Μετάφραση: Γιώτα Αρβανίτη, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2025
Απέναντι στη βία του πουριτανισμού
—
Γράφει ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης
Η πόρτα της φυλακής ανοίγει και μια γυναίκα προβάλλει στην μπροστινή αλάνα, ένα καλοκαιρινό πρωινό, «που αρχίζει η ιστορία μας». Η γυναίκα αυτή, στιγματισμένη από το αμάρτημα της μοιχείας, είναι η Έστερ Πριν που έχει καταδικαστεί σε δημόσια διαπόμπευση. Της έχει επιβληθεί να φοράει ένα άλικο «Α», ραμμένο στο στήθος της, σύμβολο της μοιχείας (Adultery).
Η Έστερ θα παραμείνει τρεις ώρες πάνω στο ικρίωμα και από κάτω οι πουριτανοί συμπολίτες της θα τη διαπομπεύουν. Η ίδια είχε ράψει τη φορεσιά της, πρώτη τεχνίτρια στο βελόνι, και είχε κεντήσει το κατακόκκινο σύμβολο που θα το φοράει για όλη την υπόλοιπη ζωή της. Η Έστερ κρατάει και ένα βρέφος στην αγκαλιά της, την Περλ, το προστατεύει από την αγριότητα του πλήθους. Είχε έρθει από το χωριό της, στην παλιά Αγγλία, σε αυτή την πουριτανική αποικία, και ενδιάμεσα έζησε στο Άμστερνταμ με τον Εγγλέζο σύζυγό της που την είχε στείλει λίγο νωρίτερα στον απέναντι κόσμο; Ωστόσο, παρά τον διασυρμό της, εκείνη θα αρνηθεί πεισματικά να αποκαλύψει το όνομα του πατέρα του παιδιού της, κάτι που εξοργίζει τις αρχές του τόπου και τη δημόσια γνώμη, προκαλώντας όμως και έναν ανομολόγητο θαυμασμό.
Η πουριτανική κοινωνία του 17ου αιώνα
Η ιστορία διαδραματίζεται στη σκληροπυρηνική, πουριτανική, Βοστώνη του 17ου αιώνα. Στο μεταξύ στην πόλη επιστρέφει ο εξαφανισμένος της σύζυγος, ο Ρότζερ Τσίλινγκγουορθ, ο οποίος, μεταμφιεσμένος σε γιατρό, εφαρμόζει ένα σατανικό σχέδιο εκδίκησης του εραστή της Έστερ, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον σεβαστό και χαρισματικό ιερέα, Άρθουρ Ντίμσντεϊλ που υποφέρει φρικτά από ενοχές και καταρρέει σωματικά έχοντας ως θεράποντα ιατρό τον νεοφερμένο Τσίλινγκγουορθ…
Η Έστερ, μετά την περίοδο του περιορισμού της, επανέρχεται στην κοινωνία, αλλά παραμένει απόμακρη, συμβάλλει όμως με τον τρόπο της, ως ξακουστή κεντήτρια. Γίνεται μια αξιαγάπητη, δοτική γυναίκα, αδελφή του Ελέους, κατά βάθος εξοστρακισμένη στη συνείδηση του σκοτεινιασμένου πλήθους. Η παρουσία της θα αποτελέσει το σύμβολο μιας διαφορετικής πορείας, μιας ξεχωριστής συνύπαρξης μαζί τους άλλους αλλά και χωρίς αυτούς. Το γράμμα της είναι το διαβατήριο για μέρη όπου καμιά άλλη γυναίκα δεν είχε τολμήσει να περπατήσει.
Η περίοδος της αμφισβήτησης
Το έργο γράφτηκε μέσα σε μια ιδιαίτερα εύφορη λογοτεχνικά εποχή. Τη δεκαετία 1850-1855 είχαν δημοσιευτεί εξαιρετικά έργα όπως το Μόμπι Ντικ, του Χέρμαν Μέλβιλ, το Γουόλντεν, του Χένρι Ντέιβιντ Θόρω, τα Φύλλα χλόης, του Γουόλτ Γουίτμαν. Το Άλικο γράμμα [The Scarlet Letter] εκδόθηκε το 1850. Ο Ναθάνιελ Χόθορν γεννήθηκε το 1804 στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης, εκεί που έμεναν οι πρόγονοί του, πολλές γενιές πριν. Ένας από αυτούς ήταν δικαστής στις διαβόητες δίκες μαγισσών του Σάλεμ τον 17ο αιώνα που για τον Χόθορν αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά του, Το σπίτι με τα επτά αετώματα.
Ο Χόθορν ξεκίνησε γράφοντας δύο συλλογές διηγημάτων που εκτιμήθηκαν από το κοινό και τους κριτικούς. Διορίστηκε επόπτης στο λιμάνι του Σάλεμ το 1846. Τον απέλυσαν τρία χρόνια αργότερα για πολιτικούς λόγους και έτσι ξεκίνησε να γράφει το Άλικο γράμμα, χρησιμοποιώντας την εμπειρία του στο τελωνείο.
Στη μακροσκελή εισαγωγή με τίτλο «Το τελωνείο», περιγράφει τις εμπειρίες του ως επόπτης του λιμανιού, αλλά και την τοπική παρακμή της κοινωνίας. Το τελωνείο συμβολίζει το ανερχόμενο εμπορικό έθνος που παραμερίζει την επαναστατική Αμερική. Όμως κι αυτός βρίσκεται σε «παρακμή» σε σχέση με τις πουριτανικές αξίες και παραδόσεις κρατώντας πάντως κάποιες αποστάσεις. Μια μέρα ανακαλύπτει ανάμεσα στα σκουπίδια ένα μικρό πακέτο που έκρυβε έναν θησαυρό. Τα έγγραφα ενός παλιότερου επόπτη και ανάμεσά τους ένα άλικο γράμμα, ένα κουρελιασμένο κομμάτι ύφασμα, κεντημένο με χρυσοκλωστή. Άραγε ποιο να ήταν το νόημά του και ο μυστικιστικός του συμβολισμός; Ακουμπάει το ύφασμα πάνω στο δέρμα του και νιώθει να καίγεται! Είναι το σύμβολο της αμαρτίας που βαραίνει δύο αιώνες πουριτανικής κοσμοθεωρίας στην Αμερική και τώρα πια, στην εποχή του, διακόσια χρόνια μετά, έχει αρχίσει να καταρρέει; Ξεκινάει να μεταπλάθει την ιστορία βάζοντας πολύ περισσότερα φανταστικά στοιχεία.
Αυτός ο συμβολισμός είναι χαρακτηριστικό και των έργων του Μέλβιλ, του Γουίτμαν, του Πόε που έγραφαν την ίδια περίοδο[1]. Εμπεριέχει ερμηνεία, αναθεώρηση, τον επερχόμενο μοντερνισμό. Γενικότερα ο αιώνας του Χόθορν είναι μια περίοδος αμφισβήτησης. Ήδη ο Ραλφ Γουόλντο Έμερσον και ο Ντέιβιντ Χένρι Θόρω εξέφραζαν «την ακλόνητη πίστη τους στη θεμελιακή σημασία του ατόμου και στις δυνατότητες της υπέρβασης του εαυτού», αλλά και την «πολιτική τους ανυπακοή». Σε μια ανδροκρατούμενη λογοτεχνία όπου κυριαρχούν οι ανδρικοί χαρακτήρες, η Έστερ Πριν είναι η πρώτη γυναικεία ηρωίδα σε αμερικάνικο μυθιστόρημα που οδηγεί σε μια νέα κατεύθυνση την αμερικανική λογοτεχνία στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και πάνω της θα βασιστούν οι γυναικείοι χαρακτήρες πολλών άλλων συγγραφέων, ειδικά του Χένρι Τζέιμς. Αλλά και για τον ίδιο τον Χόθορν η ηρωίδα του είναι ένα πολύπλοκο άτομο: μια γυναίκα του μόχθου που έζησε στο περιθώριο της κοινωνίας (όπως και η κόρη της η Περλ), μια φεμινίστρια, μια γυναίκα που ανακαλύπτει τον σεξουαλισμό της και που αυτό που της απομένει είναι να βγει στην αγορά και να δείξει το άλικο της γράμμα.
Διαχρονική απήχηση
Ο Ναθάνιελ Χόθορν είναι ο μόνος μεγάλος συγγραφέας που έχαιρε διαρκώς εκτίμησης. Ποτέ δεν υπέπεσε σε δυσμένεια κριτικών και κοινού. Η κληρονομιά του στους μετέπειτα συγγραφείς είναι τεράστια. Στον εικοστό αιώνα άσκησε μεγάλη επιρροή στους μοντερνιστές όπως ο Χένρι Τζέιμς, ο Τ. Σ. Έλιοτ και ο Γουίλιαμ Φώκνερ. Ο Χένρι Τζέιμς έγραψε μια βιογραφία του Χόθορν τονίζοντας ότι είναι ο καλύτερος συγγραφέας που έχει βγάλει ποτέ η Αμερική. Ο Μέλβιλ ήταν περισσότερο από όλους δεμένος με τον Χόθορν αφού του αναγνώριζε μια συγγένεια ψυχής, ειδικά στη σκοτεινή του πλευρά και μάλιστα του αφιέρωσε ένα αποθεωτικό βιβλίο.
Η διαχρονική απήχηση του έργου αγγίζει νευραλγικά σημεία της ανθρώπινης εμπειρίας αφού παραπέμπει, περισσότερο από ποτέ, σε σημερινά φαινόμενα δημόσιας διαπόμπευσης, ειδικά στην τραμπική Αμερική, αλλά και αλλού στον κόσμο όπου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κακοποιούν ανθρώπους και συνειδήσεις με τα άλικα emoji. Όμως η Έστερ Πριν δεν είναι απλώς ένα θύμα. Η ιστορία της ενώνεται με τους σύγχρονους αγώνες για τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα. Το άλικο «Α» στο τέλος έχει αλλάξει νόημα, δεν σηματοδοτεί την Αμαρτία, αλλά την προσωπική Ανεξαρτησία και Αξιοπρέπεια.
Σημείωση:
1. Οι αναφορές αντλήθηκαν από το βιβλίο των Paul Levine και Ντόρας Τσιμπούκη Αμερικανικές ταυτότητες. Η λογοτεχνική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών 1603-2000, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη (2002).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου