μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου, εκδόσεις Πόλις, 2020
Η κυκλοφορία στα ελληνικά του μυθιστορήματος του ποιητή, μυθιστοριογράφου και δοκιμιογράφου, Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν (1905-1989) αποτελεί ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός για τη χώρα μας και γνωρίζει ήδη μεγάλη επιτυχία.
Μετά την εκλογή του Τραμπ ορισμένα μυθιστορήματα, που μιλούσαν για τη διαφθορά και τον παραλογισμό της εξουσίας, επέστρεψαν δυναμικά όπως του Σίνκλερ Λιούις, του Τζορτζ Όργουελ, του Χέρμαν Μέλβιλ, του Φίλιπ Ροθ. Απ’ όλα όμως πιο ταιριαστό είναι το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, βραβευμένο με το Πούλιτζερ μυθιστορήματος το 1947. Άλλωστε, η δύναμη της κλασικής λογοτεχνίας έγκειται στην επαναφορά της ανάλογα με την εποχή χωρίς να χάνεται η ουσία της. Ωστόσο, το μυθιστόρημα, τα τελευταία χρόνια, δεν συμπεριλαμβανόταν σε λογοτεχνικές ανθολογίες στην Αμερική ούτε στον κατάλογο της Library of America, ενώ μια πρόσφατη «αποκαταστημένη» έκδοση της πρώτης γραφής του μυθιστορήματος ανάγκασε την Τζόις Κάρολ Όουτς να κράζει ότι πρόκειται για μια ανήθικη πράξη.
Η δεύτερη κινηματογραφική του μεταφορά στη μεγάλη οθόνη, το 2006, με πρωταγωνιστές το Σον Πεν και την Κέιτ Γουίνσλετ σε σκηνοθεσία Στίβεν Ζέλιαν, δεν κρίθηκε ικανοποιητική και το ξανάριξε στα τάρταρα. Αντίθετα με την πρώτη του μεταφορά, το 1949, βραβευμένη με Όσκαρ, σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Ρόσεν. Στο μεταξύ το μυθιστόρημα δεν υπήρχε καν στην ύλη των σχολείων, ενώ κάποιοι πανεπιστημιακοί άρχισαν να ξεψαχνίζουν το έργο του Γουόρεν με τα φίλτρα της πολιτικής ορθότητας. Δεν τους ξέφυγε ολόκληρη η ομάδα των συγγραφέων του Νότου στην οποία συμμετείχε και ο Γουόρεν, οι «Fugitives» και οι «Agrarians», που είχαν βάση το Πανεπιστήμιο Βάντερμπιλτ και εξέδιδαν το περιοδικό «The Southern Review».
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια μελέτες και άρθρα αναδεικνύουν το ποιητικό και μυθοπλαστικό έργο του συγγραφέα. Όπως είχε γράψει, το 1952, ο κριτικός και ποιητής Άλαν Τέιτ, του κύκλου των «Fugitives», o Πεν Γουόρεν είναι αναντίρρητα ο σημαντικότερος «άνθρωπος των γραμμάτων» της Αμερικής, αυτός που νοιάζεται για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Επιρροές και στερεοτυπικοί χαρακτήρες
Ο κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος, ο Γουίλι Σταρκ, είναι βασισμένος εν μέρει στον κυβερνήτη της Λουιζιάνα, Χιούι Π. Λονγκ (1893-1935), δημαγωγό και έναν από τους πρώτους αληθινά δικτάτορες της Αμερικής, όπως χαρακτηρίστηκε. Στο εισαγωγικό του δοκίμιο ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, με αφορμή την τριακοστή πέμπτη επέτειο του βιβλίου του το 1953, γράφει ότι ο Γουίλι, στην πρώτη έμμετρη εκδοχή, ήταν ένας «πολιτικός δικτάτορας» ονόματι Τάλος. Άλλες επιρροές, εκτός από τον Χιου Λονγκ, αποτέλεσαν τα έργα του Σέξπιρ, που δίδασκε, αλλά και ο Μουσολίνι. Ο Γουόρεν ενδιαφερόταν για τη θεωρία του «μεγάλου αντρός», πώς διαμορφώνεται από τις ιστορικές συνθήκες και μετασχηματίζεται σε «μεγάλος» όχι μέσα από την προσωπική του δύναμη αλλά από την αδυναμία των άλλων και μιας κοινωνίας χωρίς στόχους.
Ωστόσο, ο Γουίλι Σταρκ, τη δεκαετία του ’30, είναι πιο πολύπλοκος, ένας πολιτικός που ξεκίνησε με ιδεαλιστικά κίνητρα αλλά και με ακόρεστη δίψα για την εξουσία. Όπλα του, ώσπου να καταστεί κυβερνήτης της πολιτείας του, είναι κάθε είδους απειλές, δωροδοκίες και εκβιασμοί. Κι αυτά στο όνομα της βοήθειας και της αναβάθμισης της ζωής των φτωχών και ανέλπιδων πολιτών. Ο Γουίλι βρίσκει ευκαιρίες για να ανελιχθεί, αναζητά συμπαραστάτες, χρηματοδότες και βοηθούς και, ανάμεσά τους, τον Τζακ Μπάρντεν, έναν άνεργο δημοσιογράφο που αφοσιώνεται στο «αφεντικό» με καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας.
Ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν γράφει μια ιστορία, μια jacobean farce όπως την αποκαλεί ο κριτικός του Δυτικού Κανόνα Χάρολντ Μπλουμ, με στοιχεία θρίλερ, σαν τις ιστορίες με ντετέκτιβ και γκάγκστερ, διανθισμένη όμως με μια εσωτερική ποιητικότητα που αντανακλάται στις σκέψεις και στις περιγραφές του Τζακ. Την ιστορία του Γουίλι αφηγείται ο Τζακ και παράλληλα την προσωπική του ιστορία, μια ενδοσκοπική βουτιά στα άδυτα της ψυχής του. Μάλιστα, ο αδίστακτος και διεφθαρμένος Γουίλι παραμένει στερεοτυπικά αναγνωρίσιμος, ενώ ο Τζακ, με το αινιγματικό του παρελθόν, την ταύτιση και την απόρριψη του «αφεντικού», την αποκάλυψη και την –εν αγνοία του– εξόντωση του αληθινού του πατέρα, καθίσταται ο πιο ενδιαφέρον ήρωας του μυθιστορήματος, βγαλμένος από υλικό αρχαίας και σεξπιρικής τραγωδίας ενώ, στο βάθος, κυριαρχεί ο φοκνερικός Νότος.
Επικότητα και εσωτερικότητα
Ο υποψιασμένος αναγνώστης θα ανακαλέσει επίσης πολλά έργα του Τζόζεφ Κόνραντ. Άλλωστε, το δίδυμο του αφηγητή Μάρλοου και Κουρτζ στην Καρδιά του σκότους έχει πολλά κοινά με το δίδυμο Γουίλι και Τζακ, μόνον που ο «τρόμος» στο τέλος του Κουρτζ είναι το τρέμουλο στις δημαγωγικές κραυγές του Γουίλι. Τα λόγια του, πεθαίνοντας, ότι τελικά «θα μπορούσαν όλα να ’ναι αλλιώς», αποτελούν μια πικρή διαπίστωση στην ελάχιστη πίστωση που του δόθηκε στη ματαιοδοξία του. Βεβαίως, πολλά θα μπορούσαν να είχαν αλλάξει στην κοινωνία αν δεν χρησιμοποιούνταν ανέντιμες μέθοδοι για την επίτευξή τους, αλλά και αν ο ίδιος δεν είχε διορίσει στο πλευρό του έναν δικό του Βρούτο.
Επειδή το μυθιστόρημα μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά δεν θα δώσουμε λεπτομέρειες της πλοκής ώστε να το απολαύσει ο αναγνώστης αφού βρει και το κατάλληλο κάθισμα ή αναλόγιο για τον επιβλητικό όγκο των 550 σελίδων. Θα αποζημιωθεί, άλλωστε, θα θαυμάσει την επικότητα και την εσωτερικότητα μιας μεγάλης δημιουργίας, τη λεπτεπίλεπτη καταγραφή κάθε βασικού ή δευτερεύοντος χαρακτήρα. Στη ροή της ιστορίας του Γουίλι, που αφηγείται ο Τζακ, παρεμβάλλονται δύο συναρπαστικά κεφάλαια, το τέταρτο και το έβδομο, που αφορούν το δικό ταξίδι στο χώρο και χρόνο, ειδικά τον χρόνο, μια έννοια που ανακαλείται μέσα από την φιλοσοφική της διάσταση. Κι εκεί ο Τζακ, στα χέρια του στοχαστή και μυθοπλάστη Γουόρεν, με την περίτεχνη γλώσσα και τις περιγραφές να απογειώνονται, μέσα από συμβολισμούς, epiphanies και αποκαλυπτικές ενοράσεις, αντιλαμβάνεται τη ζωή και τον έρωτα, τα λάθη και τις ατολμίες του.
Φιλοσοφικό και πολιτικό μυθιστόρημα το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» (ο τίτλος προέκυψε από ένα παιδικό τραγούδι) επηρέασε συγγραφείς μέχρι τον Ζαν Πατρίκ Μανσέτ, ενώ στο μυαλό σου έρχονται πολλά φιλμ νουάρ και –προσωπικά– το αξεπέραστο «Τσάιναταουν» του Πολάνσκι. Η μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδη ισορροπεί πετυχημένα ανάμεσα στο ποιητικό και ρεαλιστικό στοιχείο της αφήγησης, στις κοφτές φράσεις και τις δαιδαλώδεις παραγράφους.
Το μυθιστόρημα «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» διαβάζεται σαν μια μεγάλη περιπέτεια της ανθρώπινης φύσης, καταβύθιση και αναγέννηση στο καλό και στο κακό. Ένα κλασικό μυθιστόρημα, μια πρωτόγνωρη αναγνωστική εμπειρία που δεν θέλεις να την στερηθείς καιρό μετά.
Θεόδωρος Γρηγοριάδης (c) Απρίλιος 2021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου