Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου, εκδόσεις Πόλις, 2025
Γράφει ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης
Στο τελευταίο βιβλίο του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν ο αφηγητής και βασικός χαρακτήρας, ο Τζεντ Τιούκσμπερι, αποφασίζει να μιλήσει για όσα τον ταλάνισαν ή καθόρισαν την ύπαρξή του. Για τις ρίζες του, τους γονείς του, την πορεία του από τον ταπεινό Νότο σε μια αναγνωρισμένη ακαδημαϊκή καριέρα, για τους έρωτες και τις γυναίκες και την τελική συμφιλίωση με τον αληθινό του εαυτό.
Η αφήγηση του παρόντος, στο γραφείο του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, καλύπτει το διάστημα δεκαοκτώ μηνών. Όμως η εμβάθυνση στο παρελθόν, αποσπασματική και επιλεκτική, διανύει μερικές δεκαετίες φτάνοντας πίσω στην παιδική του ηλικία, στο Ντάγκτον της Αλαμπάμα, ένα ταπεινό μέρος του Νότου.
Γράφοντας ο Τζεντ αναθεωρεί, διορθώνει ή μήπως αυτολογοκρίνεται; Κάθε πρωτοπρόσωπος αφηγητής μήπως δεν είναι ένας αφερέγγυος χαρακτήρας;
Από τις παλαιότερες φάσεις της ζωής του Τζεντ Τιούκσμπερι αναδύονται τα βασικά πρόσωπα και συμβάντα της πορείας του πάντα σε συνάρτηση με τον χώρο όπου διαδραματίστηκαν. «Οι τόποι», λέει κάπου, «είναι όλοι ίδιοι»,αλλού: «Ηταν ωραίο όμως να ξέρεις ότι υπήρχε κάπου ένας τόπος να επιστρέφεις», ενώ κάπου αλλού: «Τόπος για μένα δεν υπήρχε». Ωστόσο ο τόπος καταγωγής του, ο Νότος, ανακαλείται διαρκώς και το φευγιό του, το ξεκόλλημα, το όφειλε στη μάνα του, μια ξεχωριστή, λαϊκή, γυναίκα που ο αφηγητής τη ζωντανεύει μέσα από τις αναμνήσεις και τα γράμματά της αφού, από την αναχώρησή του και μετά, δεν πρόλαβε να την ξαναδεί αλλά ούτε κι εκείνη ήθελε να την προλάβει ο γιος της γριά. Εκείνη τον χτύπησε με το παπούτσι στη μύτη και τον σημάδεψε παντοτινά, τον ξαπόστειλε από τον τόπο του που εκείνη έβρισκε αφόρητο αναγκαζόμενη να δουλεύει σε ένα εργοστάσιο κονσερβοποιίας και να ανέχεται τον μέθυσο άντρα της. Εκείνη του έδειξε τον δρόμο, προτρέποντάς τον να παρατήσει τη φιλενάδα του Ροζέλ, μια όμορφη, ερωτική, κοπέλα, με την οποία αυτός θα συναντηθεί σε διαφορετικά μέρη αναζωπυρώνοντας το σαρκικό πάθος τους.
Το σύμπλεγμα του ευνουχισμού
Το μυθιστόρημα ξεκινάει με τον θάνατο του πατέρα του που ουρεί πάνω στο άλογο, κρατώντας τον τεράστιο φαλλό του, μια σκηνή – κλειδί στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του Τζεντ. Χρόνια μετά, στον ακαδημαϊκό περίγυρο του Σικάγου, θα αφηγείται την ιστορία του πατέρα πάνω στο άλογο («πώς τα τίναξε ο ντάντης μου»), προσπαθώντας να αποτινάξει την εικόνα του φαλλού, όπως και η μάνα του που πέταξε μέσα στο ρέμα το βαρύ σπαθί του συζύγου της, ακόμη ένα φαλλικό σύμβολο. Όμως και ο Τζεντ θα υπερτονίζει το δικό του «εξόγκωμα», ανάμεσα στα σκέλια, περιγράφοντας τις «διογκώσεις» και τις στύσεις του. Πώς αλλιώς; Έχουμε να κάνουμε με έναν αρσενικό απέναντι στο σύμπλεγμα του ευνουχισμού, με πολλές μάχες και αρκετές ήττες (σχεδόν πάντοτε εις βάρος των γυναικών).
Πόλεμος και θάνατος
Γραμμένο τη δεκαετία του ’70, το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1977, ενώ συνεχιζόταν ο Ψυχρός Πόλεμος και δεν είχε καταλαγιάσει ο απόηχος του πολέμου του Βιετνάμ. Στη χώρα, μετά τη νίκη στον πόλεμο, κυριαρχούσε μια «δολοφονική αθωότητα». Οι πολεμικές μνήμες του Τζεντ ανάγονταν στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όταν πολέμησε ενάντια στους Γερμανούς, στο πλευρό των αντιστασιακών Ιταλών στα Απένινα· μερικές βίαιες σκηνές με τον ίδιο να εξοντώνει σαδιστικά έναν Γερμανό αξιωματικό, τον τρομάζουν ακόμη, εκείνη η βαθιά ανάγκη για φόνο.
Η ιταλική θητεία αντιπαραβάλλεται με τις σπουδές του στη λατινική φιλολογία αφού θα εκπονήσει μια σημαντική εργασία για τον Δάντη και την ιδέα ότι (κατά τον Δάντη) ο θάνατος ορίζει το νόημα της ζωής· ωστόσο, τελειώνοντας «το δοκίμιο του θανάτου» θα αισθανθεί ότι είναι η καταδίκη του σε θάνατο. Ο Τζεντ Τιούκσμπερι είναι ένας διανοούμενος που διαρκώς θεωρητικοποιεί τις σκέψεις του. Αποδέχεται τη «μοναξιά του Νότιου», ξεσπά άγρια πάνω σε κρίσεις θυμού, αυτοδαγκώνεται(!). «Δεν ξέρεις τι είσαι, Τζεντ», του φωνάζει η Ροζέλ που επανέρχεται κατά καιρούς στο προσκήνιο και στο κρεβάτι του, άλλοτε παντρεμένη και άλλοτε ως χήρα η οποία έχασε -κάτω από ύποπτες συνθήκες- τον σύζυγό της.
Ωστόσο ο Τζεντ, όπως τον συμβούλεψε η μάνα του, δεν θα την ακολουθήσει. Θα παντρευτεί δύο φορές, η πρώτη του σύζυγος, η ακαδημαϊκός Άγκνες, θα πεθάνει από καρκίνο, ενώ με τη δεύτερη, την Ντοφίν, θα αποκτήσουν ένα γιο. Η Ντοφίν θα τον χωρίσει, φωνάζοντας ότι κανείς τελικά δεν μπορεί να τον αντέξει. Κι εκείνος θα περάσει και πάλι σε φάση απομόνωσης και ενδοσκόπησης έχοντας μοναδικό φίλο έναν Πολωνό Εβραίο που κατέφυγε στην Αμερική· μοιράζονται τη μοναχικότητά τους, ανοίγονται σε συζητήσεις για «ένα κόσμο χωρίς πατρίδα», κάνουν σκέψεις για τους «πρώτους σπασμούς της νεωτερικότητας».
Ανάμεσα στο παραδοσιακό και το μοντέρνο
Μολονότι το μυθιστόρημα «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά»[1] θεωρείται το αριστούργημα του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, το συγκεκριμένο και τελευταίο του, είναι εξίσου σημαντικό. Εδώ ο συγγραφέας, εν μέρει αυτοβιογραφούμενος (γιατί παραδέχεται ότι του άρεσε να επιστρέφει στο σπίτι του στο Νότο)[2], αναδεικνύει εσωτερική σοφία, βγαλμένη από τη μελέτη των κειμένων και τις εμπειρίες της ζωής, δεν βιάζεται να ολοκληρώσει και να λειάνει την ιστορία του, ρίχνει τις άγκυρες στον μοντερνισμό και ανακατεύει την τράπουλα όπως σε εκείνες τις ευρηματικές περιγραφές με τα τραπουλόχαρτα (σελ. 283).
Καταξιωμένος λογοτεχνικά πεζογράφος, μέγιστος ποιητής κατά τον Χάρολντ Μπλουμ, με πολλές βραβεύσεις, πνευματικά ταξίδια και σπουδαίες λογοτεχνικές επαφές στην εποχή του, αφήνει σαν διαθήκη ένα μυθιστόρημα πάνω στη μνήμη, τις ρίζες, τον τόπο και τον εκτοπισμό, την προσωπική ολοκλήρωση, τις κοινωνικές προεκτάσεις της αρσενικότητας. Γράφει: «Τώρα είχα το ελεύθερο να είμαι αποκλειστικά αυτό που ήμουνα τη στιγμή που ήμουν». Και: «Μετεωριζόμουν σε μια νέα διάσταση της ύπαρξης». Ωστόσο ομολογεί για «την αίσθηση της ευτυχίας ότι δεν υπήρξε παρελθόν».
Τελικά το μυθιστόρημα «Ένας τόπος για να επιστρέφεις» μετεωρίζεται ανάμεσα στο παραδοσιακό και το μοντέρνο, χτίζοντας γέφυρες για όσα σημαντικά αμερικανικά μυθιστορήματα θα επακολουθήσουν. Ένα βιβλίο για να επιστρέφεις εντοπίζοντας κάθε φορά κάτι διαφορετικό. Η σχολαστική μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου αποδίδει το κείμενο στο ύψος του πρωτότυπου και οι εκδόσεις Πόλις μάς παραδίδουν, μαζί με τον Αγριότοπο[3], μια σημαντική τριλογία ενός κλασικού συγγραφέα που θα έπρεπε να ξαναδιαβαστεί περισσότερο από ποτέ.
Σημειώσεις:
1. epohi.gr/articles/to-klasiko-mythistorhma-gia-proth-fora-sta-ellhnika
2. www.thestacksreader.com/robert-penn-warren-finds-his-place-to-come-to
3. www.oanagnostis.gr/eleytheroi-alla-ochi-isoi-toy-thanasi-mina
Η Εποχή των βιβλίων, 7/09/2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου