνα Δάσα πενήντα ένα χρόνια, εννιά μήνες και τέσσερις μέρες ακριβώς πριν. Την είχε γνωρίσει στα δεκαοκτώ του, ήταν ο πιο περιζήτητος νεαρός, τηλεγραφητής τότε, κι εκείνη του έριξε ένα βλέμμα αιτία ενός ερωτικού κατακλυσμού που, μισό αιώνα αργότερα, δεν είχε κοπάσει. Η Φερμίνα, ο πατέρας της Λορένσο Δάσα, η ανύπαντρη αδελφή του, είχαν έρθει από μια άλλη πόλη, λίγο μετά την επιδημία της χολέρας. Η Φερμίνα Δάσα ενδίδει στα γράμματα του Φλορεντίνο και αρχίζουν μια τρελή αλληλογραφία με την ανοχή της θείας Εσκολάστικα. Όλα αυτά σε μια ταραχώδη περίοδο με έναν καινούργιο εμφύλιο πόλεμο, από τους τόσους που ερήμωναν τη χώρα για περισσότερα από πενήντα χρόνια. Όμως ο πατέρας της Φερμίνα Δάσα φορτώνει την κόρη του σε άμαξες και καράβια και την απομακρύνει για τρεις μήνες σε μακρινούς συγγενείς, διάσπαρτους σε κάθε γωνιά της χώρας, ένα ταξίδι «μέσα στο μπερδεμένο κουβάρι του συγγενικού αίματος ως τις πηγές της καταγωγής της». Δεν καταδεχόταν η κόρη του να παντρευτεί έναν άντρα της κατώτερης τάξης ξεχνώντας το δικό του γκρίζο παρελθόν. Όμως ο Φλορεντίνο εντοπίζει κάθε ίχνος της πορείας της αγαπημένης του ώσπου κάποια στιγμή η γολέτα ξαναφέρνει στο λιμάνι την Φερμίνα, ώριμη και μόλις δεκαεπτά ετών.

Ο Φλορεντίνο δεν βρήκε ξανά ευκαιρία να βρεθεί μόνος μαζί της ενώ εκείνη γνωρίστηκε με τον γιατρό Χουβενάλ Ουρμπίνο, ειδικό στην χολέρα, όταν την επισκέπτεται για μια τροφική εντερική λοίμωξη. Αργότερα όμως και με την οικονομική κατάρρευση του πατέρα της αποδέχεται την πρότασή του για γάμο.

Μισός αιώνας προσμονή

Ο Φλορεντίνο Αρίσα για να ξεπεράσει το γάμο της Φερμίνας μπαρκάρει σε ένα ταξίδι στο ποτάμι. Σύχναζε στα ξενοδοχεία του λιμανιού, Δον Ζουάν ασυγκράτητος. Εκείνη βρίσκεται σε κρίση με τον άντρα της: «Μια νύχτα ξύπνησε αλαφιασμένη από μια φασματική παρουσία, ο σύζυγός της την κοιτούσε μέσα στο σκοτάδι με κάτι μάτια που της φάνηκαν γεμάτα μίσος. Τέτοιο σύγκρυο είχε να νιώσει από πολύ νέα, όταν έβλεπε τον Φλορεντίνο Αρίσα στα πόδια του κρεβατιού, μονάχα που το δικό του όραμα δεν ήταν μίσους αλλά έρωτα». Φεύγει και αράζει, χοντρή και γερασμένη, στην εξαδέλφη της για δύο χρόνια. Ώσπου ένα βράδυ σε έναν κινηματογράφο, ο Φλορεντίνο Αρίσα αισθάνεται πίσω του μια οικεία φωνή και μυρωδιά. Με το θάνατο του γιατρού Ουρμπίνο φουντώνουν οι ελπίδες του. Δυο βδομάδες μετά, έφτασε το γράμμα που περίμενε για περισσότερο από μισό αιώνα. Στην πρώτη επέτειο του θανάτου του Χουβενάλ Ουρμπίνο πήγε στο μνημόσυνο και αυτή τον αποδέχεται στο σπίτι της. Στο μεταξύ ένα δημοσίευμα, που ξεσκεπάζει τον πατέρα της Φερμίνα, αναφέρει παράνομες συναλλαγές του και μια αγοροπωλησία όπλων με ενδιάμεσο τον Πολωνό ναυτικό… Τζόζεφ Κόνραντ! Η πιεσμένη και θυμωμένη Φερμίνα αναπτερώνεται όταν ο Φλορεντίνο της προτείνει ένα ταξίδι στο ποτάμι με ένα από τα δικά του πλοία. Έτσι το 1824 το ποταμόπλοιο Πίστη διασχίζει τον ποταμό Μαγδαλένα και η Φερμίνα εγκαθίσταται στην προεδρική καμπίνα κυρά κι αφέντρα. Ακόμη και εκεί μέσα τον απέφευγε και το ταξίδι δεν είναι τόσο παραδεισένιο όσο εκείνος το είχε περιγράψει: Αγριεύει, ασχημαίνει, πτώματα πλέουν, θύματα επιδημίας ή πολιτικοί αντιφρονούντες; Στο ταξίδι της επιστροφής εκείνη δεν ήθελε να την δει κανείς. Για να ταξιδέψει ένα καράβι χωρίς επιβάτες και φορτίο θα έπρεπε να κηρυχθεί σε καραντίνα. Ο Φλορεντίνο έδωσε γραπτή διαταγή κι έτσι η Καινούργια Πίστη σαλπάρει με την κίτρινη σημαία της χολέρας να κυματίζει στο μεγάλο κατάρτι. «Και ως πότε νομίζετε πως μπορούμε να συνεχίσουμε αυτό το διαολεμένο πηγαινέλα;» τον ρώτησε.

Ο Φλορεντίνο Αρίσα είχε έτοιμη την απάντηση εδώ και πενήντα τρία χρόνια, επτά μήνες και έντεκα μέρες με τις νύχτες τους. «Όλη μας τη ζωή», είπε.

Λογοτεχνία που δεν είναι στρωτή ρεαλιστική ιστορία

«Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας» ξεχωρίζει από την τρέλα όχι μόνον των ηρώων του αλλά και της γραφής του. Εδώ κυριαρχεί ο σαρκασμός, μια κωμικοτραγική ανατρεπτική ατμόσφαιρα με έντονα σουρεαλιστικά στοιχεία και λιγότερες δόσεις μαγικού ρεαλισμού, που κακώς αποδιδόταν για χρόνια ως χαρακτηριστικό της λογοτεχνίας της Λατινικής Αμερικής.
Ο Γκαρσία Μάρκες νοιάζεται για τις τύχες των απλών ανθρώπων, την κοινωνία, τις βιβλικές επιδημίες, τις εμφύλιες συγκρούσεις. Στις ιστορίες του συνυπάρχουν όλοι οι άνθρωποι, κατηγορούνται οι δικτάτορες, αναδεικνύεται η φτώχεια, τα όνειρα και οι αγώνες των φτωχών ανθρώπων. Ο συγγραφέας, στην απονομή του βραβείου Νόμπελ το 1982, μίλησε για τη μοναξιά της Λατινικής Αμερικής και ζήτησε από τα ανεπτυγμένα κράτη να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία σε αυτούς τους λαούς που αγωνίζονται για την πολιτική τους αυτονομία. Γεννημένος το 1928 στην Αρακατάκα, σε ένα μικρό χωριό στις βόρειες ακτές της Κολομβίας, μια μέρα η ζωή του άλλαξε όταν διάβασε τη Μεταμόρφωση του Κάφκα. Με αυτό το κείμενο αντιλήφθηκε ότι η λογοτεχνία δεν είναι μια απλή στρωτή ρεαλιστική ιστορία. Πάντως το αγαπημένο του κείμενο ήταν ο Οιδίπους του Σοφοκλή. Ο Φόκνερ και ο Σοφοκλής θα γίνονταν οι δύο μεγάλες του επιρροές για τα επόμενα χρόνια. Το βιβλίο «Εκατό χρόνια μοναξιάς» εκδόθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1967 και τα πρώτα τρία χρόνια πούλησε 500.000 αντίτυπα, ενώ μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες. Ήταν 39 ετών. Στο μεταξύ, με τα χρόνια, ο Μάρκες άρχισε να αποκτάει ένα εντονότερο πολιτικό προφίλ και να αναμειγνύεται σε υποθέσεις που αφορούσαν τα κράτη της Νοτίου Αμερικής βοηθώντας οικονομικά τις αριστερές δυνάμεις όπου χρειαζόταν. Η Κολομβία αναγκάστηκε να αποδεχθεί το διάσημο παιδί της μετά το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο Γκάμπο αποτέλεσε ένα σύμβολο εθνικής περηφάνιας πια.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μάρκες έγραψε τη βιογραφία του. Ο τόμος «Ζω για να τη διηγούμαι» κυκλοφόρησε το 2001 και ήταν το πιο γρήγορο σε πωλήσεις βιβλίο στον ισπανόφωνο κόσμο. Συνέχισε με το «Οι πουτάνες της ζωής μου». Πέθανε από καρκίνο το 2014 σε ηλικία 87 ετών.

 Θεόδωρος Γρηγοριάδης