J.M.G. LE CLEZIO


ΟΥΡΑΝΙΑ


Μετάφραση Γιώργος Καλαμαντής

Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, 2008







Από τα τελευταία μυθιστορήματα του Λε Κλεζιό, το ΟΥΡΑΝΙΑ, που κυκλοφόρησε το 2006, αποτελεί μια αναγνωρίσιμη στιγμή του έργου του όχι μόνον χρονικά αλλά και θεματικά μιας και προλειάνει το έδαφος για τη βράβευσή του δύο χρόνια αργότερα με το Νόμπελ Λογοτεχνίας από την Σουηδική Ακαδημία,
Στο μυθιστόρημα ΟΥΡΑΝΙΑ βρίσκουμε τον αφηγητή, που θυμίζει έντονα τον ίδιο τον συγγραφέα, να αναπολεί την παιδική του ηλικία καθώς η μητέρα του τού διηγιόταν ιστορίες του κόσμου και μάλιστα από τους ελληνικούς μύθους. Εκείνη του πρωτοανέφερε την λέξη «Ουράνια», σαν μια φανταστική χώρα, χωρίς όμως να το θυμάται επακριβώς. Στο εξής η Ουράνια θα αντιπροσωπεύει γι’ αυτόν κάθε φανταστική και ουτοπιστική κοινωνία. Μεγαλώνοντας, ο Ντανιέλ Σιλιτοέ, θα βρεθεί στο Μεξικό σε μια επαγγελματική αποστολή και θα συναντήσει μέσα σε ένα λεωφορείο ένα δεκαεξάχρονο αγόρι, τον Ραφαέλ. Ο Ραφαέλ θα του μιλήσει για το μικρό χωριό Κάμπος, στην άκρη της κοιλάδας Τεπαλκατέπεκ, από την πλευρά του Ειρηνικού Ωκεανού. Παλιότερα υπήρχε μια Ιησουίτικη παροικία, ενώ τώρα κατοικείται από ετερόκλητους ανθρώπους, κυρίως νοτιοαμερικανικής καταγωγής που έχουν θεσπίσει τα δικά τους ήθη και γλώσσα που δεν εφάπτονται με εκείνα των συγκροτημένων κοινωνικών. Η «δημοκρατία» του Κάμπος ιδρύθηκε στις αρχές του 1980, και όπως λέει ο Ραφαέλ, ούτε σχολεία υπάρχουν ούτε μαθήματα. Μόνον η αλήθεια διδάσκεται. Τη μέρα δουλεύουν και το βράδυ διαλογίζονται, ενώ πολλά παιδιά δεν έχουν γονείς είτε γιατί είναι εγκαταλειμμένα είτε επειδή είναι παιδιά που ανήκουν σε κάθε πατέρα ή μητέρα.
Ο Ντανιέλ Σιλιτοέ είναι γεωγράφος και έχει σκοπό να χαρτογραφήσει την κοιλάδα κατά μήκος του ποταμού Τεπαλκατέπεκ, τις θερμές πηγές και θα καταγγείλει την εξαγορά της γης. Όμως, εκεί στην πολύμορφη κοιλάδα βρίσκεται και ο λόφος των ανθρωπολόγων με το Εμπόριο, ένα εργαστήριο Έρευνας και Ανώτατης Εκπαίδευσης, αφιερωμένος τις ανθρωπιστικές σπουδές όπου διδάσκουν ανθρωπολόγοι απ’ όλο τον κόσμο. Ακριβώς απέναντί τους υπάρχει μια άλλη κοινότητα οι «Αλεξιπτωτιστές», που εγκαταστάθηκαν αυθαίρετα και ζούνε κάτω από άθλιες συνθήκες μέχρις ότου κάποιοι «νόμιμοι» διαχειριστές αγοράσουν τη γη. Μια γη όπου η καλλιέργεια της φράουλας αποφέρει πολλά χρήματα στους ισχυρούς εμπόρους που εκμεταλλεύονται τις φτωχές ομάδες των χωρικών και πρωτίστως τα μικρά παιδιά.

Ο Γάλλος γεωγράφος θα έρθει σε σύγκρουση με την ομάδα των ανθρωπολόγων που αδυνατούν να κατανοήσουν τα αληθινά προβλήματα της περιοχής: την παιδική εκμετάλλευση, την μετανάστευση, την οικονομική ανισότητα, την παρακμή του παράδοσης. Σε μια διάλεξη που θα κάνει στο ίδρυμα Εμπόριο θα προσωποποιήσει τη γη, θα δώσει το πορτρέτο της σε αέναη κίνηση. «Το έδαφος είναι το δέρμα σας, η ζωή σας» θα τους πει και θα τους κατηγορήσει ότι είναι στυγνοί ερευνητές και ότι αδιαφορούν για τη γη και τους ανθρώπους της.
Ο Ντανιέλ θα επιδιώξει να βρει την μικρή πόρνη Λίλι για να την σώσει από την μοίρα της αλλά εκείνη είναι αιχμάλωτη ενός μεγαλέμπορου, ενώ η πορτορικανή ακτιβίστρια Ντάλια θα του ανοίξει την ψυχή και την τρυφερή αγκαλιά της. Απογοητευμένος από τις αδικίες θα προσπαθήσει να εισχωρήσει στην μικρή ουτοπική κοινωνία του Κάμπος αλλά κι εκεί είναι αργά. Κι αυτοί πρέπει να μετακινηθούν, η γη τους αγοράστηκε και τώρα πορεύονται με πλοιάρια στον ωκεανό προκειμένου να αναζητήσουν μια καινούργια πατρίδα, σε ένα μικρό νησάκι του ωκεανού, το Χαφ Μουν, όπου σκοπεύουν να εφαρμόσουν τις ουτοπίες τους. Εκεί θα κοιτάνε τον ουρανό, αναζητώντας απαντήσεις από τα άστρα, θα τα καταγράφουν σε χαρτιά και θα χαράσσουν σε τατουάζ πάνω στο δέρμα τους.

Ο Κλεζιό γεννήθηκε στη Νίκαια της Γαλλίας το 1940 αλλά μεγάλωσε στον Μαυρίκιο μιλώντας ταυτόχρονα αγγλικά και γαλλικά και συναντώντας στα ταξίδια και τις μετακινήσεις του πολλές φυλές του κόσμου. Τη δεκαετία του εβδομήντα, εγκατέλειψε τις πόλεις και βρέθηκε στο Μεξικό και στην Κεντρική Αμερική, κοντά σε κοινωνίες ιθαγενών όπου μελέτησε τους πρώτους πολιτισμούς των Ινδιάνων του Μεξικού καθώς και την απότομη εξαφάνισή τους από την Ευρωπαίους κατακτητές. Αναζήτησε μια διαφορετική πνευματικότητα. Παντρεύτηκε μια Μαροκινή και έζησαν σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Νοιάζεται στ’ αληθινά για τα προβλήματα του πλανήτη, για τους ανθρώπους που ζούνε σε κάθε είδους όρια, στα μεταίχμια, που μετακινούνται αναζητώντας μια καλύτερη μοίρα.
«Στο μεταξύ οι πιο φτωχές περιοχές του πλανήτη εξακολουθούν να βουλιάζουν σε ύπουλους πολέμους και στην αφερεγγυότητα. Δεν υπάρχει πλέον παρά μόνο ένα μαζικό κίνημα εξόδου, κάτι σα κύμα απ’ τα βαθιά που σπάει διαρκώς στο σκοτάδι των συνόρων. Δεν υπάρχει πλέον λόγος για αισιοδοξία». Σύμφωνα με όσα είδε και έγραψε στο πολύτομο έργο του δικαιούται να μιλάει έτσι ένας συγγραφέας. Στο «Ουράνια» πράγματι ανασυνθέτει έναν κόσμο σε κίνδυνο, σε μια κρίσιμη μετάβαση. Υπάρχουν δυνατές εικόνες, συγκινητικές σκηνές, αλλά τα περιστατικά παραμένουν κάπως ασύνδετα. Δεν ενδίδει στην ευκολία του μαγικού ρεαλισμού ή του γραφικού αλλά πολλές φορές υπερτερεί το «κήρυγμα» παρά το «νόημα», η επεξήγηση παρά η δράση.

Σε κάποιο σημείο του μυθιστορήματος τα βάζει και με τους παρακμιακούς συγγραφείς, για τον τρόπο με τον οποίο φέρονται καθώς έρχονται σε επαφή με άλλους πολιτισμούς. Όμως η τιμιότητα και οι καλές προθέσεις ενός συγγραφέα δεν αποτελούν απαραίτητα χαρίσματα της λογοτεχνίας-παράδειγμα ο Ουελμπέκ. Ναι μεν αφυπνίζει η γραφή αλλά δεν πρέπει να ξεστρατίζει στον άκρατο ουμανισμό. Σε τελική ανάλυση έχουμε ένα καλομεταφρασμένο κείμενο, ενός πλάνητα της γραφής που μας έχει δώσει και πολύ δυνατά βιβλία, αντίβαρο στις εμμονές όσων ιδιωτεύουν γράφοντας εκ του ασφαλούς. Παραδόξως –και ας χαίρονται οι Γάλλοι με το Νόμπελ-δεν ανήκει τόσο την παραδοσιακή γαλλική λογοτεχνία όσο σε μια «νοτιοαμερικάνικη» και έθνικ εκδοχή της.




Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ, βιβλιοδρόμιο Σάββατο 14 Φεβρουαρίου 2009