"Η αφήγηση του τόπου και ο τόπος ως αφήγηση" από τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη
"Η αφήγηση του τόπου και ο τόπος ως αφήγηση"
Ποια είναι η σχέση μας με τον τόπο; Πώς επιδρά στη διαμόρφωσή μας; Σε ποιον βαθμό και με ποιους όρους καθορίζει τις επιλογές μας; Ερωτήματα που όσο αφορούν το βίωμα και την καθημερινή μας πράξη άλλο τόσο αφορούν και το φαντασιακό ή την επινόηση του «άλλου» μας κόσμου.
Πεζογράφοι σχολιάζουν τόσο για τους ίδιους όσο και για τη γραφή τους την πολύσημη αυτή σχέση δίνοντας και ένα απόσπασμα από κάποιο έργο τους που λειτουργεί ως ένδειξη για την παραπάνω σύζευξη.
Πιστεύουμε ότι θα φιλοξενούμε πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις τόσο λογοτεχνικά όσο και ερευνητικά.
Καλή ανάγνωση!
Άννα Αφεντουλίδου
Γεωγραφία της γραφής και λογοτεχνικοί τόποι
Α.
Γράφοντας μια ιστορία, πάντα έχουμε στο νου μας έναν τόπο. Η αφηγηματική πεζογραφία και ειδικά το ρεαλιστικό μυθιστόρημα διαδραματίζεται σε οικείους χώρους που γνωρίζουμε ή αναπλάθουμε. Ένας συγκεκριμένος τόπος αποτελεί ασφαλές έδαφος για να τοποθετηθούν οι ιστορίες και οι χαρακτήρες μιας ιστορίας και εξαρτάται από τον συγγραφέα πώς θα εκμεταλλευτεί τις συνιστώσες που δεν είναι πάντα γεωγραφικές. Υπάρχουν επιβλητικοί τόποι που καθορίζουν το ύφος και την πλοκή μιας ιστορίας όπως οι μεγαλουπόλεις του κόσμου, ας μην ξεχνάμε όμως ότι πολλές ιστορίες εκτυλίσσονται σε φανταστικούς ή επινοημένους τόπους αλλά και σε μέρη που οι συγγραφείς δεν τα επισκέφτηκαν ποτέ.
Η αφηγηματική μου γεωγραφία σχετίζεται πάντα με τους τόπους και τους ανθρώπους όπου έζησα. Οι λογοτεχνικοί μου τόποι είναι η γη, τα ταξίδια που έκανα και ονειρεύτηκα, οι μνήμες, οι παραδόσεις, οι μύθοι τους. Μια προσωπική ανθρωπογεωγραφία. Τα περισσότερα μυθιστορήματά μου διαδραματίζονται στη Βόρεια Ελλάδα, στην Αθήνα και σε ορισμένες χώρες του εξωτερικού. Όμως ο τόπος καταγωγής, ο τόπος των νεανικών μας χρόνων, είναι το κομβικό σημείο στο οποίο επιστρέφει ο συγγραφέας.
Ο τόπος της λογοτεχνίας φτιάχνεται με τα υλικά του συγγραφέα γι' αυτό και ένα ηλιόλουστο μέρος μπορεί να είναι ο πιο σκοτεινός τόπος ενός μυθιστορηματικού χαρακτήρα. Όμως το ίδιο καθοριστικό είναι και η χρονική στιγμή που διαδραματίζεται μια ιστορία κι έτσι ο χρόνος και ο τόπος φτιάχνουν μαζί τη δική τους χρονοτοπία.
Β.
Εκτός από τρία αθηναϊκά μυθιστορήματα ["Αλούζα χίλιοι κι ένας εραστές" (2005), "Ζωή μεθόρια" (2015), "Καινούργια πόλη" (2017], τα υπόλοιπα εννέα αλλά και πολλά διηγήματα που έχω δημοσιεύει και εκδώσει διαδραματίζονται στο βορρά.
Είναι τα μέρη όπου γεννήθηκα, μεγάλωσα, σπούδασα και εργάστηκα, τόποι που αγάπησα, έκανα τους πρώτους φίλους. Σε αυτή την έκταση περιλαμβάνεται η περιοχή που περιβάλλει τον τόπο καταγωγής μου, το Παλαιοχώρι Παγγαίου, την πεδιάδα των Φιλίππων και φτάνει μέχρι την Θεσσαλονίκη και τον Έβρο.
Το πρώτο μυθιστόρημα "Κρυμμένοι άνθρωποι" (1990, Λιβάνης, Πατάκης) διαδραματίζεται σε ένα απομονωμένο συνοριακό χωριό. Εκεί ένας νεοδιορισμένος δάσκαλος αντί να διδάξει την κατεστημένη γνώση εντάσσεται στην μυστικιστική κοινότητα του χωριού. Η επαφή του με τα νερά, τα βουνά, τη γη εντείνουν την μύηση και την μεταστροφή του. Το μυθιστόρημα δεν καθορίζει ακριβώς το γεωγραφικό στίγμα του τόπου, το χωριό έχει ένα φανταστικό όνομα, Μέρτυρα, ωστόσο κανείς αναγνώστης ή κριτικός δεν αμφέβαλλε ότι επρόκειτο για ένα μειονοτικό χωριό της Ξάνθης. Προσωπικά είχα εμπνευστεί από τα χωριά των Πομάκων όταν δούλεψα καθηγητής σε μειονοτικό σχολείο τη δεκαετία του ογδόντα. Η απόκρυψη του αληθινού τόπου σχετιζόταν με τις πρώτες μου γραφές που τότε εντρυφούσαν ιδιαίτερα στο φανταστικό αλλά και στην αποφυγή παρεξηγήσεων λόγω της ιδιαιτερότητας της κατάστασης στη Θράκη.
Η συλλογή διηγημάτων "Ο αρχαίος φαλλός" (1991, Λιβάνης, Κέδρος, εκτός κυκλοφορίας) είναι μια συλλογή οκτώ ιστοριών και μιας νουβέλας. Τόποι και πάλι ο Βορράς, η Δράμα, το Παγγαίο αλλά και ένα βόρειο νησί, η Λήμνος. Κι εδώ οι ήρωες πάσχουν σε σχέση με τα πάθη τους αλλά και με τον τρόπο που ο τόπος τους καθορίζει. Στο ομώνυμο διήγημα περιγράφεται η ερωτική σχέση μιας μόνης γυναίκας με ένα... ολόσωμο αρχαιοελληνικό άγαλμα που βρέθηκε τυχαία καθώς όργωνε τη γη ένας αγρότης.
Ο "Ναύτης" (1993, Κέδρος, Πατάκης) είναι το πιο προσωπικό μου μυθιστόρημα, όπου ένας έφηβος, σε ένα ορεινό χωριό του Παγγαίου, ονειρεύεται μια θάλασσα που την ταυτίζει με την πεδιάδα των Φιλίππων όπως την αντικρίζει από τις πλαγιές του χωριού του. Ωστόσο το δικό μου Παγγαίο, όπως τα ξανάδα γράφοντας από το γραφείο μου στην Αθήνα, είναι ένα βουνό που πέρα από τις γεωλογικές του ιδιαιτερότητες κουβαλάει έναν μύθο, και επιδρά δραστικά στον ψυχισμό ορισμένων χαρακτήρων. Ο αφηγητής ως ναύτης ταξιδεύει στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο ενοποιώντας τον χώρο της εφηβικής του φαντασίας μ΄αυτήν του κόσμου που ανακαλύπτει.
Το "Έξω από το σώμα"(2003, Πατάκης) είναι το απόλυτο Παγγαιορείτικο μυθιστόρημα, εντελώς βουνίσιο, όπου ντόπιοι κάτοικοι και οπαδοί του Διόνυσου συγκρούονται στα ανηφορικά μονοπάτια του ιερού βουνού. Όπως και στον "Ναύτη" κυριαρχεί η συνύπαρξη του σύγχρονου με το μυθολογικό και η κάθαρση επέρχεται είτε στην κορυφή του Παγγαίου είτε στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων. Το "Έξω από το σώμα" μελετήθηκε από ορειβάτες για την πιστή αναπαράσταση των μονοπατιών, κανείς όμως-ευτυχώς- δεν βρήκε το Ιερό του Διόνυσου και δεν ταυτίστηκε με την μανία των χαρακτήρων. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής προσδίδει μια υποκειμενικότητα στην μαρτυρία όσων εξιστορεί και καθόλου τυχαία ονομάζεται Ρήσος.
Τις Σέρρες τις γνώρισα από φίλους και αποσπάστηκα εκεί τα τελευταία χρόνια στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη. Στο μυθιστόρημα "Ο χορευτής στον ελαιώνα" (1996, Κέδρος, εκτός κυκλοφορίας) κυριαρχεί ο τόπος, η πόλη και ένας ελαιώνας. Ο ψυχισμός του χορευτή Μύρωνα, του ήρωά μου, καθορίζεται σχεδόν μοιρολατρικά από την δύναμη του τοπίου και ενός μυστικού που κρύβει ο ελαιώνας τον οποίο ματαίως αναζητούσαν οι περιπατητές στην γνωστή κοιλάδα των Σερρών. Στην ευρύτερη περιοχή δεν υπήρχε παρά μόνον ένα χωριό, ο Ελαιώνας, σκαρφαλωμένο στα γύρω βουνά. Πάντως οι Σερραίοι, διαβάζοντας το μυθιστόρημα, δεν αμφέβαλλαν για την ύπαρξη του και το εξέλαβαν ως αληθινό και για χρόνια, εξ αιτίας αυτού του μυθιστορήματος, με θεωρούσαν "Σερραίο συγγραφέα".
Αποκορύφωμα της γεωγραφικής μου περιπλάνησης αποτελούν τα "Νερά της χερσονήσου" (1996, Κέδρος εκτός κυκλοφορίας.). Το μοναδικό μυθιστόρημα ιστορικής περιόδου, διαδραματίζεται στις αρχές του αιώνα, το 1906. Προσπάθησα να καταγράψω την πορεία των τριών περιηγητών και προσκυνητών από την Λυδία της Καβάλας και τους Φιλίππους μέχρι την Κωνσταντινούπολη μέσα από τις παλιές βαλκανικές διαδρομές. Σκοπός των περιηγητών, μέσα από παλιούς χάρτες, να επισκεφτούν και να καταγράψουν τα 'εβδομήντα ιερά αγιάσματα', δική μου πρόθεση να διαλογιστούμε πάνω στο τέλος της οθωμανικής αυτοκρατορίας και στις τύχες των βαλκανικών λαών. Εδώ ο χρόνος του κειμένου είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη γεωγραφία, στοιχεία της οποίας άντλησα από παλιά κείμενα και χάρτες που πιθανόν να μην ήταν απόλυτα ακριβείς. Όμως ο σχεδιασμός του μυθιστορήματος θύμιζε ένα παλιότερης εποχής.
Καμιά φορά λογοτεχνικό τόπο αποτελεί και μία μόνον πόλη, ένα κομμάτι, το κέντρο της. Στο μυθιστόρημα το "Παρτάλι" (2001, Πατάκης), περιγράφονται τα χρόνια της μεταπολίτευσης 1974-78 στην Θεσσαλονίκη. Μια ομάδα φοιτητών μετα-κινείται ανάμεσα σε έναν χώρο που ορίζεται από το Πανεπιστήμιο και το κτίριο της Φιλοσοφικής φτάνοντας στο Βαρδάρη με βασικό συνδετικό άξονα την Εγνατία οδό. Και, καθώς κάθε τόπος κουβαλάει το στίγμα της χρονικής του διάστασης, εδώ προσπάθησα γράφοντας είκοσι χρόνια μετά, να καταγράψω την ατμόσφαιρα εκείνης της πόλης που διαμόρφωσε τον χαρακτήρα μου και, μέσα από τις σπουδές μου, τον λογοτεχνικό μου ορίζοντα. Το Βαρδάρη και η Θεσσαλονίκη αποβαίνει τόπος μεταμορφώσεων, παρενδυσίας και ερωτικής απελευθέρωσης για τους χαρακτήρες του μυθιστορήματος.
Στο μυθιστόρημα "Αλούζα χίλιοι κι ένας εραστές" (2005, Πατάκης) για πρώτη φορά γράφω με φόντο την Αθήνα του νέου αιώνα, ωστόσο κι αυτή περιορίζεται στον Κεραμεικό και στο ιστορικό της κέντρο. Η ηρωίδα είναι μισή Ελληνίδα, μισή Αραβίδα με πολλά ταξίδια στην μεσογειακή ανατολή. Η Αλούζα ταξιδεύει έχοντας παρέα διανοούμενους, καβαφιστές, ιστορικούς ακολουθώντας τις διαδρομές του ελληνιστικού κόσμου. Αυτή η διαχρονική διαδρομή (χρόνος της Αλούζα στο μυθιστόρημα,αρχαίες διαδρομές και ο παρών χρόνος της ανάγνωσης) προσδίδει έναν τρισδιάστατο γεωγραφικό και ιστορικό χάρτη όπου οι εποχές διασταυρώνονται στον ίδιο χρονότοπο.
Το μυθιστόρημα μεταφράστηκε στα αραβικά και κυκλοφόρησε στην Αίγυπτο το 2017. Όμως σήμερα οι περισσότεροι προορισμοί και τα λιμάνια που ταξίδευε η Αλούζα έχουν αλλάξει ή κατάντησαν επικίνδυνες ζώνες πολέμου ή περάσματα προσφυγιάς. Η επιθυμία μου να συνδέσω την Αθήνα με μια μεσογειακή ανατολή, που έχει τις ρίζες της στην ύστερη ελληνιστική ιστορία, σήμερα ανατρέπεται, σχεδόν ακυρώνεται. Να πώς μπορούν να διαβαστούν τα βιβλία. Και ως χαμένοι παράδεισοι και διαψευσμένες γεωγραφίες. Για μένα ο τόπος της ανατολής όπως τον φαντάστηκα ως ένας αναπόφευκτα νεο-οριενταλιστής κάτι που το συνάντησα διαβάζοντας πρόσφατα το βιβλίο του Ματιάς Ενάρ «Η πυξίδα» (εκδ. Στερέωμα).
Στα διηγήματά "Οι χάρτες" (2007, Πατάκης), όπως άλλωστε δηλώνεται και στον τίτλο, η γεωγραφικότητα διαμόρφωσε και την δομή του βιβλίου. Μοίρασα 70 ιστορίες σε τέσσερις γεωγραφικές ενότητες: "Χωριά και κωμοπόλεις", "Πόλεις και συνοικίες", "Ξενιτιές και εξορίες", "Ουτοπίες και δυστοπίες".
Μια μετάβαση από τον μικρό τόπο στον μεγαλύτερο, από το ντόπιο στο ξένο και από τον φανταστικό στον ονειρικό και το δυστοπικό. Εδώ οι τόποι υπονοούνται περισσότερο παρά κατονομάζονται, όμως παραμένουν καθοριστικοί και βρίσκονται σε αλληλοεπίδραση με τους χαρακτήρες και στα συμβάντα. Οι "Χάρτες" απαρτίζουν τον πλέον διευρυμένο λογοτεχνικό μου χάρτη.
Σε ένα ακόμη μυθιστόρημα οι ήρωές μου διασχίζουν σύνορα και χώρες. "Ο παλαιστής και ο δερβίσης" (2010, Πατάκης) είναι μια ιστορία των αρχών του 20ου αιώνα, με πρωταγωνιστές Έλληνες και έναν Τούρκο παλαιστή από την Αδριανούπολη. Τα διαρκή ταξίδια των εμπλεκόμενων σε ερωτικές και και όχι μόνον περιπέτειες ξεκινάνε από την Θεσσσαλονίκη και τις Σέρρες και φτάνουν μέχρι την Αθήνα, την Αδριανούπολη και την Κωνσταντινούπολη, δίνοντας περιγραφές των πόλεων, των διαδρομών με καθόλου τουριστική διάθεση ή εθνικιστικές επισημάνσεις. Στα κεφάλαια αναγράφονται οι πόλεις και οι χρονιές ως τίτλοι. Κάθε φορά που οι ήρωες διαπερνάνε τις χώρες τους ταυτόχρονα ξεπερνάνε και τα δικά τους όρια και στερεότυπα,
Το "Μυστικό της Έλλης" (2012, Πατάκης) είναι ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στις αρχές της οικονομικής κρίσης στο μοντέρνο Γκάζι και στον λαϊκό Βοτανικό, ένθεν και ένθεν των σιδηροδρομικών γραμμών. Σ΄ αυτή την μικρή οριοθετημένη περιοχή η πενηντάρα μοναχική Έλλη, σπουδαγμένη και ψαγμένη, συναντάει τον μικρότερό της, παντρεμένο Αντώνη, και ζει ίσως την τελευταία ερωτική περιπέτεια της ζωής της. Ο χώρος είναι καθοριστικός, η ίδια διαπερνάει τα κοινωνικά και ερωτικά της όρια, τις σιδηροδρομικές γραμμές που την χωρίζουν από τον λαϊκό εραστή Αντώνη. Χρόνια τώρα πατρίδα της είναι κάθε φορά το καινούργιο της σπίτι, συνηθισμένη από τα ταξίδια και τις μεταθέσεις της ακόμη και στην Αφρική.
Οι εσωτερικές μεταναστεύσεις και οι μετατοπίσεις των ηρώων μου είναι ένα εξ ίσου σημαντικό θέμα που με απασχολεί πάντα σε συνάρτηση με την καταγωγή τους. Κάθε ήρωας κουβαλάει στα γονίδιά του την καταγωγή, την ρίζα και αυτό αλλού είναι ιδιαίτερα έντονο και αλλού υποβόσκει.
Η "Ζωή μεθόρια" (2015, Πατάκης), όπως μαρτυράει και από τον τίτλο του, έχει έντονο το στοιχείο του τόπου και της μεθορίου. Η Θεσσαλονικιά καθηγήτρια Ζωή, πρωτοδιορίζεται στην Ορεστιάδα και αργότερα στην Ξάνθη. Ο χώρος την αναδομεί θετικά αλλά και αρνητικά, την αναγκάζει να δει τον εαυτό της, το πεπρωμένο της που το φοβάται. Για άλλη μια φορά το τοπίο της Θράκης ανακαλείται λογοτεχνικά και γεωγραφικά μαζί, μυστικιστικά και περιθωριακά. Να κάτι που δεν μπορεί να κάνει η κλασική γεωγραφία που όμως -όπως διαβάζω σε κάποια άρθρα- λαμβάνει υπόψη τα μυθοπλαστικά κείμενα.
Το μικρό βιβλίο "Ο ξεχασµένος άγγελος των Φιλίππων" (2015, Πατάκης) είναι ένας ποιητικός µονόλογος με αναφορές στην Ιστορία, τους µύθους, τις λατρείες και τις ζωές των ανθρώπων της ευρύτερης περιοχής των Φιλίππων. Γράφτηκε για την παράσταση "Οι επτά άγγελοι των Φιλίππων" στα πλαίσια του Φεστιβάλ Φιλίππων και Καβάλας 2015. Πρόκειται για την αφήγηση του Άγγελου, ενός ντόπιου καντινιέρη, ενός ανήσυχου άντρα που κουβαλάει από τη φύση του µια τρέλα και που, µέσα από µιαν αινιγµατική οραµατική επαφή στον αρχαίο χώρο των Φιλίππων, µεταµορφώνεται σε αγγελιοφόρο μιας χαμένης τραγωδίας του Σοφοκλή. Η μεταμόρφωση λαμβάνει χώρα μέσα στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων και ολοκληρώνεται με την ανάβασή του στο Ιερό του Παγγαίου ως οπαδός του Διόνυσου.
Η έκδοση συμπεριελάμβανε το σύντομο αφήγηµα "Ο αναπόφευκτος τόπος" όπου καταγράφω τις προσωπικές μου µνήµες, τις επισκέψεις και τις συγγραφικές μου επιρροές από τον κάµπο των Φιλίππων και τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο. Ένας τόπος µε µυστική δύναµη και υποβλητική οµορφιά που κάθε φορά αποκαλύπτεται λες και είναι η πρώτη. Οι Φίλιπποι, μαζί με το Παγγαίο, είναι οι δύο τόποι, βουνό και πεδιάδα, Ιερό και Αρχαίο Θέατρο, που αναφέρονται σχεδόν σε όλα τα βορειοελλαδίτικα μυθιστορήματά μου, έστω και με μια αναφορά, ένα πέρασμα των ηρώων μου. Πιστεύω ότι αυτό το μικρό βιβλίο είναι το απόσταγμα της εμμονικής μου σχέσης με τον Τόπο και τον Μύθο της περιοχής μου.
"Η καινούργια πόλη" (2017, Πατάκης) είναι η Αθήνα και είναι καινούργια για τον νέο άντρα, τον Μανώλη και την μοιραία, όμορφη μάνα του. Έρχονται για πρώτη φορά στην πρωτεύουσα, αρχές της δεκαετίας του 90, εκείνη για να ξεφύγει από ένα άσχημο συμβάν, που συνέβη στη Θράκη, εκείνος για να την προστατέψει αφήνοντας πίσω του, την Σουηδία, όπου ζούσε μέχρι πρότινος. Μέσα από την πρωτόγνωρη ματιά τους θα δούμε μιαν άλλη πόλη, της λάμψης και του ξοδέματος του 90 και, μέσα από τους περιπάτους, του κλασικού φιλολόγου Μανώλη, θα ξαναδούμε το παρελθόν της πόλης, όπως εκείνος το εντοπίζει στις αναφορές τόπων και συναντήσεων στους Πλατωνικούς και Σωκρατικούς διαλόγους.
Η συλλογή διηγημάτων "Γιατί πρόδωσα την πατρίδα μου" (2018, Πατάκης) περιλαμβάνει είκοσι έξη ιστορίες που διαδραματίζονται στη στην Ανατολική Μακεδονία, στον Έβρο, στο Παγγαίο αλλά και στην Σουηδία και στην Σαμψούντα της Μαύρης Θάλασσας. Ιστορίες προσφύγων του πολέμου στη Μέση Ανατολή, διακινήσεις μεταναστών και εξαφανίσεις κυριαρχούν ανάμεσα στα θέματα.
Τονίζεται επίσης η διπλή μου καταγωγή, ντόπια και προσφυγική, το δίγλωσσο χωριό μου όπου κατοικούσαν πριν το 1922 οι μουσουλμάνοι Οθωμανοί και οι ριζωμένοι ντόπιοι. Αυτή η γονιδιακή διττότητα ήταν το καλύτερο δώρο από πλευρά καταγωγής, γιατί άκουσα πολλές λαλιές προσφυγικές και ντόπια ιδιώματα, άκουσα ιστορίες και κουβάλησα αυτό τον "γεωγραφικό και πολιτιστικό" διχασμό στις ιστορίες μου. Ο ελληνικός βορράς είναι πιο ιδιόμορφος από τον νότο (αν εξαιρέσεις την πρωτεύουσα) επειδή δέχθηκε τους περισσότερους πρόσφυγες από την Μικρά Ασία και αυτή η ανάμειξη υπήρξε καθοριστική.
Ακριβώς μια επέκταση και των παραπάνω σκέψεων, σε μια σύντομη αυτοβιογραφική (αλλά και αυτομυθοπλαστική) αφήγηση, είναι και το "Τραγούδι του πατέρα" (2019, Πατάκης), η ιστορία ενός μουσικού τρίο στο Παλαιοχώρι μέσα στο οποίο ο πατέρας μου έπαιζε κιθάρα. Τρία προσφυγόπουλα που ξεκίνησαν με καντάδες στα κορίτσια και διασκέδασαν με τις μουσικές τους τον κόσμο.
Γ.
Η λογοτεχνική μου γεωγραφία είναι μια αφηγηματική επικράτεια, η δική μου μυθοπλαστική πατρίδα, με αληθινά και φανταστικά όρια που μου επιτρέπει να ονειρεύομαι και να δημιουργώ.
Ο Μισέλ Φουκώ, πολύ νωρίς τη δεκαετία του '70, θεμελιωτής της ετεροτοπίας, επεσήμανε ότι η αγωνία της εποχής μας εντοπίζεται πια θεμελιωδώς στον χώρο, πολύ πιο έντονα απ΄ ότι στον χρόνο. Αυτή την αγωνία για τον χώρο και τον τόπο έρχεται η λογοτεχνική γεωγραφία να τον χαρτογραφήσει με το δικό της υλικό αλλά και με απαραβίαστους κανόνες: την συμμετοχή του αναγνώστη που θα ανακαλέσει και θα προσαρμόσει στη δική του οντότητα την γεωγραφικότητα μέσω ενός διαλόγου με το περιβάλλον έξω από αυτόν και εντός του κειμένου. Η διαμεσολάβηση ανάμεσα στο κείμενο και στον αναγνώστη είναι μια εναργής διαδικασία που θα οδηγήσει σε νέες λογοτεχνικές επικράτειες τις οποίες μπορεί να μην είχε καν προσχεδιάσει και ίδιος ο συγγραφέας.
* Ολόκληρη η ομιλία παρουσιάστηκε στο "Βιβλιοτρόπιο" Τετάρτη 23 Νοεμβρίου 2016 στην εκδήλωση "Γεωγραφία της γραφής και λογοτεχνικοί τόποι" που έλαβε χώρα στο Κέντρο Λόγου και Τεχνών Τεχνοδρόμιο στην Λεμεσό. Για το culturebook ειδικά παρουσιάζεται το μεγαλύτερο μέρος της παρουσίασης συμπληρωμένη με τα νεότερα πεζογραφικά κείμενα που εκδόθηκαν στο μεταξύ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου