ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ 2007-8
ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
Μυθιστόρημα: δημιουργικές αναγνώσεις
| Ανασκόπηση του σεμιναρίου |
1. Οκτώβριος 2007 Πιέρ Ασουλίν : «Ξενοδοχείο Lutetia
2. Νοέμβριος 2007 : Ιαν Μακ Γιούαν : "Εξιλέωση"
3. Δεκέμβριος 2007 : Ζουλφί Λιβανελί : «Ευτυχία» "
4. Ιανουάριος 2008 : Αλάα Αλ-Ασουάν : «Το Μέγαρο Γιακουμπιάν»
5. Φεβρουάριος 2008 : Χίλαρι Μαντέλ: «Πέρα από το μαύρο»
6. Μάρτιος 2008 : Αλεσσάντρο Πιπέρνο: «Με τις χειρότερες προθέσεις»
7. Απρίλιος 2008 : Ανν Ενράϊτ «Η συγκέντρωση»
Ο φετινός κύκλος των λογοτεχνικών σεμιναρίων στη βιβλιοθήκη μας «Μυθιστόρημα: δημιουργικές αναγνώσεις» έμοιαζε σαν μια φυσική συνέχεια του τελευταίου κύκλου των προηγούμενων σεμιναρίων, 2001-2, που είχε επίσης σχέση με το σύγχρονο μυθιστόρημα. απ’ όλο τον κόσμο. Διαβάσαμε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων με βασικό κριτήριο την λογοτεχνική τους εμβέλεια και την αναγνωστική τους αποδοχή από κοινό και κριτική. Φροντίσαμε να εκπροσωπούν όσο το δυνατόν διαφορετικές χώρες και γλώσσες. Να είναι μυθιστορήματα που διαπραγματεύονται θέματα της ιστορίας του 20ου αιώνα (Ξενοδοχείο Ασουλίν, Εξιλέωση), ή εκείνα που συνδιαλέγονται κοινωνικά θέματα και συμπεριφορές τόσο σε οικογενειακό όσο και σε ευρύτερο κοινωνικό πεδίο (Η Συγκέντρωση, Ευτυχία, Με τις χειρότερες προθέσεις, Πέρα από το μαύρο). Επισημάναμε τον τρόπο με τον οποίο κάθε μυθιστόρημα αναπτύσσει την ιστορία και τους χαρακτήρες, τη μορφή που επιλέγει ο συγγραφέας για να αναπτύξει το θέμα του. Είδαμε τις τάσεις που επικρατούν στο «λογοτεχνικό μυθιστόρημα» αφού αυτό ακριβώς μας ενδιαφέρει, αυτό υποστηρίζουμε και προσπαθούμε να ξεχωρίσουμε από τον εκδοτικό κατακλυσμό της εποχής μας.
1. Πιέρ Ασουλίν «Ξενοδοχείο Lutetia»
Το μεγαλοπρεπές παρισινό ξενοδοχείο Lutetia, το πρώτο ξενοδοχείο τεχνοτροπίας art-deco, χτισμένο το 1910 στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα, είναι ο αφηγηματικός χώρος του μυθιστορήματος του Pierre Assoulin, κριτικού της λογοτεχνίας στη γαλλική Le Monde και μυθιστοριογράφου. Ο βασικός του αφηγητής, ο Έντουαρντ Κίφερ, υπεύθυνος ασφαλείας του ξενοδοχείου, με την διεισδυτική ματιά του παρατηρεί και καταγράφει πρόσωπα και γεγονότα την κρίσιμη περίοδο της γαλλικής ιστορίας από το 1938 έως το 1945, μια περίοδο που περιλαμβάνει τα χρόνια του μεσοπολέμου, τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής, τις ταπεινώσεις του γαλλικού λαού και την επιστροφή των επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η μαστοριά του Assoulin έγκειται στο γεγονός ότι ο ήρωάς του ουδέποτε εξέρχεται του ξενοδοχείου, καθιστώντας το συμβολικό τόπο διεξαγωγής της ιστορίας της Γαλλίας και πεδίο συνειδησιακών συγκρούσεων. Σαν μια όπερα ή μια παράσταση σε τρεις πράξεις, με διαφορετική γλώσσα και δράση κάθε φορά το Ξενοδοχείο Lutetia είναι ένα ιδιοφυές μυθιστόρημα, ένα συγκλονιστικό χρονικό και μια πρωτότυπη βιογραφία του ίδιου του ξενοδοχείου. Το μυθιστόρημα βραβεύτηκε στην Ελλάδα ως το καλύτερο μεταφρασμένο ξένο μυθιστόρημα του 2006 με το βραβείο The Athens Prize for Literature του περιοδικού «Δέκατα». Το βραβείο παρέλαβε στην Αθήνα ο ίδιος ο Πιέρ Ασουλίν.
2. Ίαν ΜακΓιούαν «Εξιλέωση»
Ο Ίαν Μακ Γιούαν, με τον αινιγματικό και ερεβώδη κόσμο των ηρώων του, καταγράφει συστηματικά τη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και δώθε χωρίς να παρεκκλίνει από τα πρόσφατα πορίσματα των ιστορικών μελετητών σχετικά με την τύχη της «σκοτεινής ηπείρου» στον εικοστό αιώνα. Αυτός είναι και ο λόγος που η «Εξιλέωση» θεωρείται το καλύτερο μέχρι τώρα βιβλίο του γιατί συνδυάζει μια δυνατή συγκινητική ιστορία με έναν βιρτουόζικο λογοτεχνικό αφηγηματικό τρόπο. Στην πρώτη σελίδα υπάρχει ένα μικρό απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Τζέιν ΄Ωστιν, Το αββαείο του Νόρθαγκερ, μια καθόλου τυχαία επιλογή γιατί σε πολλά του σημεία, η Εξιλέωση, θα δείχνει σαν μια συνέχεια της μεγάλης παράδοσης του βρετανικού μυθιστορήματος από τον δέκατο ένατο αιώνα μέχρι τις αρχές του εικοστού, όπως είναι τα βιβλία του Ε.Μ. Φόρστερ και της Βιρτζίνια Γουλφ. Η γυναίκα του η Έμιλυ, με διαρκείς πονοκεφάλους και μια αρρωστημένη υπερευασθησία. Τρία παιδιά. Η Σεσίλια, η Βριώνη και ο Λήον που σπουδάζει μακριά. Ένα μυθιστόρημα σαν συμφωνικό έργο του έρωτα και του πολέμου. Με έναν τόσο ρομαντικό ήρωα όπως τον Ρόμπι που φέρνει στο νου τον Χήθκλιφ στα Ανεμοδαρμένα Ύψη. Με μια μικρή ηρωίδα, θύμα των φαντασιώσεών της και των εμμονών της, σε μια εποχή που ένας άλλος παθολογικά φαντασιόπληκτος Χίτλερ σκορπούσε την φρίκη στον κόσμο. Για μια εποχή, το 1935, που μια λέξη με τέσσερα γράμματα μέσα σε ένα ερωτικό γράμμα, μπορούσε να κινητοποιήσει τις αστυνομικέ αρχές. Ένα μυθιστόρημα με εξαντλητική περιγραφή χαρακτήρων, βαθιά ανθρώπινο, γεμάτο πάθος, που οδηγεί την Βρετανική λογοτεχνία στον 21ο αιώνα θριαμβευτικά θέτοντας φυσικά και τα αντίστοιχα ερωτήματα σε σχέση με την ίδια τη μυθοπλασία. Και με έναν συγγραφέα που ποτέ ξανά δεν έδειξε τόσο ενδιαφέρον για τις βασανισμένες ψυχές των ηρώων αν και παλιότερα τον κατηγορούσαν ότι ήταν άκαρδος με τους ήρωές τους. Όμως οι συναισθηματισμοί και οι εξομολογήσεις λυτρώνουν τους «γραφιάδες» αλλά όχι την λογοτεχνία. Το μυθιστόρημα έχει να κάνει με την αρετή των ανθρώπων μακριά όμως από διδακτισμούς και ηθικολογίες. Σε μια εποχή που τα συναισθήματα ατονούν ή ξοδεύονται άσκοπα η αγάπη δύο ανθρώπων σαν του Ρόμπι και της Σεσίλια, πραγματικά σκορπίζουν ρίγη συγκίνησης. Ο Μακ Γιούαν, εγκεφαλικός και ευαίσθητος, σατιρικός και υστερικός, με την καλοδουλεμένη του πρόζα παρασύρει τον αναγνώστη στην αμφισβήτηση παίζοντας διαρκώς με την αλήθεια και ο ψέμμα. Μα πάνω απ’ όλα διαπραγματεύεται με την λογοτεχνία ως είδος, ως παράδοση, ως κατάθεση μορφής για το μέλλον. Και στην τέχνη του μυθιστορήματος φαίνεται να έχει αφοσιωθεί κυριολεκτικά και παθιασμένα. Η μεταφορά στην μεγάλη οθόνη ήταν πετυχημένη και θεωρήθηκε από τις καλύτερες ταινίες της περασμένης χρονιάς.
3. Ζουλφί Λιβανελί «Ευτυχία»
Η «Ευτυχία» (εκδόσεις Πατάκης) χαρακτηρίστηκε ένα μυθιστόρημα θάρρους και βάθους της σημερινής Τουρκίας και είναι το τρίτο μυθιστόρημα του διάσημου μουσικοσυνθέτη και συγγραφέα Ζουλφί Λιβανελί που κυκλοφορεί στη χώρα μας. Η Μεριέμ, δεκαεπτάχρονη ονειροπαρμένη κοπέλα, βιάζεται από τον θείο της σε ένα μακρινό χωριό της Ανατολικής Τουρκίας. Καλείται να ξεπλύνει την ντροπή της, δηλαδή να θυσιαστεί η ίδια. Ο ξάδελφός της ο Τζεμάλ είναι στρατιώτης και πολεμάει εναντίον των Κούρδων ανταρτών. Επιστρέφοντας στο χωριό του, αναλαμβάνει την εκτέλεση της ποινής στο όνομα της οικογένειας. Πρόκειται για μια αληθινή και συνταρακτική ιστορία, δοσμένη με λογοτεχνική επιδεξιότητα, μια σύγχρονη τραγωδία που μας αποκαλύπτει ένα από τα πιο καίρια κοινωνικά προβλήματα στη γειτονική μας χώρα: την εθιμική οικογενειακή εξόντωση των ανυπάκουων γυναικών και όσων κακοποιήθηκαν.Το βιβλίο πούλησε χιλιάδες αντίτυπα στην Τουρκία, αφύπνισε συνειδήσεις και πρόσφατα γυρίστηκε και σε κινηματογραφική ταινία. Έχει μεγάλη σημασία που το έγραψε ένας άνθρωπος που, μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη είχαν την πρωτοβουλία της ίδρυσης της Επιτροπής για την Ελληνοτουρκική Φιλία, που αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος της Κίνησης για την Ειρήνη Τούρκων και Κούρδων και υπήρξε εμπνευστής της καμπάνιας εναντίον της βίας στην Τουρκία μαζεύοντας χιλιάδες υπογραφές.
4. Αλάα Αλ-Ασουάνι «Το Μέγαρο Γιακουμπιάν»
Σε ένα δεκαόροφο αρτ-ντεκό μέγαρο του Καίρου, στην οδό Σουλεϊμάν Μπάσα, χτισμένο το 1934, διαδραματίζεται το μυθιστόρημα του Ασουάνι. Η ιστορία τοποθετείται χρονικά στην αρχή της δεκαετίας του ενενήντα, στον πόλεμο του Κόλπου και στην απαρχή της ενεργοποίησης του ισλαμιστικού φανατικού κινήματος. Σπονδυλωτές και αλληλένδετες οι ιστορίες που συνδέουν τους πλούσιους ένοικους του μεγάρου με τους φτωχούς που μετέτρεψαν την ταράτσα σε μικρά καταλύμματα. Ο γιος του θυρωρού, ο Τάχα, που θέλει να γίνει αστυνομικός αλλά δεν μπορεί λόγω καταγωγής και στρατολογείται από τους εξτρεμιστές. Η αγαπημένη του Μπουσάινα που θα καταλήξει στις λάγνες αγκαλιές του ξεπεσμένου αριστοκράτη Ζάκι, ενώ η Σουάντ θα υποφέρει στην σχέση της με τον χατζή Αζάμ, νεόπλουτος και αδίστακτος πολιτικάντης. Αυτοί είναι μερικοί από τους ήρωες του μεγάρου, των φωτεινών διαμερισμάτων και της εκτιθεμένης στον αιγυπτιακό ήλιο ταράτσας. Το μυθιστόρημα φέρνει στο νού τις κοινωνικές σάγκα του Ναγκίμπ Μαχφούζ αλλά και τις αραβικές σαπουνόπερες. Πάνω απ’ όλα όμως είναι ένα βιβλίο ανθρώπινο, συγκινητικό, τολμηρό για τις πολιτικές και κοινωνιολογικές του απόψεις, που κινδύνεψε στην Αίγυπτο να λογοκριθεί παρά την μεγάλη επιτυχία που γνώρισε τόσο ως βιβλίο όσο και ως ταινία με πετυχημένη καριέρα στα διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου και θα παιχτεί και στη χώρα μας τον Ιανουάριο. Το Μέγαρο Γιακουμπιάν μας αποκαλύπτει στις αλήθειες μια χώρας που δεν είναι μόνον οι πυραμίδες της ερήμου αλλά και τα αναπάντητα ερωτήματα μιας λογοτεχνικής σφίγγγας.
5. Χίλαρυ Μαντέλ, «Πέρα από το μαύρο»
Ένα παχύσαρκο και αινιγματικό μέντιουμ, η Άλισον, μαζί με την καπάτσα βοηθό της περιοδεύουν στα απρόσωπα λονδρέζικα προάστια επικοινωνώντας με τους πεθαμένους και διαβάζοντας τις σκέψεις των ζωντανών. Όμως η Άλισον καταδιώκεται από τα δικά της πνεύματα, αναζητώντας λύτρωση από βασανιστικά ερωτήματα του παρελθόντος. Στην μαύρη κωμωδία της Χίλαρι Μαντέλ, «Πέρα από το μαύρο», νεκροί και ζωντανοί συνυπάρχουν σε ένα σύγχρονο κόσμο, εκείνον της δεκαετίας του Τόνι Μπλερ, δίνοντας έτσι μια αλληγορική διάσταση στη μαυρίλα και την απελπισία των ανθρώπων, μια σάτιρα της μικροαστικής Αγγλίας.
Η Χίλαρι Μαντέλ, γεννημένη το 1952, σπούδασε νομικά και έζησε πολλά χρόνια στη Νότια Αφρική και την Σαουδική Αραβία. Με εννιά μυθιστορήματα (στα ελληνικά «Η αλλαγή κλίματος», 1996 εκδόσεις Νεφέλη) και υποψήφια για πολλά βραβεία θεωρείται μια από τις πιο σοβαρές λογοτεχνικές φωνές της αγγλικής λογοτεχνίας,
6. Αλεσσάντρο Πιπέρνο «Με τις καλύτερες προθέσεις»
Με μέγεθος ισχυρού λογοτεχνικού σεισμού καταμετρήθηκε, το 2005 στην Ιταλία, η εμφάνιση του μυθιστορήματος «Με τις καλύτερες προθέσεις» του τριαντατριάχρονου συγγραφέα Αλεσσάντρο Πιπέρνο. Οι πωλήσεις που εκτοξεύθηκαν στα 150.000 αντίτυπα, οι ατέλειωτες συζητήσεις και οι κριτικές μόνον φήμη πρόσθεσαν στον πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα που διδάσκει Γαλλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης και διευθύνει το περιοδικό «Nuovi Argomenti». Σπανίως σε ένα πρώτο μυθιστόρημα ο συγγραφέας ανοίγει τόσα πολλά χαρτιά και ξοφλάει τόσους ακριβούς λογαριασμούς με την κοινωνία και την τάξη του. Ο Πιπέρνο κατέβηκε στην Ρωμαϊκή αρένα πλήρως εξοπλισμένος και κέρδισε τη μάχη, ενώ σκόρπισε ρίγη θαυμασμού και φθόνου σε πολλούς ομότεχνους και όχι μόνον
Το χρονικό μιας ιταλικής εβραϊκής οικογένειας, τα τελευταία τριάντα χρόνια, αποτελεί το αφηγηματικό υπόβαθρο, μιας οικογένειας που ταλανίζεται από θρησκευτικές και κοινωνικές αντιφάσεις. Ο Αλεσσάντρο Πιπέρνο κριτικάρει την πατρίδα του, με τους ψευτοπαλληκαράδες, τους ανέντιμους, τους ελαφρόμυαλους, τους εγωκεντρικούς συμπατριώτες του, χωρίς να βγάζει απέξω την ουρά του. Ο Πιπέρνο εκμεταλλεύεται την μισοεβραϊκή του καταγωγή, όχι ως προς όφελος του Ισραήλ ή του Ολοκαυτώματος, αλλά προς όφελος της λογοτεχνίας.
7. Αν Ενράϊτ : «Η Συγκέντρωση»
H Ιρλανδέζα συγγραφέας Anne Enright (Αν Ένράϊτ) κέρδισε το πιο δημοφιλές και ποιοτικό λογοτεχνικό βραβείο, το Man Booker Prize for Fiction, με το μυθιστόρημά της «The Gathering» («Η συγκέντρωση») ξεπερνώντας κάθε πρόβλεψη και ειδικά τον θεωρούμενο φαβορί τον Ίαν ΜακΓιούαν. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που αποπνέει μια λυρική μελαγχολία αλλά και οξυδέρκεια και αναφέρεται στις ζωές μιας ιρλανδικής οικογένειας τις τελευταίες δεκαετίες. Η Ενράϊτ είναι η τέταρτη Ιρλανδή που βραβεύεται στον διαγωνισμό αυτό με έπαθλο 50.000 λίρες και αναμενόμενες αυξημένες πωλήσεις. Ο προηγούμενος Ιρλανδός ήταν ο Τζον Μπάνβιλ με τη «Θάλασσα». Είναι επίσης η έβδομη φορά, τα τελευταία είκοσι χρόνια, που βραβεύεται μια γυναίκα. Η Ενράϊτ επικεντρώνει την ιστορία της γύρω από τις ζωές των μελών μιας οικογένειας όταν αυτοκτονεί ο μικρότερος γιος Λίαμ. Η επιτροπή το βρήκε ένα δυνατό, ανήσυχο και θυμωμένο μυθιστόρημα αλλά με έξοχη γλώσσα και εμβάθυνση στις ανθρώπινες σχέσεις. Το πτώμα του Λίαμ φέρνει πίσω στην Ιρλανδία από την Αγγλία η αδελφή του Βερόνικα, σαραντάρα, μεσοαστή, μητέρα και σύζυγος. Κατά την διάρκεια του ταξιδιού προσπαθεί να εξηγήσει τον θάνατο του Λίαμ και φέρνει στο μυαλό της τα παιδικά τους χρόνια όταν ζήσανε μαζί το 1968 στο σπίτι της γιαγιάς τους σε ηλικία 8 και 9 ετών. Η Αν Ενράιτ έχει παρακολουθήσει στο Πανεπιστήμιο του East Anglia ένα πρόγραμμα δημιουργικής γραφής, εκεί όπου «αποφοίτησαν» και άλλοι βραβευμένοι με Booker Βρετανοί συγγραφείς όπως ο Καζούο Ισιγκούρο και ο Ίαν ΜακΓιούαν . Πριν τη βράβευσή της πούλαγε 3-4.000 βιβλία ενώ τώρα το βραβευμένο της βιβλίο ξεπέρασε τις 250.000 αντίτυπα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί από το 2005 το μυθιστόρημα της Alma Perdita.
Συμπέρασμα:
Πάντως, παρά τους δύσκολους καιρούς για διάβασμα το μυθιστόρημα ζει και διαδίδεται μέσα από το απλό, έντυπο βιβλίο, διασκευάζεται για την τηλεόραση και τη μεγάλη οθόνη, ενώνει ομάδες ανάγνωσης ανά τον κόσμο, σπουδάζεται σε εργαστήρια δημιουργικής γραφής, κυκλοφορεί ελεύθερο στο διαδίκτυο (όσα δεν έχουν ακόμη πνευματικά δικαιώματα. Πάνω απ’ όλα όμως η ύπαρξη τόσων πολλών φίλων αναγνωστών, που παρακολούθησαν τα σεμινάρια από την πρώτη στιγμή που τα ξεκινήσαμε αλλά κι εκείνων που προστίθενται στην συντροφιά μας, αποδεικνύει ότι το βιβλίο δεν έχει τελειώσει ακόμη. ). Η ύπαρξη του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με τη διήγηση των παθημάτων του και αυτό ακριβώς κάνει το μυθιστόρημα: προσπαθεί να διασκεδάσει, να προβληματίσει, να επέμβει κοινωνικά, να ξαναπεί όσα ζήσαμε, όσα αγαπήσαμε και όσα πάθαμε, μα κυρίως την ανάγκη μας να τα μοιραστούμε με άλλους ανθρώπους
Θεόδωρος Γρηγοριάδης
Μάιος 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου