Colm Toibin «Ο μάγος»

Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου, εκδόσεις Ίκαρος, 2023

Γράφει ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης 

Το 1996, στο London Review of Books, o Κολμ Τομπίν δημοσίευσε μια εκτενή κριτική για τρία βιβλία σχετικά με τη ζωή και το έργο του Τόμας Μαν: δύο βιογραφίες και ένα δοκιμιακό. Το 2008, ο τακτικός συνεργάτης του περιοδικού επανήλθε παρουσιάζοντας μια βιογραφία για την Έρικα και τον Κλάους Μαν, τα παιδιά του. Μάλιστα στην πρώτη παρουσίαση τόνιζε ότι υπάρχουν ήδη πολλά βιβλία για τον συγγραφέα που φτάνουν για το υπόλοιπο της ζωής μας.

Ωστόσο ποτέ δεν σταμάτησαν να δημοσιεύονται βιβλία για τον γερμανό νομπελίστα, και μάλιστα ο ίδιος ο Κολμ Τομπίν πρόσθεσε και το δικό του. Με τόσο υλικό που μελέτησε ήταν αναπόφευκτο να εγκύψει στη ζωή και το έργο του Τόμας Μαν. Η επιλογή του δεν ήταν καθόλου τυχαία. Είχε προηγηθεί ένα μυθιστόρημα για τον Χένρι Τζέιμς, τo 2004, «Ο δάσκαλος», όπου απέδωσε μυθιστορηματικά κάποια σημαντικά χρόνια του αμερικανού συγγραφέα.

«The Master», o Χένρι Τζέιμς, «The Magician», ο Τόμας Μαν. Ο δάσκαλος και ο μάγος. Συγγραφείς σπουδαίοι και με ένα κοινό προσωπικό στοιχείο: την καταπιεσμένη τους ομοφυλοφιλία. Για τον Χένρι Τζέιμς τα «αποδεικτικά» στοιχεία είναι πολύ περιορισμένα, όμως για τον Τόμας Μαν υπάρχουν περισσότερες αναφορές στα ημερολόγιά του και από ανθρώπους που τον γνώρισαν. Η επιλογή των δύο συγγραφέων αποτελεί επίσης μια προσωπική επιλογή του Τομπίν αφού και ο ίδιος, ως gay, ανέδειξε μέσα από τα βιβλία και τις μελέτες του θέματα της σύγχρονης gay συμπεριφοράς. 

Στην περίπτωση του Τόμας Μαν, ο Τομπίν, φτιάχνει μια μεγάλη μυθιστορηματική βιογραφία. Σε αντίθεση με τις ογκώδεις αναλυτικές βιογραφίες που ήδη κυκλοφορούν, περιορίζεται στα σημαντικότερα στάδια της ζωής του συγγραφέα, φωτίζοντας δύο αλληλένδετες διαστάσεις: την ερωτική και τη δημιουργική. Πώς ο συγγραφέας διοχετεύει τον καταπιεσμένο ερωτισμό του στους διαφορετικούς μυθιστορηματικούς του χαρακτήρες και καταστάσεις.

Το μυθιστόρημα «Ο μάγος» ξεκινάει από την παιδική ηλικία του Τόμας Μαν, στο Λίμπεκ το 1891, και καταλήγει στο Λος Άντζελες το 1950. Σε δέκα οκτώ κεφάλαια, σε ξεχωριστούς τόπους και χρόνους, αναδιπλώνεται η ζωή του πάντα σε συνάρτηση με τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της εποχής. Ο γάμος του με τη δυναμική Κάτια, τα πρώτα του βήματα στη γραφή, τα έξι του παιδιά, το άγχος του να γίνει αποδεκτός ως συγγραφέας από την οικογένειά του, η τεράστια επιτυχία του Μαγικού βουνού, η διεθνής αναγνώριση. Από τα παιδιά του θα ξεχωρίσουν η Έρικα και ο Κλάους, εκκεντρικοί και πλάνητες στον κόσμο, ο Κλάους όμως στο τέλος θα αυτοκτονήσει. Αλλά δεν είναι ο μόνος στην οικογένεια, θα υπάρξουν αρκετές ακόμη τραγικές αυτοκτονίες.

Ο Τόμας Μαν θα βιώσει την άνοδο και την επικράτηση του ναζισμού αλλά θα αργήσει να τον αποκηρύξει. Ξεκινώντας με ιδεαλιστικές απόψεις περί της αμόλυντης ψυχής της Γερμανίας, θα βρεθεί αργότερα εξόριστος στην Γαλλία και μετά στην Αμερική όπου θα διδάξει στο Πρίνστον. Στην Αμερική είχε ήδη γίνει πολύ γνωστός μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ. Μόνον όταν θα σιγουρευτεί για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης θα αρχίσει τις ομιλίες του από το BBC εναντίον του Χίτλερ. Ωστόσο στην Αμερική δεν θα τα καταφέρει να παραμείνει το ίδιο δημοφιλής όπως όταν ξεκίνησε. Ο ψυχρός πόλεμος θα τον φέρει αντιμέτωπο με το FBΙ που τον ανακρίνει ως κομμουνιστή και τον πιέζει να καταγγείλει άλλους συγγραφείς, που είχαν καταφύγει στην Αμερική, όπως ο Μπρεχτ, πράγμα που αρνήθηκε.

Το βιβλίο του Κολμ Τομπίν είναι ένα πανόραμα του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα από τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα μέχρι τον θάνατό του, το 1955. Με την κατασταλαγμένη του γραφή, που στα ελληνικά βρίσκεται σε αρμονική αντίστιξη με τη μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου, δραματοποιεί τη ζωή του συγγραφέα και τις βασικές του ιδέες. Έρωτας, έμπνευση, θάνατος, πολιτισμός και βαρβαρότητα, είναι τα βασικά μοτίβα του μοντερνιστή γερμανού συγγραφέα και που ο ιρλανδός Κολμ Τομπίν θα διαχειριστεί με δεξιοτεχνία και σεβασμό στις πηγές του. Δεν προσπαθεί να μιμηθεί υφολογικά τον Τόμας Μαν ούτε να τον ξεσκεπάσει.

Η αγωνία του Τόμας Μαν ενόσω ζούσε στην Αμερική για τα προσωπικά του ημερολόγια, που κινδύνευαν να κατασχεθούν από τους ναζί για να τον εκβιάσουν, περιγράφεται σε ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια του βιβλίου. Είναι η αγωνία του δημιουργού και της ελευθερίας της έκφρασης κόντρα στον ναζισμό και τη λογοκρισία. Το βιβλίο του Τομπίν αναδεικνύει μοναδικά την προσωπικότητα του Τόμας Μαν και την οικουμενικότητα του έργου του.

Εποχή, Η εποχή των βιβλίων,  7 Ιανουαρίου 2024