Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»

Βρασίδας Καραλής «Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ»

 μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Lifo Books, 2023

 Γράφει ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης

Ένα σπαρακτικό γράμμα στον αγαπημένο του σύντροφο Ρόμπερτ, που έζησαν μαζί τριάντα χρόνια και έφυγε από λευχαιμία, έγραψε ο Βρασίδας Καραλής. Μέσα στις εκατόν είκοσι σελίδες, αναδεικνύει τον άνθρωπο που έδωσε νόημα στη ζωή του και περιγράφει τις πιο σημαντικές στιγμές της κοινής τους ζωής. Όμως δεν πρόκειται για ένα απλό γράμμα. «Τούτο το γράμμα είναι ένας ύμνος λύτρωσης, επιστολή πολλών δακρύων, θρηνωδία κατευνασμού του πανικού της θνητότητας».

Με στοχαστικό λόγο, με αναφορές σε ποιητές, συγγραφείς, φιλοσόφους και εκκλησιαστικά κείμενα, ο Καραλής απευθύνεται στον άνθρωπο που έχασε και το τεράστιο κενό που άφησε πίσω του. «Ακόμα βλέπω τα αποτυπώματα των δακτύλων σου στα ασημικά και στα κρύσταλλα». Άνθρωπος της τέχνης, ο Ρόμπερτ Τζόζεφ Μήντερ έπαιζε βιόλα και δίδασκε μουσική. Γνωρίστηκαν τυχαία σε ένα κονσέρτο. Η συμβίωσή τους, δυο εύφοροι συναισθηματικά και πνευματικά άνθρωποι, κύλησε αρμονικά. Ο προπάππους και η προγιαγιά του Ρόμπερτ εκτοπίστηκαν στην Αυστραλία το 1834 για μια ασήμαντη κλοπή, ένα καρβέλι ψωμί. Κατάγονταν από την Σκωτία, ήταν καθολικοί και επιβίωσαν σε ένα αρνητικό, προτεσταντικό, περιβάλλον.

Ο Καραλής, καθηγητής Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σίντνεϊ, μελετά και διδάσκει ελληνικά γράμματα, τον Χάιντεγκερ, την Χάνα Άρεντ, τον Κορνήλιο Καστοριάδη ενώ έχει γράψει βιβλία για τον ελληνικό κινηματογράφο[1] και τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο. Ωστόσο, στον Αποχαιρετισμό στον Ρόμπερτ ελάχιστα μαθαίνουμε, από τα συμφραζόμενα, για τη ζωή και την πορεία του άλλου μετανάστη, του «Βρας», που γεννήθηκε στην Κρέστενα και σίγουρα θα είχε ενδιαφέρον. Ο Καραλής επικεντρώνεται στον Ρόμπερτ, στην ψυχή και στο πνεύμα του, μιας και το σώμα του δεν υπάρχει πια. Τις στιγμές που τον κρατάει στην αγκαλιά του στο νοσοκομείο σαν μια απεικόνιση της Πιετά ή στην τελετή ταφής, η ανάγνωση γίνεται αβάσταχτη. Ο Ρόμπερτ ήταν Αχιλλέας και Άμλετ μαζί, ήταν ο Στωικός, ο ομηρικός, η σχέση τους «η δική τους Τροία». Με αναφορές στον Πλάτωνα, τον Νοβάλις, τον Ρίλκε, τον Νερούδα, τον Ζεράρα ντε Νερβάλ και στον Ελ Γκρέκο προβάλλεται το πνευματικό του ολόγραμμα. 

Ο "Αποχαιρετισμός στον Ρόμπερτ" ως κείμενο δεν έχει καθόλου αυτοοικτιρμό, δεν είναι ένα memoir ή μια αυτομυθοπλασία. Η υβριδικότητα του οφείλεται στη μορφή και στο ύφος, που επέλεξε ο Καραλής γράφοντάς το στα αγγλικά, καθώς εκφραζόταν στη γλώσσα της χώρας που τον υποδέχθηκε και όπου έζησαν με τον Ρόμπερτ. Η μετάφραση της Κατερίνας Σχινά αποδίδει εξαιρετικά τη φωνή του συγγραφέα αποκαλύπτοντας την ελληνικότητα και τον ελεγειακό τόνο του αρχικού κειμένου.

Πάνω απ’ όλα στο βιβλίο προβάλλεται η μοναδική τους αγάπη. Όπως γράφει ο Καραλής: «Δεν χρειάστηκε να “εκδηλωθούμε” ή να κυκλοφορήσουμε μανιφέστα για τη σεξουαλικότητά μας. Δεν μετατραπήκαμε σε κοινωνιολογικές κατηγορίες. Δεν μειονοποιήσαμε την ύπαρξή μας...» Η ταύτιση, η κατανόηση καθόριζε τη σχέση, η παράδοση της ύπαρξης του ενός στον άλλον.

Σε ένα σημείο του κειμένου ο Καραλής αναφέρεται στον Πάτρικ Γουάιτ, τον νομπελίστα αυστραλό συγγραφέα που τον έχει μεταφράσει στα ελληνικά και ο οποίος έζησε με τον Μανώλη Λάσκαρη, μια παρόμοια σχέση, δεκαετιών[2]. Καθόλου τυχαία, ο Πάτρικ Γουάιτ έλεγε σε μια επιστολή του ότι η μόνη επιτυχία στη ζωή του ήταν η συνάντησή του με τον Μανώλη Λάσκαρη και όχι το Νόμπελ ή τα βιβλία του. Το ίδιο και με τον Καραλή. Παρά τα βιβλία του και την ακαδημαϊκή του καριέρα αφήνει να εννοηθεί ότι ο Ρόμπερτ ήταν το σημαντικότερο επίτευγμα της ζωής του. «Μόλις συναντηθήκαμε ο χρόνος επιβραδύνθηκε όπως στις ταινίες του Τέρενς Μάλικ». Άλλη μια αναφορά σε έναν αγαπημένο του σκηνοθέτη. Ο Ρόμπερτ Τζόζεφ Μήντερ (1958-2022) μπαίνει στο πάνθεον όλων εκείνων των καλλιτεχνών που διαμόρφωσαν την ψυχική και πνευματική υπόσταση του Βρασίδα Καραλή.

 Σημειώσεις:

1. Βρασίδας Καραλής, Μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου, εκδόσεις Δώμα, 2023

2. Vrasidas Karalis, Recollections of Mr Manoly Lascaris, Brandl & Schlesinger, 2008-

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Η εποχή, στο ένθετο Η εποχή των βιβλίων

Φεβρουάριος 2024